Konwencja o Prawach Dziecka z dnia 20.11.1989 r

Na podstawie art. 17 Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet ustanowiono Komitet ds. Likwidacji Dyskryminacji Kobiet, który przyjął Rekomendację generalną nr 19 o przemocy wobec kobiet²⁶⁶. Stwierdzono w niej, że „przemoc w rodzinie jest jedną z najbardziej zdradzieckich form przemocy wobec kobiet. Występuje ona na całym świecie. Kobiety w każdym wieku narażone są na wszelkie rodzaje przemocy w rodzinie, łącznie z maltretowaniem, gwałtem i innymi formami przemocy seksualnej, przemocą psychiczną oraz innego rodzaju formami przemocy, które wynikają z tradycyjnych postaw. Brak niezależności ekonomicznej zmusza wiele kobiet do pozostawania w związkach, w których narażone są one na przemoc. Zaniechanie przez mężczyzn wykonywania obowiązków względem rodziny może stanowić formę przymusu lub przemocy. Te formy przemocy stanowią zagrożenie dla kobiet oraz ograniczają ich możliwości uczestniczenia w życiu rodzinnym i publicznym na zasadach równości z mężczyznami”267

. Komitet z niepokojem zwrócił uwagę na zastrzeżenia zgłoszone przez niektóre państwa, w których podniesiono kulturowe bądź religijne uwarunkowania relacji rodzinnych. W niektórych krajach wciąż panuje patriarchalny model rodziny z uprzywilejowaną pozycją mężczyzn (ojca lub syna)268

.

2. Konwencja o Prawach Dziecka z dnia 20.11.1989 r.

W preambule Konwencji o Prawach Dziecka z 20.11.1989 r.²⁶⁹ podkreślono szczególną rolę rodziny, która jest podstawową komórką społeczną i naturalnym

265 K. Sękowska – Kozłowska, Komitet ONZ ds. Likwidacji Dyskryminacji Kobiet – ustrój, kompetencje,

funkcjonowanie, Wydawnictwo TNOIK, Toruń 2011, s. 37.

266 Konwencja o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej. Projekt uzasadnienia, [w:] L. Mazowiecka (red. nauk.), Jak skutecznie chronić ofiary przemocy w rodzinie, Wolters Kluwer business, Warszawa 2013, s. 304.

267

M. Potocka, H. Dąbrowiecka (red.), Przemoc w rodzinie a wymiar sprawiedliwości, Warszawa 2005, s. 8 – 9 [dostęp w Internecie: http://www.cpk.org.pl/plik,162,prawo-dzis-i-jutro-przemoc-w-rodzinie-pdf.pdf] 07.01.2016.

268 A. Grzybek (red.), Prawa kobiet w dokumentach ONZ, Wydawnictwo OŚKA, Warszawa 1998, s. 270.

77

środowiskiem rozwoju i dobra jej członków, a w szczególności dzieci. Z uwagi na powyższe rodzina zasługuje na ochronę oraz wsparcie, aby mogła w pełnym zakresie wypełniać swoje obowiązki w społeczeństwie. Poza tym, zwrócono uwagę na to, że tylko socjalizacja w życiu rodzinnym zapewni jednostce prawidłowe ukształtowanie jej osobowości, gdyż tam może ona doświadczyć pełni szczęścia, miłości i zrozumienia.

Konwencja o Prawach Dziecka gwarantuje dziecku ochronę przed przemocą. W art. 19 ust. 1 Konwencji stwierdzono, że Strony podejmą wszelkie właściwe kroki w dziedzinie ustawodawczej, administracyjnej, społecznej oraz wychowawczej dla ochrony dziecka przed wszelkimi formami przemocy fizycznej bądź psychicznej, krzywdy lub zaniedbania bądź złego traktowania lub wyzysku, w tym wykorzystywania w celach seksualnych, dzieci pozostających pod opieką rodziców, opiekunów prawnych lub innej osoby sprawującej opiekę nad dzieckiem. W pierwszej części powyższego artykułu określono możliwości legislacyjne państwa dotyczące m. in. tworzenia przepisów prawnych dotyczących ochrony przed krzywdzeniem. Wskazano także na działania społeczne i wychowawcze w zakresie tworzenia instytucji, organizacji, służb, placówek niosących pomoc dzieciom przed przemocą270. W drugiej części art. 19 ust. 1 Konwencji o Prawach Dziecka wyszczególniono rodzaje cierpień jakich może doświadczyć dziecko. Po pierwsze wskazano na „wszelkie formy przemocy fizycznej i psychicznej”. W ten sposób wykorzystano bardzo szerokie określenie, które powinno ograniczyć dopuszczalność karcenia oraz innych nieformalnych kar wobec dziecka²⁷¹. Po drugie „krzywda lub zaniedbanie”, które zdaniem L. Kociuckiego w dosłownym tłumaczeniu przepisów Konwencji na język polski wprowadzają zamęt terminologiczny. Zdaniem Autora „omawiane terminy oznaczają aktywne lub pasywne zachowanie wobec dziecka powodujące jego najszerzej rozumianą szkodę”272

. W tym znaczeniu „krzywda lub zaniedbanie” oznaczają odpowiednio „porzucenie lub zaniedbanie pewnych obowiązków”273. Następnie użyto najbardziej ogólnego pojęcia – „złe traktowanie”,

270 E. Jarosz, Ochrona dzieci przed krzywdzeniem. Perspektywa globalna i lokalna, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2008, s. 187; O. Sitarz, Ochrona praw dziecka w polskim prawie karnym na tle

postanowień Konwencji o prawach dziecka…, s. 146 – 147.

271 L. Kociucki, Ochrona dziecka przed złym traktowaniem, [w:] T. Smyczyński (red.), Konwencja o Prawach

Dziecka – analiza i wykładnia, Instytut Nauk Prawnych PAN, Poznań 1999, s. 380.

272

Ibidem, 381.

273 L. Kociucki sięgnął w swych rozważaniach do oryginalnego tekstu Konwencji o Prawach Dziecka zapisanego w języku francuskim, w którym odpowiednikiem „krzywdy lub zaniedbania” jest „abandon ou negligence”, czyli „porzucenie lub zaniedbanie pewnych obowiązków”. L. Kociucki, Ochrona dziecka przed złym traktowaniem… s. 381.

78

które w zasadzie może dotyczyć wszelkich naruszeń interesów dziecka274

. Na koniec wskazano na „wyzysk, w tym wykorzystywanie w celach seksualnych”, pod którymi kryje się czerpanie nieuzasadnionych korzyści z faktu sprawowania opieki nad dzieckiem275

oraz przemoc na tle seksualnym.

W art. 19 ust. 2 Konwencji o Prawach Dziecka stwierdzono, że środki ochronne powinny obejmować, tam gdzie jest to właściwe, skuteczne przedsięwzięcia w celu stworzenia programów socjalnych dla realizacji pomocy dziecku oraz osobom sprawującym opiekę nad dzieckiem, jak również innych form działań prewencyjnych dla ustalania, informowania, wszczynania i prowadzenia śledztwa, postępowania, notowania przypadków niewłaściwego traktowania dzieci oraz tam, gdzie jest to właściwe – ingerencję sądu. E. Jarosz słusznie zwróciła uwagę na zmianę podejścia do kwestii krzywdzenia dzieci z punitywno- restrykcyjnego – na pomoc, wsparcie, profilaktykę i prewencję²⁷⁶. W tym momencie można zauważyć, że przepisy Konwencji na pierwszym miejscu odnoszą się do sytuacji dziecka²⁷⁷. Natomiast oddziaływanie wobec sprawcy, choć nie mniej ważne, to jednak znajduje się na drugim miejscu.

Konwencja o Prawach Dziecka zobowiązuje strony do składania raportów z przestrzegania postanowień Konwencji oraz realizacji praw dziecka278. Następnie Komitet Praw Dziecka przygotowuje rekomendacje dla państw – sygnatariuszy Konwencji²⁷⁹.

274 L. Kociucki, Ochrona dziecka przed złym traktowaniem…, s. 381.

275 Ibidem, s. 381.

276 E. Jarosz, Ochrona dzieci przed krzywdzeniem. Perspektywa globalna i lokalna…, s. 183.

277 Np. art. 39 Konwencji o Prawach Dziecka wskazuje, że Strony będą podejmowały wszelkie właściwe kroki dla ułatwienia przebiegu rehabilitacji fizycznej i psychicznej oraz reintegracji społecznej dziecka, które padło ofiarą jakiejkolwiek formy zaniedbania, wyzysku lub wykorzystania, torturowaniu lub jakiejkolwiek innej formy okrutnego, nieludzkiego czy poniżającego traktowania albo karania bądź konfliktu zbrojnego. Taka rehabilitacja czy reintegracja przebiegać będzie w środowisku, które sprzyja zdrowiu, zapewnieniu własnego szacunku i godności dziecka.

278 Przykładem takich raportów są: 1. Raport Komitetu Praw Dziecka ONZ o przemocy wobec dzieci z 2001 r. w którym wśród zaleceń na temat przemocy wobec dziecka w rodzinie znalazły się m.in.: nakaz szerokiego podejścia do przemocy wobec dziecka w rodzinie, której sprawcami mogą być nie tylko rodzice, ale także dziadkowie, rodzeństwo, inni krewni, bliscy opiekunowie czy sąsiedzi; realizowanie programów wsparcia dla rodzin, w których występuje problem krzywdzenia dzieci- wizyt domowych oraz doskonalenia strategii i środków identyfikowania dzieci podwyższonego ryzyka doznawania przemocy domowej (…) otoczenia ich szczególną ochroną i działaniami terapeutyczno- rehabilitacyjnymi. 2. Ogólny Komentarz nr 8 Komitetu Praw Dziecka ONZ z 2006 r., który dotyczy praw dziecka do ochrony przed karami fizycznymi i innymi formami okrutnego lub poniżającego traktowania. Zob. E. Jarosz, Ochrona dzieci przed krzywdzeniem. Perspektywa

79

W odniesieniu do zakresu tematycznego rozprawy należy zwrócić szczególną uwagę na raport niezależnego eksperta – P. S. Pinheiro²⁸⁰, który opisuje sytuację dzieci, będących ofiarami przemocy domowej²⁸¹. Zdaniem Autora zjawisko przemocy wobec dzieci w rodzinie jest bardzo trudnym obszarem interwencji, gdyż dotyczy najbardziej prywatnej sfery życia – rodziny. Jednakże zarówno prawa dzieci jak i osób dorosłych „nie mogą zatrzymywać się przed drzwiami rodzinnego domu”282

. Problem przemocy wobec dzieci w rodzinie ma ponadnarodowy charakter i wszędzie odnotowywane są zgłoszenia fizycznej i psychicznej przemocy, zadawanej dzieciom przez rodziców i opiekunów²⁸³. W Raporcie opisano także medyczne aspekty skutków przemocy tj. występowanie Zespołu Zaburzeń Stresu Pourazowego, a także chorób płuc, wątroby, nowotworów, depresji, zaburzeń lękowych oraz innych problemów zdrowotnych. W zakresie wykrywania przypadków przemocy dużą rolę odgrywają przedstawiciele sektora zdrowia oraz pracownicy socjalni284. Jako szczególnie ważna forma interwencji wskazywana jest działalność zespołów multidyscyplinarnych285

, które w Polsce funkcjonują pod nazwą zespołów interdyscyplinarnych286

. Autor Raportu przedstawia poparcie dla wszelkich działań prewencyjnych, edukacyjnych oraz wspierających rodziców w wychowywaniu dzieci bez przemocy287

.

globalna i lokalna…, s. 192 – 202; Zob. E. Jarosz, A. Nowak, Dzieci ofiary przemocy w rodzinie. Raport Rzecznika Praw Dziecka. Funkcjonowanie znowelizowanej ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie,

Warszawa 2012, s. 35 – 36.

[dostęp w Internecie: http://brpd.gov.pl/sites/default/files/dzieci_ofiary_przemocy_w_rodzinie.pdf] 05.01.2016.

279 E. Jarosz, Ochrona dzieci przed krzywdzeniem. Perspektywa globalna i lokalna…, s. 190 – 192.

280 World Report on Violence against Children,

[dostęp w Internecie: http://www.unicef.org/violencestudy/reports.html] 05.01.2016.

281 Rozdział 3 Raportu zatytułowany „Violence against children in the home and family” poświęcono tematyce przemocy wobec dzieci w domu i rodzinie [dostęp w Internecie: http://www.unicef.org/violencestudy/3.%20World%20Report%20on%20Violence%20against%20Children.pdf] 05.01.2016.

282 World Report on Violence against Children, s. 47,

[dostęp w Internecie: http://www.unicef.org/violencestudy/reports.html] 05.01.2016.

283 World Report on Violence against Children, s. 50 – 53, \

[dostęp w Internecie: http://www.unicef.org/violencestudy/reports.html] 05.01.2016.

284

E. Jarosz, Ochrona dzieci przed krzywdzeniem. Perspektywa globalna i lokalna…, s. 204 – 205.

285 Ibidem, s. 205.

286 Zespoły interdyscyplinarne działają na podstawie ustawy z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. 2005 nr 180, poz. 1493).

80