Opinie EKE-S w sprawach: przemocy domowej wobec kobiet i zwalczania

Przedmiotem analizy są dwie opinie przedstawione przez Europejski Komitet Ekonomiczno – Społeczny. Pierwsza z nich zatytułowana Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno – Społecznego w sprawie przemocy domowej wobec kobiet z dnia 16.03.2006 r.³⁸⁹. Natomiast druga to Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno – Społecznego w sprawie zwalczania przemocy domowej wobec kobiet (opinia z inicjatywy własnej) z dnia 18.09.2012 r.³⁹⁰. Pomimo, że akty w formie opinii organów Unii Europejskiej nie są bezpośrednio wiążące dla legislacji państw członkowskich391, wzięto pod uwagę powyższe opinie, gdyż przedstawiają one ważne (z punktu widzenia całości rozprawy) rozważania o przemocy w rodzinie. Wyjątkowo dokonano analizy dwóch dokumentów w jednym podrozdziale, gdyż są one ze sobą powiązane i należy je rozpatrywać łącznie.

Na wstępie później wydanej Opinii w sprawie zwalczania przemocy domowej wobec kobiet, wskazano, że wcześniejsze zalecenia (z Opinii w sprawie przemocy domowej wobec kobiet) pozostają aktualne i nie są one ponownie omawiane. Poza tym w jednym z dokumentów wskazano, że największa odpowiedzialność za zwalczanie przemocy domowej spoczywa na państwach członkowskich, jednak ponieważ reakcje poszczególnych krajów

389 Dz. U. C 110/15 z 09.05.2006 r.

390 Dz. U. C 351/05 z 15.11.2012 r.

115

członkowskich są bardzo rozbieżne, to za niezbędne uznaje się opracowanie przez EKE-S strategii ogólnoeuropejskiej³⁹².

We wstępie Opinii EKE-S w sprawie przemocy domowej wobec kobiet z 16.03.2006 r. przedstawiono szerokie ujęcie przemocy, której głównymi sprawcami są mężczyźni, a ofiarami kobiety. Zdaniem EKE-S przemoc domowa, fizyczna i moralna, mężczyzn wobec kobiet stanowi jedno z najpoważniejszych pogwałceń praw człowieka – prawa do życia oraz do nietykalności fizycznej i psychicznej. Przyczyny tego leżą w ciąż występującym nierównym podziale władzy pomiędzy mężczyznami i kobietami. Przemoc dotyczy kobiet ze wszystkich warstw społecznych i stanowi hamulec w rozwoju społeczeństwa demokratycznego (pkt 1.1.).

EKE-S przekonuje, że przemoc domową można naprawdę skutecznie zwalczać, tylko należy podejmować właściwe działania na szczeblu krajowym. W ramach strategii ogólnoeuropejskiej każde państwo powinno przygotować krajowy plan działań na rzecz zwalczania przemocy domowej wobec kobiet. W planie powinny znajdować się konkretne działania i terminy uwzględniające następujące kwestie m.in.: udzielenie pomocy i wsparcia faktycznym i potencjalnym ofiarom przemocy (zwłaszcza pod kątem „uwłasnowolnienia”), ofiary przemocy domowej, wywodzące się ze specyficznych grup (np. imigrantki, kobiety starsze oraz bardzo młode) należy otoczyć szczególną troską393

(pkt 1.4).

Zdaniem EKE-S ważne znaczenie ma kontrola realizacji założonych działań. W tym zakresie podkreśla się sprawdzenie gotowości ofiar i świadków przemocy domowej do zgłaszania się na policję. Ma to być wyraz zaufania nie tylko do policji, ale także do innych instytucji oraz do organizacji społecznych. EKE-S nie podaje w szczegółach w jaki sposób miałaby przebiegać kontrola i w jaki sposób zmierzyć poziom zaufania. Duże nadzieje pokłada się w środkach masowego przekazu, badaniach społecznych i statystykach ukazujących skalę zjawiska przemocy w rodzinie. Rozpowszechnienie informacji o konkretnych przypadkach przemocy mogłoby pomóc w uwolnieniu innych ofiar, od towarzyszącego im często poczucia winy. Taka sytuacja mogłaby z kolei pomóc w podjęciu decyzji o ujawnieniu przemocy, co stanowi pierwszy krok na drodze do większego poczucia uwłasnowolnienia (pkt 1.5 – 1.8).

392 Punkt 1.3. Opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno – Społecznego w sprawie przemocy domowej wobec kobiet z dnia 16.03.2006 r.

393 Zob. W. Klaus, Ochrona i wsparcie dla migrantek doświadczających przemocy ze strony osób bliskich w

116

W uzasadnieniu (pkt 2) EKE-S podkreśla, że w ciągu ostatnich czterech dziesięcioleci (dokument wydany w 2006 r.) temat przemocy mężczyzn wobec kobiet ze sfery prywatnej przeniósł się do sfery publicznej. Decydujący udział w tej zmianie miały (i wciąż mają) inicjatywy kobiet i ruchy feministyczne. EKE-S uznaje, że przemoc domowa wobec kobiet nie jest problemem indywidualnym jednej kobiety, lecz problemem społeczno – politycznym, związanym z gorszym położeniem kobiet w strukturach społecznych i z ich dyskryminacją w społeczeństwach wciąż zdominowanych przez mężczyzn. Przemoc domowa występuje we wszystkich państwach świata i we wszystkich warstwach społecznych – choć jej zakres może być różny. EKE-S wskazuje, że przemoc domowa ma wpływ na dostęp lub powrót kobiet do świata pracy i/lub na ich zdolność do pełnego wypełniania zadań związanych z zajmowanym stanowiskiem. EKE-S nie określił jednak dokładnie jakie przesłanki zadecydowały o powyższym wniosku. Struktura społeczna, która ujawnia nierówności pomiędzy kobietami i mężczyznami, wpływa też na to, że przemoc jest w niewystarczającym stopniu zbadana, zwalczana i karana sankcjami prawnymi. Przemoc domową mogą ograniczyć takie czynniki jak: pozycja społeczna kobiety, jej wykształcenie i możliwości zawodowe, ekonomiczna/finansowa niezależność od partnera oraz zakres jej uczestnictwa w życiu społecznym.

EKE-S dostrzega, że w ostatnich latach Unia Europejska poczyniła postępy w walce z przemocą domową wobec kobiet. Wszystkie państwa członkowskie dostrzegają problematykę przemocy domowej, dlatego opracowują programy i podejmują działania, w celu uwrażliwienia na ten problem. Także kraje kandydujące dążą do poprawy sytuacji w tej dziedzinie. EKE-S wskazuje na potrzebę opracowania wspólnych definicji, które dostarczą porównywalnych danych statystycznych o przemocy domowej oraz informacji o działaniach podejmowanych w tym zakresie w poszczególnych państwach (pkt 2.3.1. – 2.3.2.).

W opinii EKE-S przemoc domową wobec kobiet definiuje się jako przemoc ze strony partnera. Składa się na nią psychiczna lub fizyczna (również seksualna) przemoc w małżeńskim lub nieformalnym związku, również w przypadkach, gdy występuje ona po rozstaniu, ale bezpośrednio wynika z wcześniejszego związku. EKE-S wyraźnie wskazuje na proces mający na celu kontrolę i podporządkowanie, kiedy narusza się prawa partnera do wolności i nietykalności fizycznej, psychicznej i seksualnej. Wyszczególniono sytuację kobiet dotkniętych przemocą psychiczną, u których pojawiają się trudności z bronieniem się przed przemocą lub z zakończeniem związku. Dostrzega się także sytuację dzieci, które doświadczają psychicznej przemocy będąc świadkami zdarzeń mających miejsce w domu.

117

Takie dzieci częściej od swoich rówieśników doświadczają przemocy fizycznej (pkt 2.3.3. – 2.3.4).

EKE-S w swoich zaleceniach podkreśla, że decydujące znaczenie ma zapobieganie przemocy domowej. Powinno się ono przejawiać w informowaniu i nieustannym wyjaśnianiu, że w nowoczesnym społeczeństwie demokratycznym nie wolno przyzwalać na przemoc mężczyzn wobec kobiet. Ważne jest wychowanie od najmłodszych lat wśród wartości opartych na równości kobiet i mężczyzn. Poza tym należy zwalczać czynniki sprzyjające występowaniu przemocy domowej tj.: złe warunki materialne, finansowe i ekonomiczne uzależnienie od partnera, złe warunki mieszkaniowe oraz nadużywanie alkoholu i narkotyków. EKE-S zwraca również uwagę na występowanie takich problemów jak:

 bardzo trudna sytuacja imigrantek,

 silniejsze zaangażowanie w problematykę przemocy domowej środowisk prawniczych, wychowawców, psychologów, pracowników służby zdrowia i pracowników społecznych,

 kontrola zakazu zbliżania się i kontaktowania się,

 zwracanie większej uwagi na sytuację starszych kobiet jako ofiar przemocy domowej,

 funkcjonowanie ofiar przemocy domowej w szeroko rozumianym życiu społecznym, a zwłaszcza na rynku pracy (pkt 2.3.11 – 2.3.15.1).

W Opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno – Społecznego w sprawie zwalczania przemocy domowej wobec kobiet (opinia z inicjatywy własnej) z dnia 18.09.2012 r. zwrócono uwagę na to, iż przemoc domowa jest najmniej nagłośnionym rodzajem przemocy, która ma miejsce w domach i coraz brutalniej wpływa na ofiary. Wszyscy członkowie rodziny mogą stale lub od czasu do czasu padać ofiarami różnego rodzaju przemocy, która może doprowadzić nawet do śmierci. EKE-S podkreśla, że przemoc domowa jest jedną z głównych przyczyn śmiertelności kobiet na świecie. Zwraca się także uwagę na zakorzenione stereotypy związane z płcią i społeczeństwem patriarchalnym. Poza tym nierówności gospodarcze i dyskryminacja kobiet w obszarach zatrudnienia, płac, dostępu do innych zasobów finansowych oraz brak niezależności finansowej, zmniejszają możliwości kobiet do podejmowania działań i zwiększają ich podatność na przemoc domową. EKE-S wskazuje, że niektóre państwa członkowskie przyjęły prawodawstwo uznające przemoc domową za przestępstwo (w tym także za przestępstwo przeciwko porządkowi publicznemu), ustanowiły bardziej drastyczne środki przeciw sprawcom przemocy (pkt 2.1 – 4.7).

118

Zdaniem EKE-S przemoc psychologiczna jest zapomnianą formą przemocy. Jej ofiary często do końca życia cierpią na poważne urazy psychiczne i wymagają wielodyscyplinarnej i holistycznej pomocy. Zostają one odizolowane od społeczeństwa i boją się ujawniać doświadczonej przemocy, gdyż nie mają na to dowodów. Przemoc domowa wpływa nie tylko na osobę będącą jej bezpośrednią ofiarą, lecz także na osoby, które jej pomagają lub wiedzą o problemie. EKE-S zadaje pytanie dlaczego inne przestępstwa popełniane w tych samych okolicznościach, co przemoc domowa – np. pedofilia (w 90% przypadków sprawcą jest członek rodziny) są powszechnie potępiane, a w przypadku przemocy domowej wciąż rozważa się przyczyny, z powodu których sprawca popełnił akty przemocy (pkt 4.10 – 4.13).

W zakresie działań prewencyjnych EKE-S proponuje:

 działania terapeutyczne dla sprawców lub potencjalnych sprawców przemocy, w celu eliminowania przyczyn przemocy i resocjalizację napastnika,

 wprowadzenie międzyministerialnych planów działania w celu wczesnego wykrywania i zapobiegania przemocy domowej za pomocą systemu skierowań i informacji w placówkach oświatowych, opieki socjalnej i służby zdrowia,

 włączanie mężczyzn i chłopców w zwalczanie przemocy wobec kobiet i dziewcząt,

 aktywizacja młodzieży za pomocą kampanii edukacyjnych na rzecz całościowego podejścia do zapobiegania przemocy i wczesnej interwencji oraz więcej możliwości szkoleń dla personelu pracującego z młodymi ludźmi,

 monitorowanie sytuacji par, które się rozstały z powodu przemocy domowej, w celu ochrony kobiet narażonych na molestowanie, nękanie, prowadzące często do śmierci (pkt 5.9).

EKE-S proponuje zmianę paradygmatu bezpieczeństwa, który zbyt często kojarzy się z przestępczością zorganizowaną, terroryzmem, atakami na osoby i na dobra oraz przemytem narkotyków, a prawie nigdy nie uwzględnia niebezpieczeństwa, na jakie wiele kobiet jest narażonych we własnym domu lub w miejscu pracy. Postuluje się wykorzystanie nowoczesnych technologii w celu zwiększenia ochrony przed przemocą domową np. stosując elektroniczne bransoletki uniemożliwiające kontakt z ofiarą napastnikowi przebywającemu na wolności i objętemu zakazem zbliżania się (pkt 5.12).

W przeciwdziałaniu przemocy domowej duże znaczenie może odegrać edukacja, która posiada możliwość zmiany mentalności i zachowań zarówno indywidualnych, jak i

119

zbiorowych. Szkoła może zwalczać stereotypowe role kobiet i mężczyzn oraz być ośrodkiem monitorowania przemocy domowej (pkt 5.15).

Kolejnym bardzo ważnym elementem w strategii przeciwdziałania przemocy domowej jest sektor zdrowia. Przemoc w kręgu rodziny powinna być uznawana za czynnik ryzyka, a nie odosobniony problem. W tym zakresie EKE-S postuluje odróżnienie potrzeb w środowiskach miejskim i wiejskim (pkt 5.17 – 5.18). Zwraca się uwagę na różny poziom szkolenia w zakresie przemocy domowej. Rozpoczynając od ogólnospołecznych kampanii uświadamiających omawianą problematykę, poprzez szkolenia dla osób mających kontakt z ofiarami i mogących przyczynić się do wykrycia problemu, aż po wyspecjalizowane warsztaty dla osób pomagających ofiarom (pkt 5.20).