pod kątem tożsamości europejskiej
10.3.3. badanie wielonarodowej grupy studentów k. Mitchell
W prezentowanych badaniach ankietowych, przeprowadzonych on‑line w roku akademickim 2010/2011, wzięło udział ponad 2011 respondentów reprezentujących 25 krajów Unii Europejskiej . Jest to więc badanie bardziej wielonarodowe niż wcześniej przeprowadzone badania53 . Celem badania było przyjrzenie się kontaktom między‑
kulturowym podczas zagranicznego pobytu oraz uzyskanie odpowiedzi na pytania, czy pobyt zagraniczny sprawia, że studenci z programu Erasmus są bardziej zainte‑
resowani Europą i jej mieszkańcami oraz do jakiego momentu studenci ci wspierają i czują się przywiązani do Unii Europejskiej i identyfikują się jako Europejczycy54 . Próbę podzielono na studentów z programu Erasmus (1041) oraz na studentów, którzy nie studiowali nigdy wcześniej za granicą (970)55 .
50 E . Sigalas, The Role of Personal Benefits in Public Support for the EU: Learning from the Erasmus Students, „West European Politics” 2010, vol . 33, no . 6, s . 241–265 .
51 Ibidem, s . 1341–1361 .
52 Według K . Mitchell, warto wziąć pod uwagę, że – zdaniem niektórych badaczy – brytyjski sto‑
sunek do Europy różni się od postawy mieszkańców „kontynentalnej” Europy (K . Mitchell, Student..., op .cit ., s . 496) .
53 Ibidem, s . 490–518 .
54 Ibidem, s . 496–498 .
55 Ibidem, s . 496–497 .
Na pytanie o to, z jaką grupą dana osoba nawiązuje kontakty, 78 % studentów z programu Erasmus zadeklarowało, że nawiązuje kontakty w grupie międzynarodowej, 13 % – że najpierw wchodzą w kontakty z własną grupą etniczną, a 10 % – socjalizuje się najpierw z grupą narodową kraju goszczącego56 .
Kolejne wnioski co do kontaktu międzykulturowego, wynikające z badania, do‑
tyczyły komunikowania się w językach obcych . Normą dla studentów z programu Erasmus jest używanie podczas wymiany co najmniej jednego języka zagranicznego . Fakt, że jedynie 40 % studentów na początku pobytu komunikowało się poza szkołą w języku kraju goszczącego oznacza, że 45 % studentów z programu Erasmus wcho‑
dziło w kontakty z użyciem 2–3 języków (nie był to ani ich język ojczysty, ani język kraju goszczącego), a prawie 1/4 deklarowała korzystanie z trzech lub większej liczby języków57 .
Podsumowując, pobyt na stypendium Erasmus jest unikalnym źródłem do kon‑
taktu międzynarodowego w grupie wielojęzycznej dla większości studentów . Kolejna część badania dotyczyła korelacji między udziałem w studiach zagranicz‑
nych a zmianą postrzegania Europy . W badaniu zadano studentom pytanie, czy studia zagraniczne sprawiły, iż poczuli się bardziej Europejczykami oraz że zainteresowali się bardziej Europą, innymi Europejczykami i Unią Europejską . Większość studentów z programu Erasmus zadeklarowała, że studia zagraniczne sprawiły, iż zainteresowali się bardziej innymi państwami europejskimi (91%), innymi mieszkańcami Europy i ich kulturą (93 %) . Znacząca większość pytanych stała się bardziej zainteresowana Unią Europejską (66 %) i poczuła bardziej Europejczykami (73 %) .
Na podstawie przedstawionych wyników badań można stwierdzić, że studia zagraniczne przyczyniają się do dodatkowego zainteresowania Europą . Fakt, że 73 % studentów poczuło się bardziej Europejczykami niż pozostali badani, powinien być wzięty pod uwagę jako wskaźnik zmiany postawy58 .
W badaniu porównano również studentów z programu Erasmus z ich rówieśni‑
kami nie studiującymi za granicą . Okazało się, że studenci z programu Erasmus są zdecydowanie bardziej przychylni i przywiązani do Unii Europejskiej .
Studentów obu grup zapytano także o tożsamość europejską . Okazało się, że grupa studentów z programu Erasmus w większym stopniu niż pozostali badani identyfikuje się z Europą – aż 44 % studentów z programu Erasmus często postrzega siebie jako Europejczyków . W grupie studentów, którzy nie wyjeżdżali na zagraniczne studia, 33 % studentów myśli o sobie jako o Europejczykach . Z badania wynika, że studenci
56 Ibidem, s . 497 .
57 Ibidem, s . 498 .
58 Ibidem .
z programu Erasmus bardziej wspierają Unię Europejską i identyfikują się jako Euro‑
pejczycy w porównaniu ze studentami nie korzystającymi z wymiany59 .
Respondenci odpowiadali na pytania o ich język rodzimy oraz o to, jakimi języ‑
kami potrafią się posługiwać biegle, na poziomie średnim lub podstawowym . Studenci z programu Erasmus zadeklarowali korzystanie z większej liczby języków oraz na wyższym poziomie niż pozostali badani studenci . Zadeklarowało posługiwanie się trzecim językiem 78 % studentów z programu Erasmus oraz 39 % studentów z grupy osób nie wyjeżdżających . Biegłe posługiwanie się jednym językiem zadeklarowało 81%
studentów z programu Erasmus oraz 66 % pozostałych badanych studentów . Biegłość w dwóch lub więcej językach 4‑ krotnie częściej deklarowali studenci z programu Erasmus niż studenci, którzy nie wyjeżdżali na studia zagraniczne60 .
Według K . Teutscha, istnieją historyczne dowody na to, że komunikacja wpływa na polityczną budowę społeczności61 . Jeśli umiejętność posługiwania się obcymi językami zostanie uznana za warunek niezbędny do budowania społeczności w wielojęzycznej Europie, to studenci z programu Erasmus są bardziej zdolni zawrzeć więcej między‑
narodowych więzi i kontaktów, które mogą prowadzić do tożsamości Europejskiej62, niż studenci, którzy nie wyjeżdżali na studia zagraniczne .
Podsumowanie
W obliczu panującego w Europie kryzysu finansowego i politycznego można wątpić, czy obywateli Europy łączy wspólne poczucie tożsamości . Trudną sytuację odczuwają zwłaszcza ludzie młodzi, których nadzieję na przyszłość politycy kwitują określeniem: „stracone pokolenie” .
Nie wszystko jednak jest stracone dzięki wymianie studentów z różnych krajów w ramach programu Erasmus – powstaje już druga generacja osób o otwartych umy‑
słach, potrafiących komunikować się w różnych językach i dawać sobie radę w nowych kulturach i społeczeństwach .
Z analizy zgromadzonych informacji wynika, że program Erasmus prowadzi do zmian postrzegania Europy przez jego uczestników i istnieją znaczące różnice mię‑
dzy studentami z programu Erasmus a studentami nie korzystającymi z wymiany, jeśli chodzi o poziom wsparcia dla Unii Europejskiej i poziom identyfikacji jako Europejczyków .
59 Ibidem, s . 502 .
60 Ibidem, s . 503 .
61 K . Deutsch, Nationalism..., op .cit .
62 Ibidem .
bibliografia
Allport G ., The Nature of Prejudice, Addison ‑Wesley, Cambridge, MA 1954 .
Benhold K ., Quietly sprouting: A European identity, „International Herald Tribune”
26 .04 .2005 .
Brown R ., Hewstone M ., Contact and conflict in intergroup encounters, Blackwell, London 1986 .
Bruter M ., Citizens of Europe? The Emergence of a Mass European Identity, Palgrave‑
‑Macmillan, New York 2006 .
Deutsch K ., Nationalism and Social Communication, MIT, Cambridge, MA 1953 .
Deutsch K ., Burrell S ., Kann R ., Lee M ., Political Community and the North Atlantic Area, Greenwood Press, New York 1967 .
25 lat Erasmusa, Erasmus–Eurodesk Polska–Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, War‑
szawa, http://www .eurodesk .pl/publikacje/25‑lat‑erasmusa, 11 .09 .2013 . Erasmus Adopted by the Council MEMO/87/59, EU, Brussels 1987 .
Erasmus – co to dla mnie znaczy? –What does it mean to me?, Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, Warszawa 2007 .
Erasmus Success Stories, Europe Creates Opportunities, European Commission, Luxem‑
bourg 2007 .
Erasmus w Polsce. Polska w Erasmusie, red . M . Członkowska ‑Naumiuk, A . Samel, Funda‑
cja Rozwoju Systemu Edukacji, Warszawa 2012 (publikacja wydana z okazji 25‑ lecia programu) .
Erasmus w Polsce w roku akademickim 2010/2011, red . M . Członkowska ‑Naumiuk, Fun‑
dacja Rozwoju Systemu Edukacji, Warszawa 2012 .
Eurobarometr, 2008, http://ec .europa .eu/public_opinion/archives/eb/eb70/eb70_full_
en .pdf, 11 .09 .2013 .
Figel J ., 20 Years of Erasmus: From Higher Education to European Citizenship, Erasmus 20th Anniversary Closing Conference, Lisbon 2007, www .wg .aegee .org/ewg/erasmus . htm, 11 .09 .2013 .
Fligstein N ., Euroclash: The EU, European Identity, and the Future of Europe, Oxford Uni‑
versity Press, Oxford 2008 .
Habermas J ., Obywatelstwo a tożsamość narodowa. Rozważania nad przyszłością Europy, IFIS PAN, Warszawa 1993 .
Hill P ., My Europejczycy, Czarna Owca, Warszawa 2004 .
http://ec .europa .eu/education/lifelong‑learning‑programme/Erasmus_en .htm, 11 .09 .2013 . http://ec .europa .eu/news/culture/110218_en .htm, 11 .09 .2013 .
http://www .instytutobywatelski .pl/15189/komentarze/europa‑wszystkich‑odcieni‑szarosci, 11 .09 .2013 .
Jarosław Makowski o pokoleniu Erasmusa: „Jesteście przyszłością Europy”, CAFEBABEL, http://www .cafebabel .pl/spoeczenstwo/artykul/jarosaw‑makowski‑o‑pokoleniu‑era‑
smusa‑jestescie‑przyszoscia‑europy .html, 16 .05 .2013 .
Karolewski I ., Kaina V ., Civic Resources and the Future of the European Union, Routledge, New York 2012 .
King R ., Ruiz ‑Gelices E ., International Student Migration and the European ‘Year Abroad’:
Effects on European Identity and Subsequent Migration Behaviour, „International Journal of Population Geography” 2003, vol . 9, no . 3 .
Krupnik S ., Krzaklewska E ., Studenci Erasmusa w Polsce . Raport z badania Erasmus Student Network 2005, Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, Warszawa 2006 .
Lewicki P ., Co to znaczy być Europejczykiem? Poszukiwanie tożsamości europejskiej wśród studentów Berlina, www .ce .uw .edu .pl/pliki/pw/4‑2004_Lewicki .pdf, 11 .09 .2013 . Makowski J ., Pokolenie Erasmusa. Teraz Wy!, http://wyborcza .pl/magazyn/1,128599,12704515,Po‑
kolenie_Erasmusa_Teraz_Wy_ .html, 19 .10 .2012 .
Mitchell K ., Student Mobility and European Identity: Erasmus Study as a Civic Experience?,
„Journal of Contemporary European Research” 2012, vol . 8, no . 4 .
Papatsiba V ., Making Higher Education More European through Student Mobility? Revisiting EU initiatives in the Context of the Bologna Process, „Comparative Education” 2006, vol . 42, no . 1 .
Press Release Database, http://europa .eu/rapid/press‑release_IP‑13‑657_en .htm
Prodi R ., Celebration of the Erasmus Programme, Université Libre de Bruxelles, Brussels, 29 November 2002, http://europa .eu/rapid/press‑release_SPEECH‑02‑601_en .htm, 11 .09 .2013 .
Program Erasmus, http://erasmus .org .pl/
Rougemont de D ., List otwarty do Europejczyków, Oficyna Wydawnicza Volumen, War‑
szawa 1996 .
Shore C ., Building Europe, The Cultural Politics of European Integration, Routledge, Lon‑
don–New York 2000 .
Sigalas E ., The Role of Personal Benefits in Public Support for the EU: Learning from the Erasmus Students, „West European Politics” 2010, vol . 33,no . 6 .
Smaki Europy, recenzja filmu Smak życia (2002), www .filmweb .pl/reviews/Smaki+Eu‑
ropy‑563#, 11 .09 .2013 .
The Erasmus Programme Moves Ahead: A First Series of Community Aids to 240 Inter‑
‑University Cooperation Programmes IP/87/423, EU, Brussels 1987 .
streszczenie
Trwający obecnie kryzys gospodarczy i polityczny przynosi wątpliwości co do tego, czy można mówić o istnieniu tożsamości europejskiej . Tym bardziej istotne staje się pytanie o naturę tożsamości europejskiej oraz mechanizmy, które mogą ją wzmocnić . Studentom z programu Erasmus, który jest postrzegany jako flagowy program eduka‑
cyjny Unii Europejskiej, zaczęto przypisywać łączącą ich tożsamość europejską . Według tezy niniejszego rozdziału, studenci z programu Erasmus, pozostający w kontakcie z innymi Europejczykami, zaczynają być bardziej zainteresowani Europą i w rezultacie innymi jej mieszkańcami oraz sami zaczynają siebie postrzegać jako Europejczyków . W niniejszym rozdziale przeprowadzono analizę istniejących podstaw teoretycznych oraz badań studentów dotyczących relacji między uczestnictwem w wymianie a naby‑
waniem tożsamości europejskiej .
słowa kluczowe: program Erasmus, pokolenie Erasmusa, tożsamość europejska, kryzys polityczny i gospodarczy
erasmus generation – an example of european identity in practice summary
Financial and political crisis in European Union brings dubiousness about existing Eu‑
ropean identity . In this situation important question is about nature of European identity and mechanism which can make the identity stronger . Erasmus programme is seen as a flag education programme of European Union . Their participants are described as Erasmus generation who poses European identity . According to the thesis of the article Erasmus students who are in touch with other Europeans become more interested in European Union, and in other Europeans as a result . What is more, they begin to see themselves as Europeans . Connection between participation in the programme and gain‑
ing of European identity is showed by theory and by practical surveys of students . keywords: Erasmus programme, generation of Erasmus, european identity, financial and political crisis