Rozdział I. Przemoc w rodzinie jako zjawisko społeczne
2. Badania społeczne na temat przemocy w rodzinie
W 2004 r. przeprowadzono w Polsce badania wiktymizacyjne dotyczące przemocy wobec kobiet249. Jednym z podstawowych celów badawczych było oszacowanie liczby przestępstw nieujawnionych oraz rzeczywistych rozmiarów przemocy. Wyniki pokazały, że ogólny roczny wskaźnik wiktymizacji wyniósł 6%, co zdaniem B. Gruszczyńskiej oznacza, że w liczbach bezwzględnych przemoc mogła dosięgnąć nawet 800 000 kobiet250
. Informacje z powyższych badań w zestawieniu z danymi zawartymi w tabeli 2 wskazują, że w rzeczywistości w 2004 r. mogło być ponad dziewięciokrotnie więcej kobiet ofiar przemocy domowej, niż wykazały to statystyki procedury „Niebieskie Karty”.
W 2014 r. Rada Ministrów przyjęła Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2014 – 2020,251 w celu tworzenia warunków do bardziej skutecznego przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz zmniejszenia skali tego zjawiska w Polsce. Działania na rzecz ofiar przemocy w rodzinie mają także zapobiegać wykluczeniu społecznemu oraz życiu w ubóstwie. Według danych Programu w 2014 r. w Polsce 38% osób doznało przemocy w rodzinie (w 2011 r. – 39%). Docelowo Program zakłada zmniejszenie skali tego zjawiska do poziomu 31% w 2020 r.252.
Badania społeczne prezentują skalę zjawiska przemocy w rodzinie w opinii polskiego społeczeństwa. Raport z badania zrealizowanego dla Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej
249 Badanie przeprowadzono w ramach projektu międzynarodowego International Violence Against Women
Survey. Zob. B. Gruszczyńska, Zjawisko przemocy w rodzinie w świetle statystyk kryminalnych i badań wiktymizacyjnych…, s. 114 – 116.
250 Ibidem.
251 Uchwała nr 76 Rady Ministrów z dnia 29 kwietnia 2014 r. w sprawie ustanowienia Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2014 – 2020. Dziennik Urzędowy RP Monitor Polski z 09.06.2014 r., poz. 445.
252 Krajowy program przeciwdziałania przemocy w rodzinie na lata 2014 – 2020, s. 49 [dostęp w Internecie: http://ms.gov.pl/Data/Files/_public/ppwr/krajowy_program/krajowy-program-przeciwdzialania-przemocy-w-rodzinie-na-lata-2014-2020.pdf] 29.07.2014 r.
72
na temat przemocy w rodzinie z perspektywy dorosłej populacji Polski z 2011 r. wskazuje, że co trzeci badany uważa, że przemoc w rodzinie dotyczy od 20% do 39% rodzin. Prawie połowa ankietowanych zaznaczyła odpowiedzi w przedziałach powyżej 40%. Oznacza to, że zjawisko przemocy domowej jest problemem powszechnie dostrzeganym. W ciągu ostatnich pięciu lat blisko siedmiu na dziesięciu badanych uważa, że „przemoc psychiczna zdarza się częściej”. W tym samym okresie czasu prawie połowa ankietowanych ma podobne stanowisko wobec przemocy fizycznej253.
W 2011 r. Instytut Badania Rynku i Opinii Millward Brown SMG/KRC na zamówienie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej przeprowadził badania na grupie osób stosujących przemoc w rodzinie (uczestnicy programów oddziaływań korekcyjno – edukacyjnych). Jednym z celów badawczych było poznanie opinii na temat skali zjawiska przemocy w rodzinie w Polsce. Zdaniem respondentów przemoc w rodzinie jest zjawiskiem powszechnym. Na dziesięciu ankietowanych siedmiu uważało, że przemoc występuje w wielu rodzinach, a zdaniem 14% – w prawie wszystkich. Badani zostali poproszeni o wyrażenie poglądów na temat rodzin z najbliższego sąsiedztwa. W opinii 38% ankietowanych, w ich otoczeniu jest „kilka rodzin w których występuje przemoc”, zaś 22% badanych twierdziło, że takich rodzin jest „wiele”. Co piąty badany znał „jedną do dwóch” takich rodzin. Natomiast 16% ankietowanych przyznało, że w najbliższym otoczeniu „nie ma takich rodzin”254
.
Centrum Badań Opinii Społecznej co kilka lat przeprowadza diagnozę przemocy i konfliktów w domu. Ostatnie badanie przeprowadzono w maju 2012 r.255. Najczęściej wskazywane miejsca, gdzie Polacy doświadczyli przemocy to dom (9%) i ulica poza
253
Raport z badania zrealizowanego dla Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej – Diagnoza dotycząca osób
stosujących przemoc w rodzinie: przemoc w rodzinie z perspektywy dorosłej populacji Polski, s. 14 – 17.
Badanie przeprowadzone na próbie 1500 respondentów (losowa reprezentacja ludności Polski w wieku powyżej 18 lat) w 2011 r. [dostęp w Internecie: http://www.mpips.gov.pl/przemoc-w-rodzinie/diagnoza-zjawiska-przemocy-w-rodzinie-w-polsce/] 30.07.2014 r.
254 Raport z badania ogólnopolskiego zrealizowanego na zamówienie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej –
Diagnoza dotycząca osób stosujących przemoc w rodzinie: badanie uczestników programów oddziaływań korekcyjno- edukacyjnych, s. 49 – 50. Badanie przeprowadzone na próbie 360 osób – sprawców przemocy w
rodzinie, biorących udział w programach oddziaływań korekcyjno – edukacyjnych w 2011 r. [dostęp w Internecie: http://www.mpips.gov.pl/przemoc-w-rodzinie/diagnoza-zjawiska-przemocy-w-rodzinie-w-polsce/] 31.07.2014 r.
255 CBOS, Komunikat z badań BS/82/2012 Przemoc i konflikty w domu. Badanie przeprowadzono na liczącej 1017 osób reprezentatywnej próbie losowej dorosłych mieszkańców Polski [dostęp w Internecie: http://www.cbos.pl/PL/publikacje/raporty.php] 31.07.2014 r.
73
najbliższą okolicą (9%). Prawie trzech na dziesięciu ankietowanych zna osobiście lub z widzenia kobiety bite przez męża. W co dziewiątym małżeństwie (11%) respondent/-ka deklaruje, że został/-a uderzony/-a podczas kłótni. Badani oprócz przemocy fizycznej spotykają się z formą psychiczną, 18% przyznaje, że zdarzają się sytuacje, kiedy współmałżonek używa wyzwisk i obelg, co dziesiąty (10%) doświadcza poniżania i kpin, a 8% skarży się na ograniczanie kontaktów z rodziną i znajomymi. W opinii 5% ankietowanych przyznaje się, że słyszy groźby lub szantaż i tyle samo (5%) bywa szarpanych i popychanych256.
W 2014 r. na zlecenie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych przeprowadzono badanie na temat: „Przemocy w rodzinie. Występowanie i częstotliwość zgłaszania”257
. Wyniki przeprowadzonego badania ukazały, iż 14% Polaków zadeklarowało, że w ciągu ostatniego roku było świadkiem przemocy w rodzinie. Zdecydowanie częściej obserwowano formy przemocy psychicznej (75%) i fizycznej (58%), niż ekonomicznej (13%), zaniedbania (13%), czy przemocy seksualnej (8%). Tylko dwóch na pięciu świadków przemocy w rodzinie postanowiło zgłosić ten fakt do instytucji lub organizacji. Prawie 3/4 młodych ludzi (w wieku od 16 do 34 lat) będących świadkiem przemocy w rodzinie, nie zgłosiła nigdzie tego faktu. Jako przyczynę najczęściej wskazywali: konieczność rozwiązywania problemów rodzinnych w domu (21%) oraz brak wiary w skuteczność interwencji (20%). Policja (31%) i Ośrodki Pomocy Społecznej (29%) były najczęściej wskazywane przez respondentów, jako instytucje udzielające pomocy ofiarom przemocy w rodzinie. Jednakże co trzeci ankietowany nie potrafił wymienić żadnej instytucji czy organizacji258.
256 CBOS, Komunikat z badań BS/82/2012 Przemoc i konflikty w domu, s. 1 – 6 [dostęp w Internecie: http://www.cbos.pl/PL/publikacje/raporty.php] 31.07.2014 r.
257
Badanie przeprowadzono w dniach 27 – 29 listopada 2014 r. metodą wywiadów telefonicznych (CATI) na próbie 1 000 obywateli. Kwestionariusz ankiety zawierał 6 pytań dotyczących: występowania i zgłaszania przypadków przemocy w rodzinie, znajomości instytucji i organizacji, udzielających pomocy ofiarom.
258 Sondaż pt. „Przemoc w rodzinie. Występowanie i częstotliwość zgłaszania” [dostęp w Internecie: https://mswia.gov.pl/pl/aktualnosci/12896,Przemoc-w-rodzinie-badanie-MSW.html?search=4452] 10.05.2016 r.
74