Wskazane we wprowadzeniu względnie częstsze niż w pozostałej części Eu-ropy poszukiwanie przez konsumentów tańszych towarów napotyka po stronie ofer-ty coraz większą liczbę sklepów dyskontowych w państwach Grupy Wyszehradz-kiej.
Sklepy dyskontowe pojawiły w badanych krajach się na początku lat 90. XX wieku, jednak szczególnie szybki rozwój obserwujemy od drugiej połowy dekady, gdy w Polsce pojawiły się sieci sklepów Biedronka (polski Elektromis), Plus Disco-unt (Tengelmann, Niemcy) czy duńskie Netto (Wilk 2012) a w Czechach i na Wę-grzech Penny Market (REWE, Niemcy). Jednak najwięksi europejscy operatorzy zaczęli budować sieci swoich sklepów dopiero po roku 2000 (Lidl od 2002 w Pol-sce, rok później w Czechach, a od 2004 na Węgrzech; Aldi od 2008 w Polsce i na Węgrzech).
Na obecny obraz handlu dyskontowego w badanych państwach składa się ponad 3,4 tys. sklepów. W podstawowym segmencie handlu detalicznego (sprzedaż głównie towarów spożywczych) w 2011 roku działało na tym obszarze 10 liczących się sieci dyskontowych (tab. 1). Najliczniejsza grupa (blisko 2/3 ogólnej liczby pla-cówek) działała na rynku polskim, w pozostałych krajach zwykle było to kilkaset sklepów. Ze względu na liczbę sieci najbardziej zróżnicowaną strukturę zaobserwo-wano na Węgrzech (aż 5 sieci), po cztery organizacje działały w Czechach i w Pol-sce. Można stwierdzić, że rynek polski charakteryzowała dominacja jednej sieci (Biedronka), podczas gdy w Czechach i na Węgrzech obserwowano bardziej zrów-noważoną strukturę rynku. Wyjątek stanowił rynek Słowacji z jedną siecią należąca do Lidla.
Wspomniany powyżej Lidl (Grupa Schwarz) jako jedyny posiadał placówki w każdym z czterech państw (od ponad stu do blisko czterystu). Poza tym jeszcze jedynie dwie sieci należące do niemieckich operatorów (Penny Market/REWE i Aldi) funkcjonowały w dwóch państwach. Penny Market w Czechach i na Wę-grzech, a Aldi w Polsce i na Węgrzech. Pozostałe sieci ograniczały się do terytorium jednego państwa, co można niekiedy tłumaczyć pochodzeniem kapitału. Dotyczy to szczególnie sklepów tworzonych przez organizacje spółdzielcze (COOP) w Cze-chach. W przypadku Węgier sieci z rodzimym kapitałem powstawały już w latach 90. XX w. (Juhász, Stauder 2005).
Tab. 1. Liczba sklepów dyskontowych w państwach Grupy Wyszehradzkiej w 2011 roku.
Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z oficjalnych stron internetowych operatorów sieci.
Sieć sklepów Kraj pochodzenia Czechy Polska Słowacja Węgry Ogółem
Biedronka Portugalia – 1565 – – 1565
Lidl Niemcy 215 395 113 125 848
Penny Market Niemcy 344 – – 187 531
Netto Dania – 206 – – 206
Aldi Niemcy – 48 – 73 121
Profi Kapitał
międzyna-rodowy – – – 73 73
Norma Niemcy 45 – – – 45
COOP Diskont Czechy 25 – – – 25
CBA Cent Diszkont Węgry – – – 10 10
Razem x 629 2214 113 468 3424
* liczba sklepów według stanu na koniec marca 2011 r.
Zróżnicowana liczba zarówno sieci jak i ich placówek w poszczególnych państwach skłania do bardziej szczegółowego prześledzenia układu ich rozmiesz-czenia. O powszechności występowania sklepów dyskontowych świadczy fakt, że w 2011 roku działały one w każdym ze 108 badanych regionów (ryc. 2). Ich liczba wahała się jednak znacznie, od zaledwie jednego sklepu do ponad 80 w najchętniej wybieranych regionach. Rozkład częstości liczby placówek wykazał, że najliczniej reprezentowane były regiony z kilkunastoma sklepami, chociaż średnia liczba to prawie 32 placówki. Względnie mniej dyskontów zlokalizowano we wschodniej części badanego obszaru, zaczynając od Mazur, Podlasia, Lubelszczyzny i Podkar-pacia w Polsce, po kraje proszowski i koszycki na Słowacji.
Ryc. 2. Rozmieszczenie sklepów dyskontowych w państwach Grupy Wyszehradzkiej.
Źródło: opracowanie własne.
Handel dyskontowy, jak cały handel wielko powierzchniowy lokalizowany jest w ośrodkach miejskich, zapewniających progowy popyt, warunkujący racjonal-ne funkcjonowanie samej placówki. Wymagania lokalizacyjracjonal-ne sieci sklepów dys-kontowych w Polsce wskazują na poszukiwanie ośrodków z przynajmniej kilkoma tysiącami mieszkańców (Wilk 2012), podobnie jest w pozostałych państwach regio-nu. Stąd nie powinien dziwić fakt, że badane sklepy występowały głównie w mia-stach z przynajmniej 5 tysiącami mieszkańców (prawie 3,3 tys. sklepów). Na blisko 1300 tej wielkości ośrodków w czterech państwach w ponad 1050 zlokalizowano przynajmniej jeden sklep należący do badanych sieci dyskontowych.
Liczba placówek jednej sieci w poszczególnych miastach wahała się od jed-nej do kilkunastu (Aldi, Netto, Norma, Profi) a nawet ponad dwudziestu (Penny Market, Lidl). Tylko licząca najwięcej sklepów sieć Biedronka posiadała w najwięk-szych miastach (Warszawa) niemal 40 placówek.
Zdecydowanie najchętniej lokalizowano sklepy dyskontowe w dużych mia-stach, np. stołecznych, jednak liczba sklepów w poszczególnych regionach zależała także od struktury osadniczej, liczby i rozmieszczenia miast w każdym ze 108 re-gionów. Ogólny stopień rozprzestrzenienia sklepów dyskontowych można pokazać poprzez wskazanie przybliżonej strefy ich oddziaływania. Jeżeli przyjmiemy za analitykami i instytucjami kontrolującymi funkcjonowanie rynku strefę 20 km wo-kół sklepu wielko powierzchniowego, to w 2011 roku ponad 90% obszaru badanych
państw znajdowało się w zasięgu oddziaływania sieci handlu dyskontowego.
W poszczególnych państwach nie stwierdzono wyraźnych odchyleń od wartości średniej dla całego badanego obszaru.
Dostępność sklepów tego typu była jednak zróżnicowana. Gęstość sieci sklepów wykazywała dużą zmienność w poszczególnych regionach. Przy wskaźniku liczonym na 10 000 mieszkańców – od 0,1 do 1,1 sklepu, a przy wskaźniku liczo-nym na 100 km2 powierzchni regionu – od 0,1 do prawie 19 sklepów w najwięk-szych miastach (ryc. 3a). Dla pierwszego, „demograficznego” wskaźnika gęstość sieci sklepów malała w kierunku południowo–wschodnim, od Polski zachodniej, Czech zachodnich i środkowych, by na koniec nieco wzrosnąć w regionach węgier-skich. Z kolei wskaźnik „geograficzny” wykazywał mniejsze zróżnicowanie po wy-dzieleniu grupy regionów wielkomiejskich (ryc. 3b). Nieco wyższa gęstość sieci występowała jedynie w pasie od zachodnich Czech przez Śląsk.
Ryc. 3. Gęstość sieci sklepów dyskontowych w regionach w 2011 roku.
Źródło: opracowanie własne.
Stwierdzenie nierównomierności rozmieszczenia kieruje do prób odpowie-dzi na podstawowe pytanie: czy i w jakim stopniu występowanie sklepów dyskon-towych wykazywało związek z charakterystyką społeczno–gospodarczą regionu?