Biorąc pod uwagę powyższe zastrzeżenia w zakresie przydatności poszcze-gólnych wskaźników do oceny odporności gospodarek lokalnych, zdecydowano, że najbardziej pożądane wyniki osiągnięte zostaną przy zastosowaniu analiz dynamicz-nych. Na rycinie 3 przedstawiono zmiany jakim polski eksport podlegał w okresach 2005–2007 oraz 2007–2009.
Rozkład dynamiki wywozu w pierwszym z badanych okresów jest dość równomierny. Nieco większe wartości wskaźnika przyrostu notowane są w Polsce wschodniej, co jednak wynika w dużej mierze z efektu niskiej bazy wyjściowej.
Z dużych ośrodków największą dynamiką odznacza się Wrocław i Kraków. Nielicz-ne jednostki, w których odnotowano spadek rozłożoNielicz-ne są mozaikowo po rożnych regionach kraju. W okresie 2007–2009 dominują powiaty, w których wielkość eks-portu zmniejszała się. Tworzą one zwarte obszary zarówno w Polsce wschodniej (np. prawie całe województwo podkarpackie), jak i zachodniej (np. zachodnia część województwa dolnośląskiego).
Jednocześnie, szczególnie nas interesujące („najodporniejsze”) powiaty, w których mimo kryzysowego otoczenia międzynarodowego występował wzrost eksportu, rozrzucone są po terenie całego kraju, nie tworząc na ogół większych sku-pień. Jest to silna przesłanka do stwierdzenia, że o ich korzystnej sytuacji decydo-wać musiały czynniki lokalne. Największe bezwzględne przyrosty wartości eksportu wystąpiły w omawianym okresie w powiatach ziemskich otaczających niektóre duże ośrodki, w tym przede wszystkim Wrocław, a w drugiej kolejności Poznań i Toruń.
Duży przyrost miał też miejsce w Bielsku–Białej, Gorzowie Wielkopolskim, a po-nadto w powiecie mławskim. O pewnej koncentracji powiatów zwiększających wy-wóz mówić możemy na kierunku, ukończonej już w tym czasie, autostrady A4.
Wzrosty występowały także w powiatach sąsiadujących z innymi dużymi i średnimi ośrodkami (w tym Krakowem, Łodzią, Kielcami). Na ogół nie miały one miejsca w samych ośrodkach regionalnych (wyjątkiem jest Szczecin). Przeciwnie, ośrodki te charakteryzowały się największymi bezwzględnymi ubytkami wartości eksportu (w pierwszej kolejności dotyczy to Katowic, Warszawy, Krakowa i Wrocławia).
Ryc. 3a. Zmiany w wartości eksportu (%) w latach 2005–2007.
Źródło: Komornicki, Szejgiec (2011).
Ryc. 3b. Zmiany w wartości eksportu (%) w latach 2007–2009.
Opisana prawidłowość może wskazywać, że położenie w sąsiedztwie naj-większych aglomeracji było atutem zwiększającym odporność lokalnych gospoda-rek. Same wielkie miasta także były odporne (relatywny ubytek nie był w nich naj-większy), ale fakt, że znajdują się w nich siedziby dużych przedsiębiorstw (w tym spółek z udziałem skarbu państwa) przekładał się na znaczne bezwzględne spadki wywozu. Jednocześnie nie bez znaczenia pozostaje fakt lokalizacji na niektórych terenach podmiejskich podstref licznych Specjalnych Stref Ekonomicznych (m.in.
Wrocław, Toruń), a ponadto prawdopodobnie koncentracja wielu, bardziej elastycz-nych, małych i średnich przedsiębiorstw.
Dodatkowo dla obydwu analizowanych przedziałów czasowych wykonano analizę korelacji i regresji liniowej zależności pomiędzy zmianą wartości sprzedanej przemysłu a dynamika eksportu (ryc. 4a, 4b). Uzyskany wynik potwierdza, znaną tezę, że w okresie szybkiego rozwoju gospodarczego eksport był czynnikiem napę-dzającym produkcje i tym samym gospodarkę. Zależność ta wydaje się dość silna (współczynnik korelacji na poziomie r=0,55). Odmienna sytuacja występuje w okre-sie kryzysu gospodarczego (2007–2009) kiedy to siła wzajemnej relacji okazuje się zauważalnie słabsza (r=0,35). Wykazana zmiana siły współwystępowania obu zmiennych dowodzi pośrednio, że spadek eksportu nie przekłada się automatycznie na zmniejszenie produkcji lub też odwrotnie pozwala domniemywać, iż załamanie produkcji nie oznacza spadku eksportu. W pierwszym przypadku wskazywałoby to na zastępowanie eksportu poprzez konsumpcje wewnętrzną; w drugim na rekom-pensowanie problemów ze zbytem krajowym poprzez eksport. Oba potencjalne wy-tłumaczenia potwierdzają jednak hipotezę, że oddziaływanie kryzysu jest bardzo selektywne przestrzennie.
Porównując uzyskane dla obu badanych okresów rezultaty (zarówno ukaza-ne w analizie kartograficzukaza-nej, jak i statystyczukaza-nej) musimy przyznać, że pozytywukaza-ne efekty rozwoju gospodarczego są rozłożone bardziej równomiernie w przestrzeni Polski, aniżeli negatywne skutki kryzysu ekonomicznego.
Przeprowadzone rozumowanie prowadzi nas do wniosku, że ocena rzeczy-wistego poziomu zagrożenia gospodarek lokalnych (a pośrednio także ich odporno-ści) musi się opierać jednocześnie na wskaźnikach eksportowych i produkcyjnych.
W tym celu obliczono wskaźnik wpływu kryzysu na produkcję, w którym bez-względna wielkość spadku eksportu w latach 2007–2009 odniesiona została do war-tości produkcji sprzedanej w bazowym roku 2007. Tak skonstruowana miara poka-zuje nam gdzie zewnętrzny impuls ekonomiczny w największym stopniu uderzył w lokalny sektor produkcyjny.
Ryc. 4a. Zależność pomiędzy zmiana wartości eksportu i produkcji sprzedanej przemysłu (2005–2007).
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Finansów oraz GUS.
Ryc. 4b. Zależność pomiędzy zmiana wartości eksportu i produkcji sprzedanej przemysłu (2007–2009).
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Finansów oraz GUS.
Uzyskany obraz przestrzenny (ryc. 5) ma charakter mozaikowy. Nie jest on skorelowany z wcześniej prezentowanymi wynikami. Obszary zagrożone koncentru-ją się na kilku obszarach położonych zarówno w Polsce wschodniej, jak i zachod-niej. Istotne staje się zarówno zmniejszenie eksportu, jak też sama rola sektora pro-dukcyjnego w gospodarkach lokalnych. Przykładami najbardziej zagrożonych (naj-mniej odpornych) jednostek okazał się m.in. powiat przemyski (wraz z powiatem grodzkim Przemyśl), klaster powiatów w północnej części Podkarpacia (Tarno-brzeg–Stalowa Wola), powiaty pruszkowski i piaseczyński w bezpośrednim sąsiedz-twie Warszawy, powiat braniewski na pograniczu polsko–rosyjskim, powiat kwi-dzyński (z silnym kapitałem zagranicznym), powiat bytowski na Pomorzu Środko-wym, klastry powiatów w zachodniej części województwa dolnośląskiego i w pół-nocnej Wielkopolsce. Rozmieszczenie i specyfika wymienionych jednostek
pokazu-ją, że odporność nie jest uwarunkowana jednym uniwersalnym czynnikiem społecz-nym lub ekonomiczspołecz-nym. Przeciwnie w każdej z jednostek o poziomie zagrożenia decyduje specyficzny konglomerat uwarunkowań i procesów bieżących.
Ryc. 5. Wpływ zewnętrznych impulsów kryzysowych (2007–2009) na sektor produkcyjny.
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Finansów oraz GUS.