Małoletni

Powyższe orzecznictwo oraz stanowiska przedstawicieli doktryny wskazują, że kategoria – osoba pozostająca w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy, ma szeroki zakres pojęciowy. W tym przypadku występuje podobieństwo do wcześniejszej kategorii – osoby najbliższej. Stosunek zależności pomiędzy sprawcą, a ofiarą przestępstwa z art. 207 k.k. może mieć różne źródła pochodzenia. Wśród nich wymienia się formalne i faktyczne stosunki zależności.

2.3. Małoletni

Trzecim w kolejności przedmiotem czynności wykonawczej przestępstwa znęcania się jest „małoletni”706

. Ustawodawca często posługuje się tym pojęciem w części ogólnej kodeksu karnego (np. art. 39 pkt 2a k.k., art. 43c k.k., art. 75 § 1a k.k., art. 101 § 4 pkt 1 i 2 k.k., art. 106a k.k., art. 115 § 22 k.k.). Natomiast w części szczególnej kodeksu karnego pojęcie „małoletni” najczęściej występuje w rozdziale XXV Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności oraz rozdziale XXVI Przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece. W rozdz. XXVI k.k., oprócz przestępstwa znęcania się, słowo „małoletni” pojawia się przy przestępstwach takich jak: rozpijanie małoletniego – art. 208 k.k., porzucenie małoletniego lub osoby nieporadnej – art. 210 k.k., uprowadzenie małoletniego lub osoby nieporadnej – art. 211 k.k.

705 J. Kosonoga, [w:] R. A. Stefański (red.), Kodeks karny. Komentarz…, s. 1305; Zob. A. Ratajczak,

Przestępstwo znęcania się pod wpływem alkoholu nad rodziną i osobami zależnymi…, s. 198.

706 M. Mozgawa, [w:] M. Mozgawa (red. nauk.), Kodeks karny. Komentarz…, s. 572; A. Wąsek, J. Warylewski, [w:] A. Wąsek, R. Zawłocki (red.), Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz…, s. 1204; S. Hypś, [w:] M. Królikowski, R. Zawłocki (red.), Kodeks karny. Część szczególna. Tom I. Komentarz…, s. 746; M. Szewczyk [w:] A. Zoll (red. nauk.), Kodeks karny. Część szczególna. Tom II. Komentarz…, s. 893; A. Muszyńska, [w:] J. Giezek (red. nauk.), Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz…, s. 580; J. Kosonoga, [w:] R. A. Stefański (red.), Kodeks karny. Komentarz…, s. 1305; J. Lachowski, [w:] V. Konarska – Wrzosek (red. nauk.), Kodeks

karny. Komentarz. Komentarze praktyczne…, s. 945; Z. Siwik, [w:] M. Filar (red. nauk.), Kodeks karny. Komentarz…, s. 1277; S. Hypś, [w:] A. Grześkowiak, K. Wiak (red.), Kodeks karny. Komentarz…, s. 818; M.

Szwarczyk, [w:] T. Bojarski (red. nauk.), Kodeks karny. Komentarz…, s. 599; V. Konarska – Wrzosek, [w:] J. Warylewski (red.), System prawa karnego…, s. 979 – 980.

188

Samo pojęcie „małoletni” zostało zaczerpnięte z prawa cywilnego, a dokładniej z art. 10 k.c. Przepis ten określa, że pełnoletnim jest ten, kto ukończył lat osiemnaście (art. 10 § 1 k.c.). Przez zawarcie małżeństwa małoletni uzyskuje pełnoletność. Nie traci jej w razie unieważnienia małżeństwa (art. 10 § 2 k.c.). Zatem przy kategorii osób małoletnich brane jest pod uwagę kryterium wieku. Podstawową zasadą jest, iż za małoletnich uważa się osoby poniżej osiemnastego roku życia. Od tej zasady istnieje wyjątek w postaci zawarcia związku małżeńskiego, przez osoby poniżej osiemnastu, a powyżej szesnastu lat, które w ten sposób mogą uzyskać pełnoletność707. Niekiedy w kodeksie karnym zakres wieku małoletniego zostaje zawężony poprzez dodanie określenia „poniżej lat 15” (np. art. 210 k.k., art. 211 k.k.).

W doktrynie prawa karnego pojawia się spór dotyczący statusu małoletniego, który ukończył szesnasty rok życia i otrzymał sądową zgodę na zawarcie związku małżeńskiego. W świetle prawa cywilnego taka osoba uzyskuje pełnoletność. Natomiast w prawie karnym pojawia się pytanie: czy taka osoba przestaje być zaliczana do małoletnich? Tego typu rozważania pojawiają się także przy przestępstwie rozpijania małoletniego (art. 208 k.k.) oraz na gruncie ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi708

. Artykuł 15 ust. 1 pkt 2 powyższej ustawy stanowi zakaz sprzedaży i podawania napojów alkoholowych osobom do lat 18. Zakaz ten nie przestaje obowiązywać pomimo uzyskania pełnoletności poprzez zawarcie związku małżeńskiego przez osobę poniżej 18 roku życia. Przy ocenie powyższych regulacji należy wziąć pod uwagę cele poszczególnych przepisów prawnych. Artykuł 208 k.k. ma na celu ochronę prawidłowego rozwoju młodzieży, który może być zagrożony przez oddziaływanie alkoholu na młody organizm709. Osoba, która decyduje się na zawarcie związku małżeńskiego, a nie ma jeszcze ukończonych 18 lat, powinna mieć świadomość zagrożeń wynikających ze spożywania alkoholu.

Podobnie sytuacja przedstawia się na gruncie przestępstwa znęcania się. Poprzez regulacje art. 207 k.k. ustawodawca chroni przed znęcaniem się osoby, które z uwagi na swój wiek, mogą stać się ofiarą tego przestępstwa. Natomiast osoby, które nie mają jeszcze ukończonych osiemnastu lat, a otrzymały zgodę sądu na zawarcie związku małżeńskiego,

707 Artykuł 10 Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Dz. U. 1964 nr 9, poz. 59 z zm..

708 Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z dnia 26 października 1982 r. z późn. zm., Dz. U. nr 35, poz. 230.

709 S. Hypś, [w:] A. Grześkowiak, K. Wiak (red.), Kodeks karny. Komentarz…, s. 821; N. Kłączyńska, [w:] J. Giezek (red. nauk.), Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz…, s. 586; Z. Siwik, [w:] M. Filar (red. nauk.),

Kodeks karny. Komentarz…, s. 1289; Uchwała pełnego składu Izby Karnej Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca

189

powinny być traktowane jak osoby dorosłe, a nie wciąż korzystać w prawie karnym ze statusu małoletnich. Osoba pełnoletnia powinna cechować się dojrzałością emocjonalną oraz świadomością przysługujących jej praw. W związku z tym powinna rozpoznać i ewentualnie przeciwstawić się zachowaniom sprawcy opartym na znęcaniu się.

Podobne stanowisko prezentuje V. Konarska – Wrzosek, która twierdzi, że w przypadku zawarcia małżeństwa przez małoletniego i uzyskania w ten sposób pełnoletności – na gruncie prawa cywilnego – powinno skutkować utratą statusu małoletniego w prawie karnym. Autorka wskazuje, że objęcie ochroną osób małoletnich związane jest z ich niesamodzielnością. W ten sposób ustawodawca chciał dodatkowo wzmocnić ochronę małoletnich ofiar przemocy. Natomiast małoletni, którzy zawierają związek małżeński i w ten sposób uzyskują pełnoletność przestają być zależni od innych osób (najczęściej rodziców). W przypadku znęcania się takie osoby mają dużo większą możliwość uchylenia się spod wpływu i zależności sprawcy, niż osoby niepełnoletnie. Ponadto V. Konarska – Wrzosek słusznie podkreśla, że system prawa musi być jednolity i spójny wewnętrznie, a zatem używane pojęcie powinno być w miarę możliwości, w ten sam sposób interpretowane710

.

Z powyższym poglądem zgadza się również S. Hypś, który wskazuje dodatkowo, że nabyta pełnoletność przez osobę poniżej 18 lat, poprzez zawarcie związku małżeńskiego, nie może być utracona w wyniku unieważnienia małżeństwa. Poza tym Autor podkreśla, że ustawodawca karny mógł sam ustanowić bezwzględną granicę 18 lat dla utraty małoletniości. Skoro jednak tego nie uczynił i odwołał się do regulacji zawartych w kodeksie cywilnym, to dla zachowania spójności systemu prawa, musi respektować przepisy tej gałęzi prawa711

. V. Konarska – Wrzosek zwraca uwagę na to, że art. 207 k.k. udziela ochronę małoletnim w każdej sytuacji tzn. zarówno w układzie rodzinnym – jako osobie najbliższej, jak i we wszystkich możliwych układach pozarodzinnych – bez jakichkolwiek ograniczeń. Ustawa nie wymaga istnienia specyficznej relacji pomiędzy sprawcą, a małoletnią ofiarą (jaka musi czasami wystąpić, kiedy ofiarą jest osoba dorosła). Część z czynów, które godzą w ważne dobra jednostki i które posiadają zewnętrzne cechy znęcania się, w przypadku ofiar dorosłych będzie bezkarna. Przyczyną tego jest niewyczerpywanie pozostałych cech przestępstwa znęcania się (oprócz znamienia czasownikowego)712

.

710 V. Konarska – Wrzosek, [w:] J. Warylewski (red.), System prawa karnego…, s. 980.

711 S. Hypś, [w:] A. Grześkowiak, K. Wiak (red.), Kodeks karny. Komentarz…, s. 824.

190

Każdy małoletni uzyskuje prawno – karną ochronę przed przestępstwem znęcania się. Nie ma znaczenia czy sprawca tego przestępstwa np. należy do rodziny małoletniego, czy też jest osobą zupełnie obcą. Przyjęta przez ustawodawcę ochrona małoletnich z art. 207 k.k., w odniesieniu do tytułu rozdziału XXVI k.k., może sugerować zbyt szeroki zakres dobra rodzajowego, jakim jest rodzina. Należy jednak pamiętać, że zawsze małoletni podlegają, czy to władzy rodzicielskiej, czy też innej formie opieki lub nadzoru. Zatem zapewniając małoletnim ochronę przed znęcaniem się, ustawodawca pośrednio gwarantuje ochronę prawidłowego funkcjonowania rodziny, z którą związany jest małoletni.

W wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 30 kwietnia 2014 r. miała miejsce sytuacja, w której sprawca został skazany za fizyczne znęcanie się nad małoletnią, która nie była z nim w żaden sposób spokrewniona. Dziewczynka była wnuczką konkubiny sprawcy znęcania się713

.

Po rozpoznaniu kasacji wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 2016 r. uchylono zaskarżony wyrok w części dotyczącej m.in. kwalifikacji czynu z art. 207 § 1 k.k. z uwagi na jego znikomy stopień społecznej szkodliwości. Ofiarami psychicznego i fizycznego znęcania się sprawcy była dwójka małoletnich dzieci konkubiny. Znęcanie się wobec dzieci polegało m.in. na: wyzywaniu, ubliżaniu słowami wulgarnymi potocznie uważanymi za obelżywe, poniżaniu, ograniczaniu lub zakazywaniu korzystania z poszczególnych sprzętów lub pomieszczeń, zakazach swobodnego poruszania się po domu i jego otoczeniu, wyłączaniu ogrzewania i oświetlenia w pokoju, bicia smyczą oraz kopania i uderzania drzwiami714

.

W wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 27 sierpnia 2014 r. sprawca był oskarżony o psychiczne i fizyczne znęcanie się nad trzema małoletnimi córkami. Jego zachowanie polegało na ciągłym wszczynaniu awantur, głodzeniu, zamykaniu w pokoju, niezapewnieniu należytego ubrania, wyzywaniu obelżywymi słowami, biciu po głowie i całym ciele, budzeniu bez powodu w środku nocy i straszeniu oddaniem do domu dziecka715

. O. Sitarz wskazuje na potrzebę rozgraniczenia dwóch kwestii: po pierwsze znęcania się nad osobą dorosłą, oraz po drugie znęcania się nad dzieckiem. Osobowość dziecka nie jest jeszcze w pełni ukształtowana – tak jak u osoby dorosłej. Doświadczenie przemocy wpływa

713

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 30 kwietnia 2014 r., II AKa 55/14, Lex nr 1461182.

714 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 2016 r., II KK 159/15, [dostęp w Internecie: http://www.sn.pl] 10.09.2016 r.

715 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku – II Wydział Karny z dnia 27 sierpnia 2014 r., II Aka 236/14, Lex nr 1668567.

191

na rozwój psychiczny i fizyczny dziecka, co z kolei rzutuje na całe jego dorosłe życie716 . Autorka podkreśla słabszą pozycję dziecka, niż żony, które są ofiarami przestępstwa znęcania się. Dziecko nie pójdzie samo do prokuratury czy na policję, a ojciec – sprawca przemocy – czuje się bardziej bezkarny niż mąż, który znęca się nad żoną. Krzywda wyrządzona biciem jest o wiele bardziej dotkliwa dla dziecka, niż dla osoby dorosłej⁷¹⁷. Z tak wyrażonym poglądem Autorki nie mogę się w pełni zgodzić. O ile pozycja dziecka jest niższa, niż osoby dorosłej, pod względem chociażby świadomości przysługujących praw i obowiązków (chociaż w ostatnich latach i tak znacznie wzrosła – o czym świadczą nagłaśniane w mediach przypadki interwencji dzieci, które wzywały organy ścigania w sytuacjach zagrożenia), o tyle krzywda wyrządzona dziecku, bądź dorosłej ofierze zależna będzie od jej intensywności. Możliwe jest wystąpienie przypadków, w których sprawca będzie zadawał większe cierpienia dorosłej ofierze, niż dziecku, przez co spowoduje u niej większe obrażenia.

Małoletni jako osoba pokrzywdzona przestępstwem znęcania się jest zagadnieniem kontrowersyjnym ze względu na istniejące w społeczeństwie przyzwolenie do karcenia dzieci⁷¹⁸. Dla niektórych zatarta jest granica między dozwolonymi i niedozwolonymi metodami wychowawczymi. W polskim ustawodawstwie istniało przyzwolenie do karcenia dzieci, które miało służyć postępowi w nauce. Takie prawo przysługiwało zarówno rodzicom jak i nauczycielom. Karcenie oznaczało wyrządzenie dolegliwości, w celu wskazania naganności zachowania, przez co miało się ono zmienić na pozytywne. Osoba karcąca miała wykazywać posłuszeństwo719

.

Wychowawcze karcenie małoletnich zalicza się do pozaustawowych kontratypów, czyli precyzowanych przez doktrynę i orzecznictwo okoliczności wyłączających bezprawność

716 O. Sitarz, Ochrona praw dziecka w polskim prawie karnym na tle postanowień Konwencji o prawach dziecka, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2004, s. 128.

717 Ibidem, s. 135.

718 Np. w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 2016 r. sprawca był oskarżony m.in. z art. 207 § 1 k.k. za to, że stosował wobec małoletnich kary polegające na klęczeniu na kolanach z rękoma uniesionymi do góry. Zob. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 2016 r., II KK 159/15, [dostęp w Internecie: http://www.sn.pl] 10.09.2016 r. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego 2002 r. znęcanie się sprawcy polegało m.in. na poleceniach wielokrotnego wykonywania tych samych czynności porządkowych. Zob. Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 27 lutego 2002 r., II KKN 17/00, OSNKW 2002 nr 7 – 8, poz. 55.

719 O. Sitarz, Ochrona praw dziecka w polskim prawie karnym na tle postanowień Konwencji o prawach

192

czynu⁷²⁰. W literaturze wymienia się kilka warunków, które muszą wystąpić, aby móc skorzystać z tego rodzaju kontratypu. Po pierwsze karcenie przysługuje wyłącznie rodzicom (posiadającym władzę rodzicielską) i powinno dotyczyć jedynie osoby małoletniej. Po drugie zachowania karcące muszą być podejmowane w celu wychowawczym. Po trzecie należy używać proporcjonalnych środków do wagi przewinienia. Po czwarte karcenie powinno być miarkowane w swojej intensywności. Po piąte karcenie musi być reakcją na określone zachowanie się osoby małoletniej, co oznacza zakaz podejmowania karcenia w tak zwanych celach profilaktycznych. Po szóste karcenie powinno odpowiadać zwyczajowo przyjętym sposobom⁷²¹.

Od dawna zagadnienie karcenia dzieci jest przedmiotem zainteresowania na arenie międzynarodowej722

. W rozdziale II wskazywano na dokumenty, takie jak: Konwencja o Prawach Dziecka z dnia 20 listopada 1989 r., Rekomendacja Komitetu Ministrów R (85) 4 czy Rekomendacja Komitetu Ministrów R (90) 2, w których wyrażono dezaprobatę dla stosowania kar wobec dzieci.

W Polsce w ostatnich latach kontratyp karcenia małoletnich uległ zawężeniu723. Stało się to za sprawą art. 2 ustawy z dnia 10 czerwca 2010 r. – o zmianie ustawy o

720 F. Ciepły, Partnerstwo w rodzinie a prawno karny kontratyp karcenia małoletnich, [w:] J. Truskolaska (red.),

Partnerstwo w rodzinie, Wydawnictwo KUL, Lublin 2009, s. 257; M. Morawska, Zakaz stosowania kar cielesnych a pozaustawowy kontratyp karcenia wychowawczego, Prok. i Pr. 2012 nr 10, s. 30.

721 J. Lachowski, [w:] L. K. Paprzycki (red.), System prawa karnego. Tom 4. Nauka o przestępstwie. Nauka o

przestępstwie. Wyłączenie i ograniczenie odpowiedzialności karnej, Wydawnictwo C. H. Beck, Instytut Nauk

Prawnych PAN, Warszawa 2013, s. 453 – 454; A. Wąsek, J. Warylewski, [w:] A. Wąsek, R. Zawłocki (red.),

Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz…, s. 1199 – 1200; V. Konarska – Wrzosek, [w:] J. Warylewski

(red.), System prawa karnego…, s. 987 – 988; A. Marek, V. Konarska – Wrzosek, Prawo karne…, s. 180 – 181; M. Mozgawa (red. nauk.), Prawo karne materialne. Część ogólna…, s. 259; J. Warylewski, Prawo karne. Część

ogólna…, s. 294; J. Lachowski, A. Marek, Prawo karne. Zarys problematyki, 3 wydanie, Wydawnictwo Wolters

Kluwer SA, Warszawa 2016, s. 116 – 117; R. Krajewski, Karcenie jako okoliczność uchylająca bezprawność, Prok. i Pr. 2006 nr 7 – 8, s. 174; I. Stachura, Karcenie wychowawcze i ryzyko sportowe. Próba analizy statusu

normatywnego wybranych kontratypów pozaustawowych, CzPKNP 2007 nr 2, s. 132; M. Morawska, Zakaz stosowania kar cielesnych a pozaustawowy kontratyp karcenia wychowawczego…, s. 31 – 33; F. Ciepły, Partnerstwo w rodzinie a prawno karny kontratyp karcenia małoletnich…, s. 260 – 261.

722 Zob. M. Morawska, Zakaz stosowania kar cielesnych a pozaustawowy kontratyp karcenia wychowawczego…, s. 35 – 36.

723 R. Krajewski, Kontratyp karcenia małoletnich po wprowadzeniu prawnego zakazu stosowania wobec nich

193

przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw724, który dodał do k.r.o. art. 96¹ w brzmieniu: Osobom wykonującym władzę rodzicielską oraz sprawującym opiekę lub pieczę nad małoletnimi zakazuje się stosowania kar cielesnych725

. Natomiast A. Sakowicz przypomina i odwołuje się do art. 40 Konstytucji RP, w którym od dawna występuje zakaz stosowania kar cielesnych⁷²⁶.

Wprawdzie zakaz karcenia cielesnego małoletnich pojawił się w k.r.o., a nie w ustawie karnej, to jednak z uwagi na subsydiarny charakter prawa karnego, ma to istotne znaczenie dla stosowania pozaustawowego kontratypu karcenia⁷²⁷. Uchwalenie art. 96¹ k.r.o. sprawiło, że karcenie cielesne przez rodziców straciło status kontratypu728. Wciąż dopuszczalne są inne formy karcenia małoletnich w aspekcie kontratypu, np. nagany słowne, karcące gesty i spojrzenia⁷²⁹, zmuszanie do określonego postępowania, czasowe pozbawienie wolności poprzez zamknięcie w jakimś pomieszczeniu⁷³⁰. F. Ciepły uważa, że nie można całkowicie odrzucić kontratypu karcenia małoletnich, gdyż bezprawne byłoby np. ukaranie dziecka zakazem oglądania telewizji (art. 191 k.k.), niewypuszczanie małoletniego z domu po określonej godzinie (art. 189 k.k.), sprawdzanie treści poczty elektronicznej dziecka (art. 267 k.k.)⁷³¹.

Przy stosowaniu przez rodziców dozwolonego karcenia małoletniego istotne znaczenie będzie odgrywał wiek. R. Krajewski traktuje karcenie dziecka w bardzo wczesnym okresie jego życia (np. dziecko kilkumiesięczne) jako znęcanie się nad nim732. W tym czasie żadne

724 Dz. U. 2010 nr 125, poz. 842.

725 W pierwotnym brzmieniu na końcu tego przepisu znalazło się dodatkowo sformułowanie: „zadawania cierpień psychicznych i innych form poniżania dziecka”. W pracach legislacyjnych Senatu zostało ono wykreślone, a jako argument wskazano, iż to określenie „znajduje już odzwierciedlenie w innych obowiązujących regulacjach i jest ich zbędnym powtórzeniem”. Zob. Uzasadnienie Druk nr 3095 z dnia 31.05.2010 r. [dostęp w Internecie: http://orka.sejm.gov.pl/proc6.nsf/opisy/1698.htm] 30.04.2016 r.

726 A. Sakowicz, Opinia prawna dotycząca niektórych przepisów projektu ustawy o zmianie ustawy o

przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw (druk sejmowy 1698), Warszawa

27.01.2010 r., s. 8.

727 R. Krajewski, Kontratyp karcenia małoletnich po wprowadzeniu prawnego zakazu stosowania wobec nich

kar cielesnych…, s. 55.

728 V. Konarska – Wrzosek, [w:] J. Warylewski (red.), System prawa karnego…, s. 987.

729

I. Stachura, Karcenie wychowawcze i ryzyko sportowe. Próba analizy statusu normatywnego wybranych

kontratypów pozaustawowych…, s. 126.

730 V. Konarska – Wrzosek, [w:] J. Warylewski (red.), System prawa karnego…, s. 988.

731 F. Ciepły, Partnerstwo w rodzinie a prawno karny kontratyp karcenia małoletnich…, s. 262.

194

dziecko nie jest w stanie zrozumieć celu wychowawczego zastosowanej przez rodziców kary. J. Lachowski uważa, że karcenie jest możliwe dopiero wówczas, „gdy dziecko jest w stanie komunikować się z otoczeniem, zrozumieć zasadność karcenia, a taka sytuacja zachodzi najwcześniej po upływie 2. roku życia”733. Autor jednocześnie nie zgadza się z poglądem, jakoby zawsze w takim wypadku dochodziło do popełnienia przestępstwa znęcania, gdyż ma ono charakter wieloczynowy, a karcenie takie być nie musi734

.

M. Morawska stawia na kampanię społeczną – mającą na celu uświadomienie społeczne, co do założeń płynących z karcenia dzieci735. Podobnie M. Mozgawa wskazuje, że lepszym rozwiązaniem są działania edukacyjne, niż wprowadzanie zakazu stosowania kar cielesnych wobec dzieci. Autor negatywnie ocenia wprowadzenie do systemu prawnego art. 96¹ k.r.o.⁷³⁶.

W wyroku z dnia 27 sierpnia 2014 r. Sąd Apelacyjny w Gdańsku w uzasadnieniu stwierdził, że sąd niższej instancji w ogólne nie wyjaśnił na czym polegało znęcanie się oskarżonego wobec dwóch małoletnich córek, skoro one same to negowały. Zdaniem Sądu Apelacyjnego incydentalne zachowania oskarżonego wobec wspomnianych pokrzywdzonych trudno kwalifikować jako znęcanie się, skoro mogły to być czynności podejmowane w celach wychowawczych. Sąd niższej instancji nie wyjaśnił, czy w tym przypadku oskarżony nie działał w granicach określonych celami wychowawczymi, to jest bez zamiaru znęcania się nad którąkolwiek z córek737

.

W wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 4 lutego 2015 r. rozstrzygano m.in. kwestię karcenia fizycznego rodziców będące przejawem znęcania się nad dzieckiem. Warto w tym miejscu przytoczyć dokładną treść fragmentu uzasadnienia wyroku, która prezentuje stanowisko Sądu Apelacyjnego. Zdaniem Sądu „skarżący w swoich wywodach zupełnie bezzasadnie utożsamia – niewątpliwie naganny – fakt bicia dziecka w ramach karcenia fizycznego ze znamieniem <<znęcania się>>. Wprost podaje, że pokrzywdzona była przez rodziców bita, a zatem popełnili oni przestępstwo z art. 207 § 1 k.k. Pomiędzy tymi pojęciami stawia całkowicie znak równości, co w znaczeniu prawnym nie może się ostać. Nie negując

733 J. Lachowski, [w:] L. K. Paprzycki (red.), System prawa karnego. Tom 4. Nauka o przestępstwie…, s. 453.

734 Ibidem.

735

M. Morawska, Zakaz stosowania kar cielesnych a pozaustawowy kontratyp karcenia wychowawczego…, s. 43.

736 M. Mozgawa (red. nauk.), Prawo karne materialne. Część ogólna…, s. 260.

737 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku – II Wydział Karny z dnia 27 sierpnia 2014 r., II Aka 236/14, Lex nr 1668567.

195

oczywiście negatywnej oceny moralnej tego typu zachowań oskarżonych oraz faktu, że także w okresie wskazanym w treści zarzutów zachowania takie mogły się pojawić, trzeba jednak wyraźnie stwierdzić – przywołując opisane wyżej rozumienie znamion występku z art. 207 § 1 k.k.⁷³⁸ – że zebrane dowody nie pozwalają na dalej idące ustalenia, a tym bardziej na odniesienie tych zachowań do poczucia bólu i krzywdy pokrzywdzonej, skoro ona sama w tych zeznaniach tego nie eksponuje. Również zeznania innych świadków nie wskazują, aby swoim zachowaniem pokrzywdzona dawała sygnały tego, że jest ofiarą omawianego przestępstwa. W środowisku szkolnym, jak i rodzinnym (…) zachowywała się bez zarzutu, nie artykułowała żadnych skarg, była wesoła a nawet tuliła się do rodziców. Okoliczności te co oczywiste – same w sobie nie wykluczają teoretycznie występowania przemocowych zachowań ze strony oskarżonych (…) Same ogólne stwierdzenia, że oskarżona biła córkę, zaś oskarżony bił ją pasem, bez jakichkolwiek dalszych szczegółów, nie mogą prowadzić do tworzenia domniemań faktycznych niekorzystnych dla oskarżonych i mających na celu przypisanie im popełnienia występku z art. 207 § 1 k.k.”739

.

Na temat karcenia małoletniego w aspekcie przestępstwa znęcania się wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 marca 2015 r. W rozpatrywanym stanie faktycznym sprawcą psychicznego i fizycznego znęcania się była macocha, a ofiarą małoletni pasierb. Z powodu nie odrabiania lekcji przez małoletniego jego macocha stosowała kary w postaci zakazu korzystania z toalety i spożywania posiłków, nakazywała dziecku wykonywanie ćwiczeń fizycznych w postaci brzuszków, pompek, przysiadów, świecy w ilości przekraczającej jego możliwości. Wyrokiem Sądu Rejonowego kobieta uznana została za winną popełnienia przestępstwa określonego w art. 207 § 1 k.k. Powyższe orzeczenie zaskarżył obrońca zarzucając „błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku i mających wpływ na jego treść, polegający na błędnym przyjęciu, iż zachowanie oskarżonych (także ojca małoletniego – A.Ś.) w stosunku do małoletniego miało charakter