społeczeństwa obywatelskiego
13.1. Idea społeczeństwa obywatelskiego a organizacje inwestorów indywidualnych
Społeczeństwo obywatelskie w literaturze przedmiotu jest opisywane bardzo sze‑
roko, ale nie istnieje jednoznaczna jego definicja . Ze względu na złożoność problemu (perspektywy teoretyczne, różnorodność uwarunkowań społeczno ‑historycznych1),
* Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach .
1 W . Szymczak, Zaufanie społeczne i kondycja społeczeństwa obywatelskiego w Polsce, w: Społeczeń‑
stwo obywatelskie: między ideą a praktyką, red . A . Kościański, W . Misztal, IFiS PAN, Warszawa 2008, s . 151–170 .
każdy z badaczy zjawiska zwraca uwagę na inny jego aspekt i pod tym kątem określa jego idee . Większość badaczy definiuje społeczeństwo obywatelskie jako „ogół nie‑
państwowych, dobrowolnych i oddolnych inicjatyw obywateli działających w sferze publicznej, zorientowanych na realizację dobra wspólnego”, ale jednocześnie wyraża pogląd, iż społeczeństwo takie cechuje kompetencja i tolerancja2 oraz pozostaje ono poza obszarem władzy państwowej3 .
Społeczeństwo obywatelskie jest więc autonomicznym systemem dobrowolnych powiązań, służących realizacji interesów lub zdobyciu akceptacji obywateli dla swoich poglądów4 . Tworzą je organizacje powstające z potrzeby obywateli5, przyczyniające się do tworzenia płaszczyzny porozumienia między nimi a rządem6 i urzeczywistniające się w pozapolitycznych formach i związkach społecznych, do których należą: wspólnoty sąsiedzkie i religijne, organizacje i związki zawodowe oraz przedsiębiorstwa7 .
W zdefiniowaniu społeczeństwa obywatelskiego ważną rolę odgrywają kwestie kulturowe, ściśle łączące się z przeżyciami i zachowaniami8, pochodnymi uwarunko‑
wań historycznych . Nie ulega wątpliwości, iż społeczeństwo obywatelskie to wymiar społeczny, złożony z dobrowolnie zrzeszających się jednostek, bez którego funk‑
cjonowanie państwa byłoby ułomne lub nawet niemożliwe9 . Definicja pozytywna przedstawia zbiór czynników stanowiących fundament społeczeństwa obywatelskiego, który – jak zauważa J . Dzwończyk – jest ściśle powiązany ze współczesnymi koncep‑
cjami badanego zjawiska10, formułowanymi na podstawie subiektywnych kryteriów poszczególnych badaczy . Jedna z koncepcji mówi, iż społeczeństwo obywatelskie wypełnia przestrzeń między własnościami państwową a prywatną, inna podkreśla charakter wspólnoty zobowiązanej do działania na rzecz dobra wspólnego, a kolejna wskazuje pluralizm w istnieniu zbiorowych interesów, które stają się pretekstem do dobrowolnej samoorganizacji11 .
2 Ibidem .
3 N . Bobbio, Społeczeństwo obywatelskie, w: Ani książę, ani kupiec – obywatel. Idea społeczeństwa obywatelskiego w myśli współczesnej, red . J . Szacki, Wyd . Znak, Kraków 1997, s . 64 .
4 J .J . Wiatr, Europa pokomunistyczna. Przemiany państw i społeczeństw po 1989 r., Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2006, s . 312 .
5 E . Wnuk ‑Lipiński, Socjologia życia publicznego, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2005, s . 119 .
6 M . Blacksell, Geografia polityczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008 .
7 T . Żyro, Wstęp do politologii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004, s . 30–32 .
8 T . Kloc, Społeczeństwo obywatelskie a religia, w: Samotność idei? Społeczeństwo obywatelskie we współczesnym świecie, red . B . Krauz ‑Mozer, P . Borowiec, Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne–Oficyna Wydawnicza AFM, Kraków 2007, s . 211–229 .
9 J . Dzwończyk, Kapitał społeczny a rozwój społeczeństwa obywatelskiego w Polsce, w: Samotność idei..., s . 57–79 .
10 Ibidem .
11 Ibidem .
Organizacje inwestorów idealnie wpasowują się w te koncepcje . Analizując pierw‑
szą z nich, stwierdza się, że przestrzeń między zasobami prywatnymi a państwowymi mogą wypełnić aktywa (również niematerialne) zgromadzone przez członków organi‑
zacji, stanowiące wspólną wartość określonej grupy . Druga z koncepcji kładzie nacisk na dobro wspólne, które w wąskim znaczeniu oznacza pozytywny rezultat inwestycji, osiągany na poziomie wąskiej grupy inwestorów, a w szerokim – prawidłowe funk‑
cjonowanie rynku giełdowego . Pozornie wydaje się, że indywidualny inwestor nie ma wpływu na działanie tego rynku, ale biorąc pod uwagę ich liczbę, stwierdza się, że stanowią oni ogromny potencjał dla rynku kapitałowego, a ich pochopne decyzje mogą implikować perturbacje, zawłaszcza w okresie zawirowań12 .
Na przynależność inwestora do danej organizacji wpływa wiele czynników . Najważ‑
niejszym jest osiągnięcie pozytywnego rezultatu inwestycji . Rezultat ten przez każdego inwestora jest jednak rozumiany inaczej – inwestor z awersją do ryzyka zadowoli się niską stopą zwrotu, zrównoważoną niskim ryzykiem, a inwestor skłonny do ryzyka usatysfakcjonuje się wysoką stopą zwrotu, nawet za cenę wyższej niepewności, czyli pod groźbą utraty części zainwestowanych środków .
Do innych czynników dobrowolnej akcesji do danej organizacji należą:
chęć zdobycia niezbędnej wiedzy i doświadczenia bez narażania się na duże ryzyko
•
Jak pisze S . Kowalczyk: „życie społeczne ma wiele aspektów: ekonomiczny, kul‑
turalny, polityczny, religijny, etniczny”13, wobec tego społeczeństwo obywatelskie powinno się realizować w tych samych aspektach .
Aspekt ekonomiczny identyfikuje się z możliwością podejmowania działalności gospodarczej14 .
Aspekt kulturalny można poszerzyć o sztukę, w której ujęciu rozpatruje aktywność obywatelską m . in . K . Niziołek, definiująca sztukę społeczną jako konfigurację trzech elementów: celu działania, odbiorcy oraz sposobu włączenia odbiorcy w działanie15 .
12 Przykładem chaosu na giełdzie, wynikającego z pochopnie podjętych decyzji indywidualnych, było nagminne wycofywanie kapitału z giełdy i funduszy podczas kryzysu finansowego, co potęgowało skalę spadków i znaczną przecenę spółek .
13 S . Kowalczyk, Ontologiczno ‑aksjologiczne podstawy społeczeństwa obywatelskiego, w: Społeczeństwo obywatelskie. Modele teoretyczne i praktyka społeczna, red . E . Balawajder, KUL, Lublin 2007, s . 13–27 .
14 J . Dzwończyk, Kapitał..., op .cit .
15 K . Niziołek, Sztuka i aktywność obywatelska, w: Społeczeństwo obywatelskie..., op .cit ., s . 235–266 .
Gdyby tę definicję przystosować do organizacji inwestorów indywidualnych, można zauważyć, że instytucje te pełnią ogromną rolę w aktywizowaniu społeczeństwa . Co więcej, tak przedstawiona definicja tworzy logiczną i spójną ścieżkę kształtowa‑
nia społeczeństwa obywatelskiego w obszarze finansów i inwestycji . Zatem jako cel działania organizacji inwestorów indywidualnych, w uogólnieniu, należy przyjąć szeroko rozumianą edukację i pomoc dla drobnych akcjonariuszy oraz ich ochronę . Taka działalność jest skierowana do konkretnego odbiorcy – inwestora indywidual‑
nego, bez wykluczania innych adresatów, np . korzystających z ogólnie dostępnych informacji zamieszczonych na stronach internetowych organizacji, co podnosi poziom świadomości ekonomiczno ‑finansowej społeczeństwa . Ostatnim ogniwem definicji K . Niziołek jest sposób włączania odbiorcy w działanie . Kluby inwestora mogą włączać swoich członków poprzez wniesienie wkładu finansowego, wspólne podejmowanie decyzji inwestycyjnych oraz wspólną odpowiedzialność, a w konsekwencji wspólne zdobywanie doświadczenia . Wobec tego należy przyjąć pogląd, iż społeczeństwo obywatelskie wyraża się poprzez zaangażowanie i świadomy udział w budowaniu wspólnoty i gotowość podjęcia współodpowiedzialności za jej przyszłość16, a kluby in‑
westora w sposób optymalny wpasowują się w ideę społeczeństwa obywatelskiego . Ważnym aspektem wymiaru społecznego wg S . Kowalczyka jest aspekt religijny, który należałoby poszerzyć do aspektu etycznego . Aspekt ten realizuje się wówczas, gdy wspólnota wdraża podstawowe wartości: prawdę, sumienie, niezależność myślenia, odwagę cywilną, tolerancję, samoorganizację i świadomą dyscyplinę17 . Organizacje inwestorów mają możliwość partycypacji także w tym aspekcie, gremialne podejmo‑
wanie decyzji wiąże się bowiem z poszanowaniem drugiego człowieka, jego doświad‑
czeń, poglądów, a przede wszystkim niezależności myślenia, co wymusza tolerancję i otwarcie się na poglądy inne niż swoje własne . Dzięki temu poszerzają się horyzonty myślowe osób uczestniczących w procesie podejmowania decyzji, co prowadzi do samoorganizacji i świadomego dyscyplinowania się w kierunku poszerzania wiedzy praktycznej i teoretycznej . Wobec tego, zadaniem organizacji inwestorów jest kre‑
owanie właściwych postaw moralnych, wskazywanie nieprawidłowości i wykroczeń wobec inwestorów indywidualnych oraz ich krytyka, ale także ich ochrona .
Szukając odpowiedzi na pytanie, czy organizacje inwestorów indywidualnych spełniają przedstawione zadania, należy omówić ich istotę i genezę .
16 R . Beiner, Civicism Between Nationalism and Globalism: Some Reflections on the Problem of Political Community, w: We the People in the Global Age: Reexamination of Nationalism and Citizenship, eds . R .R . Oshiba, C . Kitagawa ‑Otsuru, Japan Center for Area Studies, National Museum of Ethnology, Osaka 2002, s . 83 .
17 Zob . J . Dzwończyk, Kapitał..., op .cit .