dla społeczeństwa obywatelskiego w Polsce
3.2. budżet partycypacyjny jako narzędzie wspierania rozwoju społeczeństwa obywatelskiego
Udział obywateli w rządzeniu państwem stanowi podstawę demokracji . Ograni‑
czanie demokracji pociąga za sobą wiele negatywnych skutków, wśród których należy podkreślić m . in . ograniczenie zaufania obywateli do władzy i instytucji publicznych oraz niechęć do udziału w wyborach17 . Przezwyciężeniu tych niekorzystnych zjawisk służy wspieranie partycypacji społecznej jako podstawy demokracji, która w niektórych obszarach jest wymagana przepisami prawa18, w innych zaś jest dobrowolną inicja‑
tywą władz oferowaną mieszkańcom . Poprzez partycypację społeczną można tworzyć efektywne systemy zaspokajania potrzeb ludności, pozyskiwać akceptację społeczną dla przedsięwzięć podejmowanych przez władzę publiczną oraz zyskiwać zaufanie mieszkańców19 . Bez wątpienia zaangażowanie w sprawy publiczne wymaga partycypa‑
cji obywateli, których należy zachęcać do jak najszerszego uczestnictwa w działaniach . Najlepszym miejscem do budowy i wzmacniania społeczeństwa obywatelskiego jest samorząd terytorialny . Oznacza on, w myśl ratyfikowanej przez Polskę Europejskiej
14 S . Rose ‑Ackerman, Od wyborów do demokracji, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2008, s . 194 .
15 M . Małek, W Limanowej wiedzą, że sukces kosztuje..., http://www .alebank .pl, 1 .09 .2013 .
16 B . Mościcki, Każdy mieszkaniec musi uwierzyć, http://www .wspolnota .org .pl, 1 .09 .2013 .
17 D . Krzysztofowicz, Mieszkańcy mówią, czego chcą, a burmistrz i tak robi swoje, http://www . wspolnota .org .pl, 1 .09 .2013 .
18 Przykładowo, w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz w dostępie do informacji publicznej .
19 D .R . Kijowski, Partycypacja obywatelska w samorządowych procesach decyzyjnych – zakres projektu badawczego, „Samorząd Terytorialny” 2010, nr 1–2, s . 7 .
Karty Samorządu Lokalnego, prawo i zdolność społeczności lokalnych do kierowania i zarządzania zasadniczą częścią spraw publicznych na własną odpowiedzialność i w interesie swoich mieszkańców20 . Jedną z form współdecydowania mieszkańców jednostek terytorialnych w kluczowych dla nich kwestiach jest stosowanie budżetu partycypacyjnego21, który jest innowacją charakterystyczną dla demokracji w wymiarze zarówno teoretycznym, jak i praktycznym22 .
Jeszcze kilka lat temu budżet partycypacyjny był rzadkością . Historia tej formy partycypacji społecznej rozpoczęła się w 1988 r . w Porto Alegre w Brazylii . Istnienie budżetu partycypacyjnego przyniosło tam wiele korzyści, wśród których należy wy‑
mienić polepszenie standardów demokratycznych, poprawę sprawności działania struktur samorządu lokalnego oraz polepszenie warunków życia w najbiedniejszych częściach miasta . Ponadto, wzmocnieniu uległo społeczeństwo obywatelskie, co można było obserwować poprzez wzrost liczby ludzi wstępujących do stowarzyszeń oraz angażujących się w inicjatywy lokalne23 . Idea budżetu partycypacyjnego rozprzestrze‑
niła się w Ameryce Południowej, a później dotarła do Europy Zachodniej . Zebrane doświadczenia wskazują, iż najważniejszymi zaletami budżetu partycypacyjnego są: wzrost wpływu mieszkańców na finanse jednostki samorządu terytorialnego, zwiększenie zaufania społeczności do władz jednostki terytorialnej oraz szersza wiedza ludności o możliwościach finansowych samorządu24 . Stosowanie budżetu partycypacyjnego daje więc konkretne efekty działania wspólnot stosujących taką formę partycypacji społecznej . Rezultaty zachęcają do jak najszerszego stosowania mechanizmu budżetu partycypacyjnego, który w Polsce jest znany od 2011 r . Pionie‑
rem we wdrażaniu budżetu partycypacyjnego był Sopot, a kolejnym miastem Łódź . Obecnie grono jednostek samorządu terytorialnego stosujących mechanizmy budżetu partycypacyjnego poszerzyło się nie tylko o kolejne miasta25, lecz także o wojewódz‑
20 Europejska Karta Samorządu Lokalnego z dnia 15 października 1985 r ., Dz .U . z 1994 r . Nr 124, poz . 607, sprost . Dz .U . z 2006 r . Nr 154, poz . 1107, art . 3 ust . 1 .
21 Jest to rozwiązanie, które cieszy się coraz większym zainteresowaniem . Ciekawe aspekty stoso‑
wania budżetu partycypacyjnego zawiera opracowanie: W . Kębłowski, Budżet partycypacyjny: krótka instrukcja obsługi, Instytut Obywatelski, Warszawa 2013 . Dodatkowo, sprawom budżetu partycypacyjnego i jego promowaniu Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji poświęciło stronę internetową (https://mac . gov .pl/budzet‑partycypacyjny‑1/, 1 .09 .2013), na której informuje o najnowszych wydarzeniach w tym obszarze .
22 Y . Sintomer, C . Herzberg, A . Röcke, From Porto Alegre to Europe: Potentials and Limitations of Participatory Budgeting, http://www .participatorybudgeting .org .uk, 1 .09 .2013 .
23 A . Konopelko, Demokracja partycypacyjna w samorządzie lokalnym, „Samorząd Terytorialny”
2011, nr 12, s . 90 .
24 „Dzielmy się doświadczeniami z budżetem partycypacyjnym” – nowa strona internetowa MAC, http://www .alebank .pl, 1 .09 .2013 .
25 Wśród jednostek stosujących budżet partycypacyjny bądź przygotowujących się do jego wpro‑
wadzenia można wskazać takie miasta, jak: Bydgoszcz, Chojna, Chorzów, Częstochowa, Dąbrowa Górnicza, Elbląg, Gdańsk, Gorlice, Gorzów, Karpacz, Koszalin, Kraków, Lublin, Milicz, Olsztyn, Płock, Poznań, Puławy, Radom, Rybnik, Tarnów, Toruń, Warszawa, Wrocław i Zielona Góra . Należy przy tym
two podlaskie . Wśród zgłaszanych propozycji w ramach budżetu partycypacyjnego znajdują się przedsięwzięcia dotyczące m . in . remontów oraz niewielkich inwestycji infrastrukturalnych, np . ścieżek rowerowych, boisk, kładek dla pieszych, placów zabaw, oświetlenia . Ze względu na brak regulacji ustawowych dotyczących bezpośrednio problematyki budżetów partycypacyjnych wprowadza się je przy wykorzystaniu kon‑
sultacji społecznych . Z analiz przeprowadzonych przez P . Aleksandrowicza wynika, że budżet partycypacyjny w 2013 r . lub planowany na 2014 r . wynosi 1,5–3 mln PLN w mniejszych miastach oraz do 10–20 mln PLN w metropoliach . Kwoty te jako wartości absolutne wydają się pokaźne, ale stanowią mniej niż 1% wydatków ogółem, a poniżej 5 % wydatków inwestycyjnych26 . Ponadto, w Polsce istota budżetu partycypacyjnego jest realizowana w formie funduszu sołeckiego, który funkcjonuje od 2010 r ., ale dysponuje dość ograniczonymi środkami rzędu 10 tys . PLN na sołectwo27 .
Funkcjonowanie budżetu partycypacyjnego bazuje na części budżetu jednostki samorządu terytorialnego28, o której kształcie decydują obywatele, zgłaszając najpierw projekty do realizacji, a następnie poprzez głosowanie wybierając te, które chcieliby, aby zostały wykonane . Wypełnianie budżetu wymaga gromadzenia środków oraz przeznaczania ich na spełnianie zadań publicznych . Budżety są jednak ograniczone i nie da się na podstawie ujętych w nich środków realizować wszystkich celów istotnych dla każdego mieszkańca . Stąd rodzi się konieczność wyboru priorytetów, czyli działań, których wykonanie ma największe znaczenie dla mieszkańców . Selekcji można byłoby dokonać arbitralną decyzją osób sprawujących władzę, co budzi w obywatelach poczu‑
cie niezadowolenia z takiego sposobu podejmowania rozstrzygnięć . Lepszą metodą jest budowanie konsensusu poprzez włączenie społeczności w proces decydowania o przeznaczeniu wydatkowanych środków z budżetu jednostki samorządu terytorial‑
nego oraz zachęcenie mieszkańców do aktywnego udziału w podejmowaniu tego typu decyzji . Pozyskanie partnerów do rozmowy i współdecydowania pozwala ograniczyć konflikty związane z koniecznością wyboru między alternatywnymi, konkurencyjnymi wobec siebie, rozwiązaniami . Współpraca mieszkańców w podejmowaniu rozstrzy‑
gnięć dotyczących kierunków wydatkowania środków budżetowych pozwala nie tylko wskazać najważniejsze dla ludności cele i popierane oraz akceptowane sposoby ich
pamiętać, że często budżety partycypacyjne dotyczą wybranych dzielnic lub osiedli, a nie całych miast (zob . A . Gniadkowski, Partycypacja staje się modna, http://www .wspolnota .org .pl, 1 .09 .2013) .
26 P . Aleksandrowicz, Budżet obywatelski, czyli kieszonkowe dla wyborcy, http://www .obserwatorfi‑
nansowy .pl, 1 .09 .2013 .
27 K . Nędzyński, W finansach publicznych skalpelem, nie siekierą, http://www .obserwatorfinansowy . pl, 1 .09 .2013 .
28 Budżet jednostki samorządu terytorialnego to roczny plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów tej jednostki, który jest uchwalany na rok budżetowy pokrywający się w Polsce z rokiem kalendarzowym . Podstawę gospodarki finansowej w danym roku stanowi uchwała budżetowa, na którą składa się budżet jednostki samorządu terytorialnego oraz niezbędne załączniki (zob . ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r . o finansach publicznych, tekst jedn . Dz .U . z 2013 r . poz . 885 z późn . zm ., art . 211) .
osiągnięcia, lecz także umożliwia identyfikację problemów, których rozwiązanie jest priorytetem dla społeczności . Taki sposób udziału społeczeństwa w decydowaniu o przeznaczeniu rozdysponowywanych środków pozwala ustalić kolejność realizacji ważnych dla mieszkańców przedsięwzięć . Uzyskanie takich efektów umożliwia me‑
chanizm budżetu partycypacyjnego . Jego stosowanie pozwala mieszkańcom wziąć udział w kluczowych dla nich rozstrzygnięciach oraz daje im przekonanie, że ich zdanie jest istotne dla władzy publicznej i uwzględniane w proponowanych i przyj‑
mowanych rozwiązaniach .
Budżet partycypacyjny stanowi przejaw aktywności społecznej na poziomie lokal‑
nym . Udział obywateli w procesie decyzyjnym przy stosowaniu budżetu partycypa‑
cyjnego pobudza debatę publiczną oraz aktywność na rzecz wspólnoty lokalnej i daje mieszkańcom przekonanie o tym, że dokonany przez nich wybór został uwzględniony i ma znaczenie . To zaś przekłada się na przeświadczenie ludzi o tym, że mogą wpływać na podejmowane w ich jednostkach terytorialnych rozstrzygnięcia dotyczące prze‑
znaczenia wydatków publicznych29, co daje im wiarę w to, że ich zdanie jest ważne . Dodatkowo, dzięki stosowaniu budżetu partycypacyjnego działania jednostki samo‑
rządu terytorialnego stają się bardziej przejrzyste dla mieszkańców . Co więcej, udział w kształtowaniu budżetu partycypacyjnego ma tendencję do zwiększania się w czasie, w miarę zaś stosowania budżetu partycypacyjnego rośnie też uczestnictwo obywateli w podejmowanych rozstrzygnięciach30 . Istnienie budżetu partycypacyjnego moty‑
wuje mieszkańców do interesowania się problemami widocznymi w ich najbliższym otoczeniu, służy rozwojowi demokracji bezpośredniej oraz przyczynia się do wzmoc‑
nienia więzi lokalnych31 . Udział ludności w procesach decyzyjnych przyczynia się do budowania kapitału społecznego oraz rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, które jest niesłychanie ważne dla rozwoju samych jednostek samorządu terytorialnego .
Państwo jako wielowymiarowy system wymaga adekwatnych form działalności jego obywateli . Stąd wynika potrzeba stosowania złożonych i różnorodnych form udziału mieszkańców w podejmowaniu rozstrzygnięć . Rozwój społeczeństwa obywa‑
telskiego stanowi nieodzowny warunek rozwoju państwa, gdyż tylko społeczeństwo, które jest świadome swoich praw oraz odpowiedzialności, jest w stanie podołać sta‑
wianym mu wyzwaniom32 . Pożądane są więc wszelkie rozwiązania, które przyczyniają się do zachęcenia oraz wsparcia obywateli do udziału we władzy .
29 A . Fölscher, Participatory Budgeting in Central and Eastern Europe, w: Participatory budgeting, ed . A . Shah, Public Sector Governance and Accountability Series, The World Bank, Washington 2007, s . 127 .
30 B . Wampler, A Guide to Participatory Budgeting, http://www .partizipation .at, 1 .09 .2013 .
31 B . Guziejewska, Lepiej, żeby mieszkańcy decydowali niż krytykowali, http://www .obserwatorfi‑
nansowy .pl, 1 .09 .2013 .
32 J . Regulski, Samorządność i społeczeństwo obywatelskie – kilka pytań i wiele wątpliwości, „Samorząd Terytorialny” 2013, nr 3, s . 7–8 .
Budżet partycypacyjny to jedna z bardziej skutecznych form włączania miesz‑
kańców w działanie wspólnoty . Dzięki zaangażowaniu obywateli w sprawy publiczne łatwiej znaleźć rozwiązania wielu problemów, które występują w jednostce samorządu terytorialnego . Poparcie społeczne dla planowanych i realizowanych przedsięwzięć jest tym, na czym szczególnie powinno zależeć władzy lokalnej, a jego uzyskanie jest możliwe dzięki stosowaniu budżetu partycypacyjnego . Wykorzystywanie tej formy partycypacji społecznej pozwala mieszkańcom wskazywać priorytety i długookresowe cele istotne z ich perspektywy oraz podnosi zaufanie ludności do władzy, a także prze‑
kłada się na wzrost aktywności społecznej i inicjatyw obywatelskich . Rezultaty, jakie daje stosowanie budżetu partycypacyjnego, pozwalają stwierdzić, że jest to potrzebna i pożyteczna forma angażowania mieszkańców w sprawy wspólnot lokalnych .
Podsumowanie
Reasumując, należy podkreślić złożoność i wieloaspektowość zagadnienia społe‑
czeństwa obywatelskiego . Podejmowane w jego ramach działania na rzecz wspólnot lokalnych mają szeroki wydźwięk i służą głębszemu poznaniu oraz zrozumieniu idei takiego społeczeństwa, a także jego rozwojowi . Wzmacniając demokrację oraz włą‑
czając mieszkańców w możliwości decydowania o kierunkach wydatkowanych przez jednostki samorządu terytorialnego środków w ramach budżetu partycypacyjnego, tworzy się korzystne warunki działania wspólnot lokalnych oraz inspiruje się je do kolejnych przedsięwzięć w przyszłości .
Budżet partycypacyjny jest ważnym elementem wspierania mechanizmów par‑
tycypacyjnych w podejmowaniu decyzji publicznych dotyczących mieszkańców . Taka forma włączania ludności w kształtowanie rozstrzygnięć odgrywa ważną rolę w rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, a znaczenie stosowania budżetu party‑
cypacyjnego w celu wzmocnienia społeczeństwa obywatelskiego przekłada się na większe zaangażowanie mieszkańców w inicjatywy lokalne . Efekty wdrażania budżetu partycypacyjnego w innych państwach zachęcają do wprowadzenia na szeroką skalę rozwiązań w tym zakresie w Polsce .
bibliografia
Abramowicz B ., Partycypacja społeczna w Polsce w kontekście reform samorządowych po 1990 r., „Samorząd Terytorialny” 2012, nr 11 .
Aleksandrowicz P ., Budżet obywatelski, czyli kieszonkowe dla wyborcy, http://www .obser‑
watorfinansowy .pl, 1 .09 .2013 .
Borowiec P ., Główne przeszkody w realizacji idei społeczeństwa obywatelskiego, w: Czas społeczeństwa obywatelskiego. Między teorią a praktyką, red . B . Krauz ‑Mozer, P . Bo‑
rowiec, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 2006 .
„Dzielmy się doświadczeniami z budżetem partycypacyjnym” – nowa strona internetowa MAC, http://www .alebank .pl, 1 .09 .2013 .
Dzwończyk J ., Rozwój społeczeństwa obywatelskiego w Polsce po 1989 roku, w: Czas społe‑
czeństwa obywatelskiego. Między teorią a praktyką, red . B . Krauz ‑Mozer, P . Borowiec, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 2006 .
Europejska Karta Samorządu Lokalnego z dnia 15 października 1985 r ., Dz .U . z 1994 r . Nr 124, poz . 607, sprost . Dz .U . z 2006 r . Nr 154, poz . 1107 .
Fölscher A ., Participatory Budgeting in Central and Eastern Europe, w: Participatory bud‑
geting, ed . A . Shah, Public Sector Governance and Accountability Series, The World Bank, Washington 2007 .
Gniadkowski A ., Partycypacja staje się modna, http://www .wspolnota .org .pl, 1 .09 .2013 . Guziejewska B ., Lepiej, żeby mieszkańcy decydowali niż krytykowali, http://www .obserwa‑
torfinansowy .pl, 1 .09 .2013 .
https://mac .gov .pl/budzet‑partycypacyjny‑1/, 1 .09 .2013 .
Kębłowski W ., Budżet partycypacyjny. Krótka instrukcja obsługi, Instytut Obywatelski, Warszawa 2013 .
Kijowski D .R ., Partycypacja obywatelska w samorządowych procesach decyzyjnych – za‑
gadnienia ogólne, „Samorząd Terytorialny” 2010, nr 1–2 .
Kijowski D .R ., Partycypacja obywatelska w samorządowych procesach decyzyjnych – zakres projektu badawczego, „Samorząd Terytorialny” 2010, nr 1–2 .
Konopelko A ., Demokracja partycypacyjna w samorządzie lokalnym, „Samorząd Teryto‑
rialny” 2011, nr 12 .
Krzysztofowicz D ., Mieszkańcy mówią, czego chcą, a burmistrz i tak robi swoje, http://www . wspolnota .org .pl, 1 .09 .2013 .
Małek M ., W Limanowej wiedzą, że sukces kosztuje..., http://www .alebank .pl, 1 .09 .2013 . Mościcki B ., Każdy mieszkaniec musi uwierzyć, http://www .wspolnota .org .pl, 1 .09 .2013 . Nędzyński K ., W finansach publicznych skalpelem, nie siekierą, http://www .obserwatorfi‑
nansowy .pl, 1 .09 .2013 .
Niesporek A ., Siła i słabość społeczeństwa obywatelskiego w Polsce. Kondycja trzeciego sektora. Instytucjonalne ramy działania. Programy rządowe, w: Negocjowana demo‑
kracja, czyli europejskie governance po polsku, red . K . Wódz, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2007 .
Putnam R .D ., Samotna gra w kręgle. Upadek i odrodzenie wspólnot lokalnych w Stanach Zjednoczonych, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008 .
Regulski J ., Samorządność i społeczeństwo obywatelskie – kilka pytań i wiele wątpliwości,
„Samorząd Terytorialny” 2013, nr 3 .
Rose ‑Ackerman S ., Od wyborów do demokracji, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2008 .
Sintomer Y ., Herzberg C ., Röcke A ., From Porto Alegre to Europe: Potentials and Limitations of Participatory Budgeting, http://www .participatorybudgeting .org .uk, 1 .09 .2013 . Sowa K .Z ., Szkice o sferze publicznej i polskim społeczeństwie obywatelskim, Uniwersytet
Jagielloński, Kraków 2012 .
Szymczak W ., Zaufanie społeczne i kondycja społeczeństwa obywatelskiego w Polsce, w: Spo‑
łeczeństwo obywatelskie. Między ideą a praktyką, red . A . Kościański, W . Misztal, IFiS PAN, Warszawa 2008 .
Ustawa dnia 7 kwietnia 1989 r . Prawo o stowarzyszeniach, Dz .U . Nr 20, poz . 104 . Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r . o finansach publicznych, tekst jedn . Dz .U . z 2013 r .
poz . 885 z późn . zm .
Wampler B ., A Guide to Participatory Budgeting, http://www .partizipation .at, 1 .09 .2013 . Wódz J ., Aktywność społeczna na poziomie lokalnym – samorząd lokalny a polityka, w: Teorie
wspólnotowe a praktyka społeczna. Obywatelskość, polityka, lokalność, red . A . Gawkow‑
ska, P . Gliński, A . Kościański, IFiS PAN, Warszawa 2005 .
Zagała Z ., Miejskie społeczeństwo obywatelskie i jego przemiany, w: Społeczeństwo obywa‑
telskie. Między ideą a praktyką, red . A . Kościański, W . Misztal, IFiS PAN, Warszawa 2008 .
Ziółkowski M ., Społeczeństwo obywatelskie, transformacja i tradycja we wspólnotach lokal‑
nych, w: Państwo, samorząd i społeczności lokalne, red . K . Bondyra, M .S . Szczepański, P . Śliwa, Wyższa Szkoła Bankowa w Poznaniu, Poznań 2005 .
streszczenie
Istnienie społeczeństwa obywatelskiego oraz dbanie o jego wzmocnienie powinno być priorytetem w państwach demokratycznych . Najlepszym miejscem do jego rozwoju są wspólnoty lokalne, a stosowane w nich mechanizmy partycypacji społecznej pozwalają na rozpoznawanie i rozwiązywanie wyodrębnionych problemów . Szczególnie ważne jest stosowanie budżetu partycypacyjnego jako formy współdecydowania mieszkańców o przeznaczeniu części wydatków budżetowych jednostki samorządu terytorialnego . Celem rozdziału jest wskazanie roli i znaczenia budżetu partycypacyjnego w rozwoju społeczeństwa obywatelskiego . Służy temu scharakteryzowanie specyfiki społeczeń‑
stwa obywatelskiego w Polsce i stojących przed nim wyzwań oraz omówienie budżetu partycypacyjnego jako narzędzia wspierania rozwoju społeczeństwa obywatelskiego . Przeprowadzone rozważania pozwalają stwierdzić, że budżet partycypacyjny jest istot‑
nym elementem wspierania mechanizmów partycypacyjnych w podejmowaniu decyzji
publicznych dotyczących mieszkańców . Taka forma włączenia ludności w kształtowanie rozstrzygnięć odgrywa ważną rolę w rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, a znaczenie stosowania budżetu partycypacyjnego w celu wzmocnienia społeczeństwa obywatelskiego przekłada się na większe zaangażowanie mieszkańców w inicjatywy lokalne . Efekty wdrażania budżetu partycypacyjnego w innych państwach zachęcają do wprowadzenia na szeroką skalę rozwiązań w tym zakresie w Polsce .
słowa kluczowe: budżet partycypacyjny, społeczeństwo obywatelskie, partycypacja społeczna, budżet obywatelski, budżet jednostki samorządu terytorialnego, wydatki jednostki samorządu terytorialnego, demokracja
role and meaning of participatory budgeting in the development of civil society summary
The existence of civil society and efforts towards its strengthening should be a priority in democratic countries . Local communities are the best place for its development, and enable the recognition and resolution of any identified problems through the use of social participation mechanisms . It is of particular importance to use participatory budgeting as a form of co‑decision ‑making by the citizens on the allocation of certain budgetary expenses of a territorial self ‑government unit . The aim of this paper is to identify the role and meaning of participatory budgeting in the development of civil society . This is achieved by a characteristics of the specificity of Polish civil society and the challenges it faces, as well as a discussion of participatory budgeting as a tool to support the develop‑
ment of civil society . The analysis warrants a conclusion that participatory budgeting is an important element supporting participatory mechanisms in making public decisions that concern citizens . This form of involving the population in decision ‑shaping plays a major role in the development of civil society, and the significance of using participa‑
tory budgeting in order to strengthen civil society translates into greater involvement of citizens in local initiatives . The effects of implementing participatory budgeting in other countries encourage to implement such solutions on a wide scale in Poland .
keywords: participatory budgeting, civil society, social participation, PB, self‑
‑government unit budget, self ‑government unit expenses, democracy