kryzysu gospodarczego?
2.3. Działania antykryzysowe w Polsce
2.3.1. Pakiet antykryzysowy
Polska na tle innych krajów Unii Europejskiej stanowi swoistego rodzaju fenomen, gdyż od początku kryzysu gospodarczego, który tak naprawdę w przypadku Polski należy nazwać spowolnieniem gospodarczym (brak ujemnego PKB), nie było bowiem zauważalnej recesji . Jej oznaki w innych krajach miały jednak wpływ na podjęcie przez rząd prób jej przeciwdziałania .
Działania związane z uniknięciem negatywnych społecznych i ekonomicznych następstw światowego kryzysu gospodarczego zostały podjęte na forum Komisji Trójstronnej już pod koniec 2008 r . Partnerzy społeczni uznali, że oprócz działań realizowanych przez stronę rządową, niezbędne jest również przedstawienie propo‑
zycji będących rezultatem bezpośredniego dialogu między pracownikami a praco‑
dawcami .
Ostateczna wersja tzw . Pakietu działań antykryzysowych (Pakiet antykryzysowy) została przyjęta w dniu 13 .03 .2009 r . i zawierała 13 rozwiązań prawnych, których celem było łagodzenie skutków kryzysu . Pakiet antykryzysowy obejmuje następujące obszary i propozycje13:
1) obszar wynagrodzeń i świadczeń socjalnych:
program kryzysowej pomocy dla społeczeństwa, w szczególności wsparcie –
rodzin najuboższych poszkodowanych w wyniku kryzysu oraz zwiększenie środków na świadczenia socjalne w związku ze wzrostem liczby osób zwal‑
nianych z pracy,
zniesienie opodatkowania zapomóg udzielanych przez związki zawodowe –
(poszerzenie katalogu) oraz świadczeń wypłacanych z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych,
zwolnienie z podatku dochodowego od osób fizycznych pomocy socjalnej –
realizowanej w formie bonów uprawniających do ich wymiany na towary lub usługi, w tym tzw . bonów towarowych,
12 J . Gardawski, Dialog społeczny w Komisji Trójstronnej, w: Organizacje pozarządowe. Dialog oby‑
watelski. Polityka państwa, red . M . Rymsza, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2007 .
13 Pakiet działań antykryzysowych, przyjęty w dialogu autonomicznym partnerów społecznych reprezentowanych w Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno ‑Gospodarczych w dniu 13 marca 2009 r ., http://dspace .uni .lodz .pl:8080/xmlui/bistream/handle11089/1601/291‑306 .pdf?sequence=1, 5 .05 .2014 .
uchylenie ustawy o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu przecięt‑ zgodnie z którymi miały być realizowane postulaty Pakietu . Już w sierpniu 2009 r . weszła w życie ustawa14, która swoim działaniem miała objąć sześć z postulowanych rozwiązań (2‑ miesięczny okres rozliczeniowy, racjonalizacja przepisów dotyczących doby pracowniczej, ruchomy czas pracy, stabilizacja zatrudnienia poprzez ograniczenie stosowania umów na czas określony, uruchomienie zakładowego funduszu szkole‑
niowego, subsydiowane zatrudnienie jak alternatywa wobec zwolnień grupowych15) . Zmieniono także ustawę o podatku dochodowym od osób fizycznych, dzięki czemu zostały zrealizowane dwa kolejne postulaty Pakietu (zniesienie opodatkowania zapo‑
móg udzielanych przez związki zawodowe oraz świadczeń wypłacanych z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych)16 .
2.3.2. Pakiet antykryzysowy – ocena
Ustawa o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego, zwana również ustawą antykryzysową, miała obowiązywać do dnia 31 .12 .2011 r . Trudno jednoznacznie
14 Ustawa z dnia 1 lipca 2009 r . o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców, Dz .U . Nr 125, poz . 1035 .
15 Stan realizacji pakietu działań antykryzysowych, http://www .mpips .gov .pl/praca/pakiet‑antykry‑
zysowy/stan‑realizacji‑pakietu‑dzialan‑antykryzysowych/, 10 .04 .2014 .
16 Ibidem .
ocenić jej działanie, nawet z perspektywy czasu . Do najważniejszych regulacji należy z pewnością zaliczyć ograniczenia związane z zatrudnianiem pracowników na pod‑
stawie umowy o pracę na czas określony17 . Ułatwieniem dla przedsiębiorców miało być również wprowadzenie pewnej elastyczności w zakresie czasu pracy .
Z uwagi jednak na fakt, że proces legislacyjny w przypadku tej ustawy został mak‑
symalnie przyspieszony, zawierała ona kilka rozwiązań, które wzbudziły krytykę . Jed‑
nym z nich były duże obostrzenia działań związanych z Funduszem Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, co ograniczyło przedsiębiorcom dostęp do tych świadczeń . Szacuje się, że z przeznaczonych przez rząd 960 mln PLN wykorzystano jedynie 18 mln PLN18 . Również podnoszenie kwalifikacji przez pracowników w ramach Funduszu Pracy nie spotkało się z dużym zainteresowaniem ze strony pracodawców .
Do pozytywnych elementów ustawy z pewnością należą przepisy dotyczące usta‑
lania indywidualnego czasu pracy . Pracodawca mógł zwiększyć okres rozliczeniowy do 12 miesięcy . Przedsiębiorstwa mogły dostosować czas pracy do potrzeb (zwłaszcza w branżach, których cechą jest sezonowość) . Zgłoszono ponad 1000 przypadków przedłużenia okresu rozliczeniowego19 .
Ustawa antykryzysowa obowiązywała jednak zbyt krótko, aby przedsiębiorcy mogli się z nią zapoznać i skorzystać z jej rozwiązań, zwłaszcza że często wiązało się to ze skomplikowanymi procedurami administracyjnymi . W założeniach rozwiązania wprowadzone ustawą antykryzysową miały być wykorzystywane do ochrony miejsc pracy oraz zwiększać możliwości pracodawców w zakresie elastycznego zatrudniania, co powinno było się przełożyć na wzrost, a przynajmniej na brak spadku zatrudnienia . Jednak fakt, że wykorzystanie przez pracodawców rozwiązań przewidzianych ustawą było dość ograniczone, może świadczyć o tym, że jej wpływ na poprawę sytuacji na rynku pracy nie był aż tak znaczący, jak zakładano . Na ten stan rzeczy miała wpływ nie tylko niewiedza pracodawców na temat możliwości, jakie dawała ustawa anty‑
kryzysowa, lecz także duże restrykcje proceduralne oraz obawa przed ujawnieniem niekorzystnej sytuacji przedsiębiorstwa . Ponadto, praktyka pokazała, że proponowane w ustawie rozwiązania nie dają możliwości szybkiego i skutecznego reagowania na kryzys gospodarczy . Kryteria, wg których jest przyznawana pomoc, powinny być przejrzyste i zrozumiałe, a także łatwe do spełnienia przez osoby korzystające z po‑
mocy, a tego ewidentnie w uchwalonej ustawie zabrakło .
17 Okres zatrudnienia na czas określony łącznie nie mógł być dłuższy niż 24 miesiące, zawieszono również przepisy dotyczące przekształcania trzeciej umowy na czas określony w umowę na czas nie‑
określony .
18 G . Spytek ‑Bandurska, M . Szylko ‑Skoczny, Ocena wykonania ustawy antykryzysowej, „Polityka Społeczna” 2012, nr 1, s . 1–8 .
19 Ibidem .
Biorąc pod uwagę dane dotyczące wpływu ustawy antykryzysowej nasuwa się jeden wniosek . Wszystkie narzędzia związane z aktywizacją zawodową oraz przeciwdziała‑
niem bezrobociu mogą się okazać nieskuteczne, jeżeli pracodawcy tworzący miejsca pracy nie otrzymają odpowiedniego wsparcia, które umożliwi im przeciwdziałanie skutkom kryzysu oraz dalszy rozwój ich przedsiębiorstw .