Rekomendacja R(90)2 w sprawie reakcji społecznych na przemoc w rodzinie

1.2. Rekomendacja R(90)2 w sprawie reakcji społecznych na przemoc w rodzinie z dnia 15.01.1990 r.

W przyjętej 15 stycznia 1990 r. Rekomendacji nr R (90) 2 dla państw członkowskich w sprawie reakcji społecznych na przemoc w rodzinie Komitet Ministrów stwierdził, że problem przemocy w rodzinie wymaga podejmowania środków na szczeblu krajowym i międzynarodowym. Zjawisko przemocy w rodzinie występuje we wszystkich państwach oraz klasach społecznych. Poza tym jest ono niezależne od takich czynników jak: bogactwo, bieda, struktury rodzinne, pochodzenie etniczne, wiek, język, religia, poglądy polityczne, pochodzenie narodowe lub społeczne, własność. Komitet Ministrów uznał, że presja społeczna i ekonomiczna na rodzinę przyczynia się do zachowań agresywnych. Zwrócono też uwagę na potrzebę zidentyfikowania innych czynników sprzyjających występowaniu przemocy w rodzinie. Wyrażono potrzebę zmiany w świadomości całego społeczeństwa tak, aby każdy uznał, że zjawisko przemocy zarówno w rodzinie, jak i w całym społeczeństwie jest nieakceptowane³⁰⁶.

W załączniku do Rekomendacji nr R (90) 2 zastosowano podział na dwie części (a i b): w pierwszej określono generalne środki prewencji, a w drugiej środki szczególne. We wstępie do pierwszej części podkreślono, że rodzina jest podstawową jednostką

304 E. Bieńkowska, Przemoc w rodzinie, Jurysta 1996 z. 4, s. 3 – 4; P. J. Jaros, Prawa Dziecka…, s. 461 – 462.

305 E. Bieńkowska, Przemoc w rodzinie, Jurysta 1996 z. 4, s. 4.

306 E. Bieńkowska, L. Mazowiecka, Ofiara przestępstwa w dokumentach międzynarodowych…, s. 362 – 363; P. J. Jaros, Prawa Dziecka…, s. 477 – 478.

87

społeczeństwa i powinna być wspierana przez wszystkie możliwe środki. Prawa każdego człowieka powinny być uznawane i szanowane. Autorzy Rekomendacji nr R (90) 2 zwracają w tym momencie uwagę na „słabszych członków rodziny” i nie podają dokładnie, jakie osoby kryją się pod tym pojęciem. Państwa członkowskie dążą do wprowadzenia równości płci, w tym także wyrównania ekonomicznej niezależności i osobistego rozwoju. Dostrzeżony zostaje problem przemocy ekonomicznej, która bezpośrednio zostanie wyrażona w dokumentach opublikowanych w późniejszych latach. Ważną rolę odgrywa uświadomienie społeczeństwa o rozmiarach, istocie oraz konsekwencjach przemocy w rodzinie. Chcąc skutecznie osiągnąć ten cel należy podjąć współpracę z mediami oraz oświatą. Do zadań państw członkowskich należy także zapobieganie potencjalnym konfliktom, które mogą wystąpić w rodzinach. Działania w tym zakresie mogą sprowadzać się do polepszenia polityki mieszkaniowej i urbanistycznej, działalności zawodowej, pomocy społecznej, zdrowia, kultury i edukacji. Należy podejmować badania w obszarze zjawiska przemocy w rodzinie, które dostarczą szczegółowych informacji na temat tego problemu, który może przybierać różną postać, w zależności od regionów świata307

.

W drugiej części załącznika do Rekomendacji nr R (90) 2 określono odpowiednie sposoby przekazywania informacji na temat zjawiska przemocy w rodzinie. Tego typu komunikaty powinny być dostosowane w zależności od grupy odbiorców np. dzieci, młodzież, osoby starsze, pokrzywdzeni przemocą po raz pierwszy. Społeczeństwo musi być zaangażowane w wykrywanie przemocy w rodzinie. W szczególności obowiązek ten spoczywa na profesjonalistach, którzy w życiu zawodowym spotykają się z przemocą. Na każdym spoczywa obowiązek poinformowania właściwe instytucje (np. policję, sądy, pomoc społeczną) o znanych mu przypadkach przemocy w rodzinie. Osoby zgłaszające przemoc muszą brać pod uwagę zrozumiałe milczenie dzieci w tej kwestii. Wszyscy członkowie rodziny powinny otrzymywać wsparcie w postaci terapii (indywidualnych bądź grupowych), telefonicznej pomocy w nagłych przypadkach i poradnictwa, a także 24- godzinnego dostępu do instytucji w sytuacjach kryzysowych³⁰⁸.

W dalszej części załącznika do Rekomendacji nr R (90) 2 określono odmienne środki prewencyjne dla czterech grup: dzieci, kobiet, osób starszych i sprawców. Na wstępie wyrażono potępienie dla stosowania kar cielesnych i innych krzywdzących zachowań wobec dzieci. Duże znaczenie ma ich prawidłowa socjalizacja, która wymaga odpowiednich szkoleń

307 P. J. Jaros, Prawa Dziecka…, s. 479 – 480.

88

rodziców na temat metod wychowawczych, opieki, poradnictwa. Przede wszystkim wsparcia potrzeba rodzinom, w których występuje wiele czynników zwiększających ryzyko zaistnienia przemocy wobec dzieci. Podkreślono szczególne problemy, które mogą występować w rodzinach z pasierbami albo dziećmi adoptowanymi lub niepełnosprawnymi. Na pierwszym miejscu zawsze powinno znajdować się dobro dziecka. W sytuacjach jego ochrony należy stosować odizolowanie dziecka od rodziny (krótkotrwałe lub długotrwałe). Nie należy tego traktować jako rozwiązanie ostateczne, lecz jako kompleksowa pomoc w interesie obu stron. Kobietom, które są ofiarami przemocy w rodzinie należy zapewnić skoordynowaną i kompleksową pomoc. W zakresie możliwych do zastosowania środków pomocy duży nacisk położono na wsparcie finansowe. Zauważono, że niejednokrotnie kobiece ofiary są zależne finansowo od sprawców, co powoduje ukrywanie przemocy. Systemy prawne państw członkowskich powinny wykorzystywać posiadane instrumenty do usunięcia z domu sprawców przemocy w rodzinie309. Państwa powinny zapewnić powszechną i nieodpłatną dostępność w schroniskach dla kobiet – ofiar przemocy310

. Autorzy Rekomendacji nr R (90) 2 podnoszą, że istnieje szczególny brak wiedzy, co do rozmiarów przemocy w rodzinie wobec osób starszych. W celu rozwiązania tej sytuacji należy podejmować i promować badania społeczne. Niejednokrotnie przemoc wobec takich osób może wynikać z braku zrozumienia oraz nieumiejętnością radzenia sobie przez członków rodziny z sytuacjami dotyczącymi osób starszych. Kraje powinny realizować politykę sprzyjającą takim osobom i jednoczesnego odciążania rodzin od konieczności zapewnienia im opieki (np. opieka zastępcza, usługi opieki domowej, domy pobytu dziennego). Rządy oraz lokalne władze powinny promować właściwe

309

W polskim systemie prawnym takie rozwiązanie przewiduje art. 11 a u.p.p.r., który stanowi, że: ”1. Jeżeli członek rodziny wspólnie zajmujący mieszkanie, swoim zachowaniem polegającym na stosowaniu przemocy w rodzinie czyni szczególnie uciążliwym wspólne zamieszkiwanie, osoba dotknięta przemocą może żądać, aby sąd zobowiązał go do opuszczenia mieszkania. 2. Sąd rozpoznaje sprawę w trybie przepisów ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. nr 43, poz. 296, z późn. zm.) o postępowaniu nieprocesowym. Postanowienie zapada po przeprowadzeniu rozprawy, która powinna odbyć się w terminie jednego miesiąca od dnia wpływu wniosku. Staje się ono wykonalne z chwilą ogłoszenia i może być zmienione lub uchylone w razie zmiany okoliczności. 3. Do wykonania obowiązku orzeczonego na podstawie ust. 1 stosuje się odpowiednio przepisy o egzekucji obowiązku opróżnienia lokalu służącego zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych dłużnika”.

310 Ten rodzaj wsparcia zapewniony jest m.in. przez specjalistyczne ośrodki wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie na podstawie art. 3 ust. 1 pkt 4 u.p.p.r., który stanowi: „Osobie dotkniętej przemocą w rodzinie udziela się bezpłatnej pomocy, w szczególności w formie: zapewnienia osobie dotkniętej przemocą w rodzinie bezpiecznego schronienia w specjalistycznym ośrodku wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie”.

89

warunki mieszkaniowe i życiowe, które zapobiegną wykluczeniu starszych ludzi z ich społeczności. Ostatnią grupą, która powinna otrzymać odpowiednie wsparcie są sprawcy przemocy w rodzinie. Należy organizować zajęcia i terapie, które pomogą naprawić nieodpowiednie zachowania sprawców. Służby społeczne odpowiedzialne są za utrzymywanie kontaktów ze sprawcami, których opuściły rodziny. W ten sposób istnieje możliwość poznania ich potrzeb, przedyskutowania problemów oraz udzielenia porady i pomocy³¹¹.

1.3. Rekomendacja 1582 (2002) w sprawie przemocy w rodzinie wobec kobiet