ze środków Unii europejskiej
11.3. Finansowanie organizacji pozarządowych w Polsce ze środków Unii europejskiej
Polska zbliża się obecnie do końca pierwszej, pełnej perspektywy finansowej umoż‑
liwiającej aplikowanie o środki z Unii Europejskiej . Fundusze na realizację programów unijnych zostały rozdysponowane zgodnie z odpowiednimi procedurami, ustalonymi na lata 2007–2013 . Nieznane są formy przyszłych programów pomocowych, sposób alokacji środków oraz zasady ich przyznawania . W latach 2004–2008 próbę pozyskania środków europejskich podjęła co piąta organizacja pozarządowa w Polsce (dotyczy to funduszy programów przedakcesyjnych, programów strukturalnych i wspólnotowych oraz programów pomocowych innych państw europejskich)20 . Co drugiej z nich udało się chociaż raz otrzymać dofinansowanie .
Miarą skuteczności pozyskania funduszy jest wskaźnik relacji liczby przyznanych dotacji do liczby złożonych wniosków (z wyłączeniem wniosków, które oczekują na rozstrzygnięcie) . Analiza ta pozwala stwierdzić, że przeciętna aplikacja złożona przez organizację pozarządową miała ok . 33 % szansy na pozyskanie środków (czyli 1/3 szansy na skuteczne pozyskanie środków z UE)21 . Szanse pozyskania dotacji zależały od:
liczby złożonych wniosków,
•
wielkości organizacji (wielkości, lokalizacji, branży, regionu),
• obszaru działalności,
•
regionu .
•
Skłonność do aplikowania zależy w największym stopniu od wielkości podmio‑
tów mierzonej wielkością ich budżetu . Wśród tych, które w 2011 r . dysponowały
20 Organizacje pozarządowe a fundusze strukturalne, red . E . Kolankiewicz, Z . Komorowska, M . Wasi‑
lewska, Stowarzyszenie na rzecz Forum Inicjatyw Pozarządowych, Warszawa 2008, s . 86 .
21 Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych – raport z badania 2012, Stowarzyszenie Klon/
Jawor, Warszawa 2013, s . 123 .
przychodami przekraczającymi 1 mln PLN, dwie na trzy organizacje podjęły przy‑
najmniej jedną próbę pozyskania środków unijnych . Dla organizacji mających przy‑
chody od 100 tys . PLN do 1 mln PLN odsetek ten wyniósł ok . 45 %, a dla jednostek o przychodach 10–100 tys . PLN ok . 20 % . Jedynie 15 % małych jednostek podjęło próby pozyskania środków unijnych . Należy jednak wziąć pod uwagę, że część z nich stanowią organizacje, które swoją działalność rozpoczęły w 2011 r .
Istotne znaczenie powiązane z wielkością przychodów ma też obszar, w której dana organizacja działa . Wnioski o fundusze UE częściej składały organizacje koncentrujące się na rozwoju lokalnym w wymiarze społecznym i ekonomicznym (od 2010 r . ponad 50 % z nich podjęło chociaż jedną próbę aplikowania) . Rzadziej robiły to organizacje, które działają w sektorze usług socjalnych i pomocy społecznej (ok . 40 %) oraz edu‑
kacji i wychowania (36 %) . Najrzadziej ubiegały się o środki unijne stowarzyszenia sportowe, rekreacyjne i turystyczne (13 %)22 .
Czynnikiem, który również miał wpływ przy ubieganiu się o dotacje, była lokali‑
zacja . Próby podejmowały organizacje pozarządowe z Warszawy, ale ok . 1/3 wniosków złożyły organizacje z najmniejszych miejscowości . Z przeprowadzonych przez Stowa‑
rzyszenie Klon/Jawor w 2010 r . badań wynika, iż wiejskie organizacje pozarządowe aplikowały częściej niż te z metropolii . Najmniejsze zainteresowanie europejskimi funduszami wykazywały organizacje z miast średniej wielkości (50–200 tys . miesz‑
kańców) – rysunki 11 .1 i 11 .2 .
rysunek 11.1. organizacje pozarządowe ubiegające się o środki z unii europejskiej w latach 2011 i 2012 wg lokalizacji
15% 14%
9% 14% 17%
34% 29%
15%
25%
29%
Warszawa Miasto powyżej 200
tys. mieszkańców Miasto 50–200 tys.
mieszkańców Miasto powyżej 50
tys. mieszkańców Wieś 2011 r. 2012 r.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych – raport z badania 2012, Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2013 .
22 Ibidem, s . 128 .
rysunek 11.2. organizacje pozarządowe ubiegające się o środki z unii europejskiej w latach 2011 i 2012 wg branż
38% 21% 20% 17% 16% 10% 6%
55%
39% 36% 33% 28%
23% 13%
1 2 3 4 5 6 7
2011 r. 2012 r.
1 – Rozwój lokalny w wymiarze społecznym i ekonomicznym, 2 – Usługi socjalne, pomoc społeczna, humani‑
tarna, ratownictwo, 3 – Edukacja i wychowanie, 4 – Inne, 5 – Kultura i sztuka, 6 – Ochrona zdrowia, 7 – Sport, turystyka, rekreacja, hobby .
Źródło: Jak rys . 11 .1 .
Szanse organizacji na uzyskanie środków z funduszy UE oscylują w granicach 40 %, bez względu na liczbę składanych wniosków .
Z przeprowadzonych badań wynika, że w ciągu ostatnich dwóch lat wzrosła wiedza na temat programów unijnych, co zapewne przekłada się na wzrost liczby organizacji pozarządowych ubiegających się o środki Unii Europejskiej (rysunki 11 .3 i 11 .4) . W przypadku większości fundacji i stowarzyszeń programy unijne stały się stałym i dobrze rozpoznawalnym elementem otaczającej rzeczywistości, nawet jeśli większość organizacji pozarządowych nie próbuje z nich korzystać .
rysunek 11.3. organizacje pozarządowe ubiegające się o środki z unii europejskiej w latach 2011 i 2012 wg regionów
18% 13% 14% 12%
29%
28% 24%
23%
Północny Centralny i wschodni Południowy Zachodni
2011 r. 2012 r.
Źródło: Jak rys . 11 .1 .
rysunek 11.4. organizacje pozarządowe ubiegające się o środki z unii europejskiej w latach 2011 i 2012 wg wielkości przychodów w 2011 r.
51% 30%
12% 7% 5%
67%
45%
26% 15% 17%
Powyżej 1 mln zł 100 tys.–1 mln zł 10–100 tys. zł 1–10 tys. zł Do 1 tys. zł 2011 r. 2012 r.
Źródło: Jak rys . 11 .1 .
Wiedza organizacji o funduszach europejskich rośnie, chociaż jeszcze niewiele wiadomo o nowym okresie programowania funduszy UE23 . Na pewno jednak trzeba będzie bardziej upowszechnić akcję informacyjną na temat perspektywy budżetowej po 2013 r .24
Deklaruje zainteresowanie środkami unijnymi w przyszłym okresie aplikacji już 2/3 organizacji . Częściej jednak interesują się funduszami ci, którzy już próbowali je pozyskać, a zwłaszcza te organizacje, którym chociaż raz udało się je otrzymać . Pozytywne doświadczenie w tym względzie jest podstawowym czynnikiem, który motywuje organizacje pozarządowe do dalszego działania . Szanse na skuteczne apli‑
kowanie o fundusze w przyszłości rosną wraz ze wzrostem wiedzy i doświadczenia pochodzących z wcześniejszych prób ubiegania się o środki unijne . Organizacje, które częściej uzyskiwały dofinansowanie w przeszłości, częściej twierdzą, że będą się ubiegać o europejskie fundusze w przyszłości .
Najbardziej zainteresowane funduszami są nowo powstałe organizacje, gdyż nie boją się one podjąć nowych wyzwań, nie mają negatywnych doświadczeń, a ponadto mogą łatwiej dostosować swoje plany do pojawiających się szans na dofinansowanie ich działalności (organizacje starsze koncentrują się na działaniach, które nie zawsze mogą być dofinansowywane w ramach programów unijnych)25 .
23 Rozumianym jako alokacja środków finansowych na lata 2014–2020 .
24 Podstawowe fakty..., op .cit ., s . 124 .
25 Informacja na temat stanu wykorzystania funduszy strukturalnych przez organizacje pozarządowe w roku 2012 – synteza raportu, Departament Koordynacji Wdrażania Funduszy Unii Europejskiej Mini‑
Organizacje nie decydują się na ubieganie się o środki unijne z wielu powodów (rysunek 11 .5) . Najważniejszym jest biurokracja i formalności (30 %) na etapie po‑
czątkowym i końcowym przy rozliczaniu dotacji, a także nadmierne koszty, jakie istnieją przy realizacji projektów . Istotne są też kompetencje osób potrzebne do przygotowania wniosków, a także przekonanie, że ubiegający się o środki unijne nie spełniają odpowiednich wymogów przy kwalifikowaniu do programów UE .
rysunek 11.5. Powody rezygnacji organizacji pozarządowych z ubiegania się o środki z unii europejskiej w latach 2007–2013
30%
25%
17% 17% 16%
14% 13%
11% 11%
8% 8% 7%
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
1 – Zbyt dużo formalności, biurokracji, 2 – Nie „stać nas” na ich realizację, 3 – Nie ma osób z kwalifikacjami potrzebnymi do apliko‑
wania, 4 – Jest to zbyt pracochłonne/czasochłonne, 5 – Nie wierzymy, że moglibyśmy je uzyskać, 6 – Nie spełniamy wymogów, nie kwalifikujemy się, 7 – Nie ma dla nas odpowiednich programów, 8 – Nie potrzebujemy, 9 – Brak osób z kwalifikacjami potrzebnymi do realizacji projektów, 10 – Nasz statut na to nie pozwala, 11 – Nie wiemy, w jaki sposób moglibyśmy się ubiegać, 12 – Inne powody . Źródło: Jak rys . 11 .1 .
Organizacje pozarządowe mogą współpracować z różnymi partnerami, począw‑
szy od sfery publicznej po biznes . Celem współpracy mogą być wspólne działania, np . zdobywanie środków finansowych czy komunikacja w zakresie możliwości po‑
zafinansowych realizacji projektu . Częstotliwość i charakter kontaktów zależą od potrzeb, profilu czy priorytetów organizacji, a także determinacji w pozyskiwaniu funduszy pomocowych .
Z przeprowadzonych w ciągu ostatniej dekady badań26 wynika, że społeczeństwo polskie niechętnie bierze udział w wolontariacie, co wynika zarówno z ograniczeń legislacyjnych, jak i z problemów ekonomicznych nie tylko organizacji pozarządowych, lecz także samego społeczeństwa . Znaczna liczba organizacji pozarządowych opiera
sterstwa Rozwoju Regionalnego, Warszawa, czerwiec 2013, s . 21, http://www .mir .gov .pl/aktualnosci/
fundusze_europejskie_2007_2013/Documents/BROSZURA%20NGO%202012 .pdf, 5 .05 .2014 .
26 Badanie Stowarzyszenia Klon/Jawor zrealizowane przez Millward Brown SMG/KRC w listopadzie 2010 r .
swoją działalność na społecznym poświęceniu się wolontariuszy czy też członków stowarzyszenia . Obecnie liczba organizacji, które nie mogą sobie pozwolić na stałą współpracę z płatnym personelem jest szacowana na ok . 55 % . Ze względów finanso‑
wych tylko co czwarta organizacja może zatrudnić osoby pomocne w jej działalności, przy czym sporadycznie są one zatrudnione na cały etat na podstawie umowy o pracę . Tylko 6 % organizacji trzeciego sektora może zatrudnić personel, co wskazuje na konieczność wsparcia finansowego wielu organizacji w celu możliwości zawierania przez nie chociażby umów czasowych pozwalających na prowadzenie działalności statutowej27 .
Podsumowanie
Działania realizowane w ramach unijnych programów pomocowych objętych perspektywą lat 2007–2013 unaoczniły, jak ważne w rozwoju organizacji poza‑
rządowych jest dodatkowe finansowanie ich działalności . Środki przeznaczone na realizację poszczególnych programów są już w znacznym stopniu wyczerpane . Obecnie trwają dyskusje nad formą przyszłych programów, alokacją funduszy, a także regułami związanymi z dostępem do nich, a przede wszystkim z ich rozliczaniem . Stwarza to szanse na uzyskanie większego wsparcia przez organizacje pozarządowe w przyszłym okresie programowania . Dzięki odpowiednio przeprowadzonym re‑
formom prawno ‑administracyjnym możliwe będzie skuteczniejsze ubieganie się o środki finansowe, co bez wątpienia przełoży się na rozwój działalności organizacji pozarządowych . Nabyte doświadczenia w kwestiach prawnych i finansowych oraz związane z rozliczaniem funduszy umożliwią dalszy rozwój sposobów pozyskiwania funduszy z Unii Europejskiej na sfinansowanie przedsięwzięć ważnych dla społe‑
czeństwa obywatelskiego .
Trzeci sektor, czyli ogół organizacji pozarządowych, jest ważnym elementem społeczeństwa obywatelskiego . Ma fundamentalne znaczenie ze względu na fakt, że jest nastawiony przede wszystkim na dobro wspólne, dzięki czemu tworzy kapitał społeczny i sieć nieformalnych działań . Organizacje pozarządowe – powszechnie uznawane za filar społeczeństwa obywatelskiego – są także ściśle powiązane z innymi wymiarami obywatelskości .
27 http://www .ngo .pl/files/civicpedia .pl/public/raporty/pomaranczowka2010 .pdf
bibliografia
Bank danych lokalnych, GUS, Warszawa 2012 .
Dobre praktyki współpracy między administracją publiczną i organizacjami pozarządowymi, red . St . Mocek, Collegium Civitas, Warszawa 2011, s . 13, http://www .civitas .edu .pl/
pub/nasza_uczelnia/projekty_badawcze/model_wspolpracy/Ekspertyza%20dobre%20 praktyki%20wpolpracy .pdf, 5 .05 .2014 .
Dwornik R ., Wolność, równość, wspólnota, w: Społeczeństwo liberalne. Rozmowy w Castel Gandolfo, Wyd . Znak, Kraków 1996 .
Gliński P ., Style działań organizacji pozarządowych w Polsce. Grupy interesu czy pożytku publicznego?, PAN, Warszawa 2006 .
http://www .ngo .pl/files/civicpedia .pl/public/raporty/pomaranczowka2010 .pdf
Informacja na temat stanu wykorzystania funduszy strukturalnych przez organizacje pozarzą‑
dowe w roku 2012 – synteza raportu, Departament Koordynacji Wdrażania Funduszy Unii Europejskiej Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, Warszawa, czerwiec 2013, s . 21, http://www .mir .gov .pl/aktualnosci/fundusze_europejskie_2007_2013/Documents/
BROSZURA%20NGO%202012 .pdf, 5 .05 .2014 .
Kietlińska K ., Rola trzeciego sektora w społeczeństwie obywatelskim, Difin, Warszawa 2010 .
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r ., Dz .U . Nr 78, poz . 483 z późn . zm .
Leksykon polityki społecznej, red . B . Rysz ‑Kowalczyk, Oficyna Wydawnicza ASPRA, War‑
szawa 2001 .
Leś E ., Od filantropii do pomocniczości. Studium porównawcze rozwoju i działalności orga‑
nizacji społecznych, Dom Wydawniczy ELIPSA, Warszawa 2000 .
Michalski K ., Przedmowa, w: Europa i społeczeństwo obywatelskie. Rozmowy w Castel Gandolfo, Wyd . Znak, Kraków 1994 .
Moroń D ., Organizacje pozarządowe – fundament społeczeństwa obywatelskiego, Uniwer‑
sytet Wrocławski, Wrocław 2012 .
Osborne D ., Gaebler T ., Rządzić inaczej. Jak duch przedsiębiorczości przenika i przekształca administrację publiczną, Media Rodzina, Poznań 1994 .
Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych – raport z badania 2012, Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2013 .
Taylor Ch ., Kiedy mówimy: społeczeństwo obywatelskie, w: Europa i społeczeństwo obywa‑
telskie. Rozmowy w Castel Gandolfo, Wyd . Znak, Kraków 1994 .
Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r . o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, Dz .U . Nr 96, poz . 873 .
Ustawa z dnia 24 lipca 1998 r . o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa, Dz .U . Nr 96, poz . 603 .
Ustawa z dnia 22 stycznia 2010 r . o zmianie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz niektórych innych ustaw, Dz .U . nr 28, poz . 146 .
Ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r . o zmianie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz niektórych innych ustaw, Dz .U . Nr 209, poz . 1244 .
streszczenie
Przemiany społeczne, ekonomiczne i gospodarcze w życiu każdego społeczeństwa powodują pojawienie się nowych problemów . Zmiana tradycyjnego modelu aparatu administracji państwowej, zwiększenie liczby instytucji wymuszają zmiany legislacyjne . Zmiana administracyjna z 1999 r . i wejście do Unii Europejskiej w 2004 r . doprowadziły do zmian działalności organizacji w trzecim sektorze, a także zmieniły formy ich finanso‑
wania . Okres przemian to czas, kiedy były potrzebne akty prawne regulujące działalność organizacji pozarządowych . Ministerstwo Finansów oraz Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej wydały ustawę regulującą działanie i dofinansowanie organizacji pozarządo‑
wych . W dniu 22 stycznia 2010 r . Sejm przyjął ustawę podpisaną przez Prezydenta, która dotyczyła: rozszerzenia katalogu podmiotów, sfery zadań publicznych, możliwości współ‑
pracy, programów, zleceń na zadania publiczne, rad działalności pożytku publicznego i wolontariatu . Ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r . wprowadziła zmiany w zakresie zasad dotyczących rozstrzygania konkursów i obowiązków z tym związanych . Uszczegółowiono procedury dla przedstawicieli organizacji pozarządowych obsługujących konkursy . Fi‑
nansowanie organizacji pozarządowych ze środków Unii Europejskiej zależy od liczby złożonych wniosków i charakterystyki organizacji, czyli lokalizacji, wielkości, regionu lub branży . Szanse organizacji pozarządowych na uzyskanie pomocy ze środków unij‑
nych wynosiły ok . 40 % i nie miała znaczenia liczba składanych wniosków . W ostatnim okresie wzrosła też wiedza organizacji pozarządowych na temat programów unijnych, alokacji środków i sposobów ich rozliczania . W nowym okresie programów unijnych już ok . 2/3 organizacji wykazuje zainteresowanie funduszami Unii Europejskiej oraz programami, na które mają być przeznaczone . Organizacje pozarządowe powinny także rozszerzyć współpracę z różnymi partnerami sfery publicznej, zwiększając tym samym szanse na alokację środków z Unii Europejskiej .
słowa kluczowe: organizacje pozarządowe, alokacja środków, fundusze europejskie, wykorzystanie środków, wnioski, wiedza i fundusze na temat UE, skuteczność aplikacji, rozwój lokalny, otoczenie organizacji pozarządowych
legal and economic aspects of financing of non‑governmental organisations from eu funds summary
Social and economic changes cause new problems in life of every society . Leaving a tradi‑
tional model of state administration and an increase in the number of institutions impose introduction of legislative changes . The administrative reform of 1 and the accession to the European Union in 2004 led to modification of operation of organisations in the third sector and changed forms of their financing as well . The transformation period was the time during which non‑governmental organisations needed legal acts regulating their operations . The Ministry of Finance and the Ministry of Labour and Social Policy issued the law regulating operation and subsidising of non‑governmental organisations . On 22 January 2010 the Sejm (the lower house of the Polish parliament) adopted the law signed by the President of the Republic of Poland, which concerned the extension of the catalogue of entities, public tasks sphere, co‑operation possibilities, projects, public tasks orders, councils of public benefit and voluntary organisations . The law of 19 August 2011 introduced changes concerning the rules for selecting winners in com‑
petitions and duties connected with it . The procedures for agents of non‑governmental organisations handling competitions were specified . Subsidising of non‑governmental organisations from the European Union funds depends on the number of applications and the characteristics of organisations, which are location, size, region or type of busi‑
ness . The chances of non‑governmental organisations for obtaining support from the European funds were about 40 % and the number of applications was of no significance . Recently knowledge of non‑governmental organisations about the European projects, allocation of funds and ways of their accounting has also increased . In the new phase of the European projects already 2/3 of organisations have shown interest in the European Union funds and projects which the funds are to be spend on .
Non‑governmental organisations should also broaden co‑operation with various partners from the public sphere, which would increase their chances for allocation of European Union funds .
keywords: non‑governmental organizations, the allocation of funds, European funds, use of funds, applications, expertise and funds of the EU, the effectiveness of application, local development, environment NGOs