Inwestycje w tradycyjnym ujęciu to „nakład gospodarczy, którego celem jest tworzenie nowych lub powiększanie już istniejących środków trwałych; przed-miot będący wynikiem tej działalności” (Słownik języka polskiego 1988, s. 806).
W powszechnym rozumieniu inwestycje rozpatruje się na dwa sposoby: w katego-riach inwestycji w kapitał rzeczowy – jako zwiększenie zasobu aktywów produkcyj-nych oraz w kategoriach inwestycji finansowych – jako zakup aktywów finanso-wych.” (Noga 2009, s. 30). Temu szerszemu rozumieniu odpowiada współczesne normatywne ujęcie inwestycji, gdzie traktuje się je jako „aktywa posiadane przez jednostkę w celu osiągnięcia z nich korzyści ekonomicznych wynikających z przy-rostu wartości tych aktywów, uzyskania przychodów w formie odsetek, dywidend lub innych pożytków, w tym również z transakcji handlowej, a w szczególności aktywa finansowe oraz te nieruchomości i wartości niematerialne i prawne, które nie są użytkowane przez jednostkę, lecz są posiadane przez nią w celu osiągnięcia tych korzyści” (Ustawa z dnia 29 września 1994 roku o rachunkowości). Bardziej skró-towo można to zapisać, jako „wydatkowanie środków pieniężnych na akcje, udziały i inne papiery wartościowe lub aktywa takie jak zakład produkcyjny lub sprzęt”
(Słownik pojęć ekonomicznych, s. 56). D. Begg definiuje inwestycje po prostu jako zakupy nowych dóbr kapitałowych przez przedsiębiorstwa (Begg, Fischer, Dornbu-sch 1996, s. 29).
W przedstawionym ujęciu do inwestycji nie są zaliczane wydatki, które ze względu na swą istotę w logiczny sposób powinny być do tej kategorii zaliczane.
Chodzi o wydatki na badania i rozwój, które prowadzą do postępu technicznego, jak również wydatki na szkolenia, które poprawiają kwalifikacje siły roboczej – po-większają zasób kapitału ludzkiego w gospodarce i mogłyby być traktowane jako inwestycje (Black 2008, s. 155). Należy jednak zauważyć, że w warunkach gospo-darki opartej na wiedzy posługiwanie się kategorią inwestowania w kapitał ludzki czy społeczny stało się oczywiste i nie budzi wątpliwości.
Podobnie, jak w przypadku definicji, w literaturze spotkać można wiele kla-syfikacji inwestycji w oparciu o różnorodne kryteria:
− przyrost kapitału – nowe, restytucyjne (odtworzeniowe);
− rodzaj działalności, której mają służyć – produkcyjne, nieprodukcyjne;
− stosowanie postępu technicznego – inwestycje służące rozpowszechnianiu po-stępu technicznego, modernizacyjne, inwestycje innowacyjne, wprowadzające nowy postęp techniczny, technologiczny, bądź organizacyjny najczęściej zwią-zany z uruchomieniem produkcji nowego wyrobu;
− rodzaj nakładów – roboty budowlano–montażowe, zakup maszyn i urządzeń;
− rodzaju kapitału, który jest przedmiotem inwestycji – kształtujące kapitał pro-dukcyjny i inny służący prowadzeniu działalności gospodarczej, kształtujące kapitał ludzki, czyli inwestycje w człowieka;
− stan zaawansowania realizacji inwestycji – inwestycje rozpoczęte, zakończone, przekazane do użytku;
− efekt finansowy – inwestycje rentowne, inwestycje nierentowne, które przynio-sły straty;
− przewidywania (oczekiwania) przez przedsiębiorstwa – planowane, nieplano-wane (Black 2008, s. 38-39).
W warunkach gospodarki rynkowej najczęściej stosowanym kryterium po-działu inwestycji jest sektor gospodarki narodowej, który je projektuje i realizuje.
Wyróżnia się na tej podstawie:
− Inwestycje sektora prywatnego,
− Inwestycje sektora publicznego (inwestycje państwowe),
− Inwestycje sektora niekomercyjnego, niezależnego (NGO) (Black 2008, s. 37).
Do inwestycji sektora prywatnego zalicza się zarówno inwestycje świata biznesu, jak i inwestycje gospodarstw domowych. Wpływ na wielkość i charakter tych inwestycji ma także klimat inwestycyjny, który jest tworzony przez państwo oraz koniunktura gospodarcza, na którą państwo do pewnego stopnia może i chce mieć wpływ, poprzez formułowanie polityki gospodarczej (Black 2008).
Wśród inwestycji sektora publicznego wyróżnia się:
− „Państwowe (rządowe, federalne),
− Dokonywane przez władze regionalne, kantony, landy, prowincje, departamen-ty itp.,
− Realizowane przez samorządy lokalne, władze miejskie, gminne; często nazy-wane inwestycjami municypalnymi” (Black 2008).
Inwestycje państwowe, które mają na ogół najszerszy zakres i olbrzymie znaczenie dla dobrobytu społecznego, mogą mieć charakter inwestycji bezpośrednio produkcyjnych, pośrednio produkcyjnych, lub inwestycji nieprodukcyjnych. Pu-bliczne inwestycje produkcyjne rodzą jednak pewne kontrowersje, ponieważ ich rozwój prowokuje pytanie o zakres i granice sektora publicznego w relacji do pry-watnego. W gospodarce wolnorynkowej, w państwie realizującym zasady wolnej konkurencji, wolnego rynku i demokracji, państwo rozszerzając swoją działalność gospodarczą staje się konkurentem sektora prywatnego. To jest sprzeczne z zasada-mi wolnego rynku i wolnej konkurencji, i dlatego stanowi najważniejszą sferę
bez-pośrednich regulacji Unii Europejskiej. Stąd inwestycje publiczne na ogół ograni-czają się do dziedzin, które z przyczyn strategicznych są dla niego zastrzeżone, albo którymi nie interesuje się kapitał prywatny, z powodu ich niskiej rentowności. Są to między innymi: górnictwo, usługi komunalne oraz związane z istnieniem monopolu naturalnego, jak budowa i rozbudowa elektrowni, gazowni, sieci wodociągowej itp.
Realizacja inwestycji produkcyjnych z jednej strony dostarcza obywatelom dóbr i usług niezbędnych do życia, z drugiej – jest źródłem dochodów dla dostawców materiałów i urządzeń oraz wykonawców. W ten sposób przyczyniają się one do wzrostu zatrudnienia, wzrostu dochodów dzisiaj i w przyszłości, czyli są czynnikiem nakręcającym koniunkturę (Black 2008, s. 37-38).
Do inwestycji pośrednio produkcyjnych zalicza się głównie inwestycje w in-frastrukturę, czyli: budowa dróg, sieci telekomunikacyjnej, sieci kolejowej itp. In-westycje te odgrywają podwójną rolę: po pierwsze – zwiększają zagregowany po-pyt, a w konsekwencji przyczyniają się do wzrostu produktu krajowego brutto; po drugie – nowa infrastruktura stwarza lepsze warunki dla działalności gospodarczej sektora prywatnego; po trzecie – państwo inwestując w infrastrukturę może promo-wać postęp techniczny i przedsiębiorczość, co jest niezwykle istotne z punktu wi-dzenia postępu cywilizacyjnego.
Do trzeciej grupy inwestycji państwowych zalicza się wydatki budżetu pań-stwa związane z budową i wyposażeniem budynków dla administracji i innych or-ganów władzy państwowej, wydatki na budowę i wyposażenie obiektów użyteczno-ści publicznej, takich jak szkoły, teatry, szpitale, boiska, hale sportowe oraz na bu-dowę i wyposażenie obiektów wojskowych. Bardzo istotną kwestią jest to, że inwe-stowanie przez państwo w obiekty wojskowe i przemysł zbrojeniowy nie jest tylko podyktowane względami politycznymi, ale i ekonomicznymi. Wydatki państwa w sektorze wojskowym tworzą dodatkowy zagregowany popyt, co stwarza bodźce do zwiększenia produkcji i zatrudnienia w sektorze prywatnym (Black 2008, s. 38).
Zjawiskiem, które przybrało na sile w ostatnich latach są inwestycje pań-stwowe w ochronę środowiska. Państwo chce zapewnić społeczeństwu wzrost do-brobytu społecznego poprzez stosowanie różnego rodzaju środków ochrony środo-wiska. Zalicza się do nich zarówno instrumenty o charakterze administracyjno–
prawnej regulacji, jak i instrumenty ekonomiczne. Środek, który uważa się za naj-skuteczniejszy to bezpośrednio realizowane przez państwo inwestycje ochronne (Black 2008). Aktywność państw wynika w tym zakresie z uznania ochrony środo-wiska za problem globalny, który angażuje nie tylko kraje, ale też ugrupowania i organizacje międzynarodowe, np. Unię Europejską. Instrumentem polityki UE są np. programy operacyjne współfinansowane z funduszy strukturalnych UE oraz Funduszu Spójności.
Konieczność inwestowania w sektorze prywatnym i publicznym w gospo-darce rynkowej nie wymaga uzasadnień, wątpliwości rodzi jednak skala zaangażo-wania finansowego inwestorów, sprawy własności czy efektywności ponoszonych
nakładów. W sposób kompleksowy relacje między sektorem prywatnym a publicz-nym w odniesieniu do inwestowania, sformułowane jako partnerstwo publiczno–
prywatne, są przedmiotem nie tylko rozważań teoretycznych, ale i praktycznych.
Istnieje wiele modelowych rozwiązań dotyczących podziału kosztów, ryzyka i ko-rzyści między sektor publiczny i prywatny zarówno w ujęciu teoretycznym, jak i praktycznym. Ich adaptacja w konkretnych uwarunkowaniach społeczno–
gospodarczych, prawnych i politycznych nie jest jednak oczywista, o czym świad-czy np. wciąż niskie wykorzystanie tej metody w Polsce (Raport Partnerstwo pu-bliczno-prywatne… 2012).