BEZPIECZEŃSTWO I ZDROWIE PRACUJĄCYCH

Stała troska o bezpieczeństwo i zdrowie pracujących ze strony organizacji międzynarodowych oraz krajowych przyczynia się do ciągłego doskonalenia warunków, w jakich przebiegają współczesne procesy pracy. Jednocześnie, jak wynika z komunikatu Komisji Wspólnot Europejskich, nadal niemal 28% pra-cowników w Europie twierdzi, że cierpi na zaburzenia zdrowotne inne niż po-wypadkowe, które są (albo mogą być) spowodowane lub pogłębione przez ich obecną czy wcześniejszą pracę, a aż 35% uważa, że ich praca stanowi zagroże-nie dla ich zdrowia. Ponadto ryzyko zawodowe zagroże-nie zostało zmzagroże-niejszone w spo-sób jednolity. Niektóre kategorie pracowników są nadal nadmiernie narażone na ryzyko zawodowe, a zwłaszcza młodzi pracownicy, pracownicy niemający

pewności zatrudnienia, starsi pracownicy i pracownicy migrujący. Niektóre ro-dzaje przedsiębiorstw są bardziej podatne na ryzyko (małe i średnie przedsię-biorstwa (MŚP) dysponują mniejszymi zasobami w celu wprowadzenia złożo-nego systemu ochrony pracowników, przy czym część z nich bardziej odczuwa negatywne skutki problemów związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy) oraz niektóre sektory są nadal szczególnie niebezpieczne (budownictwo, rolnic-two, rybacrolnic-two, transport, opieka zdrowotna i usługi socjalne).

Niektóre rodzaje chorób zawodowych występują coraz częściej (choroby układu mięśniowo-szkieletowego oraz związane ze stresem psychologicznym).

Zmienia się charakter ryzyka zawodowego wraz z przyspieszeniem innowacji, pojawieniem się nowych czynników ryzyka (przemoc w pracy, w tym molesto-wanie seksualne i nękanie psychiczne, nałogi) i zmianą organizacji pracy (coraz większa fragmentaryzacja życia zawodowego).

Do niebezpiecznych czynników lub warunków pracy w nim występujących zalicza się ok. 100 000 substancji chemicznych, blisko 50 czynników fizycz-nych, 200 czynników biologicznych i ok. 20 szkodliwych warunków ergono-micznych oraz zbliżoną liczbę rodzajów pracy z nadmiernym obciążeniem wy-siłkiem fizycznym, z niezliczoną liczbą i rodzajami problemów psychologicz-nych oraz społeczpsychologicz-nych.

Jednocześnie, jak wskazują prowadzone badania, pojawiają się nowe za-grożenia. Do głównych z nich zalicza się ryzyko oddziaływania zagrożeń wielo-czynnikowych. W tej kategorii zagrożeń można wskazać najwięcej czynników

„nowego” ryzyka¹.

„Główne” pojawiające się rodzaje ryzyka wymienione przez ekspertów to²

:

• brak aktywności fizycznej (np. długie przebywanie w miejscu pracy w pozycji siedzącej, w czasie podróży biznesowych, wynikające z ko-rzystania z automatyzowanych systemów),

• połączenie narażenia na wibrację z niewygodną pozycją,

• mała wiedza wśród grup pracowników o niewielkim statusie zatrudnie-nia, narażonych na niekorzystne warunki termiczne (dotyczy to np. pra-cowników zatrudnionych w rolnictwie lub w budownictwie, pracujących w nadgodzinach, w takich pomieszczeniach ciepłych lub zimnych, jak cieplarnie lub chłodnie),

1 Pod pojęciem „nowe ryzyko” rozumie się, że: było ono uprzednio nieznane i zostało wy-wołane nowymi procesami, technologiami, nowymi typami miejsc pracy lub nowymi typami społecznymi bądź zmianami organizacyjnymi oraz że, długoterminowe zjawisko zostało uznane niedawno za zagrożenie wynikające ze zmian w percepcji społecznej lub publicznej lub też, że długoterminowe zjawisko zostało na tle nowo pozyskanej wiedzy uznane za zagrożenie.

2 Prognoza ekspertów dotycząca nowych, pojawiających się ryzyk związanych z czynnikami fizycznymi w środowisku pracy (Export forecast on emerging physical risks related to occupatio-nal safety and health), Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy, http://osha.eu.it, 20 marca 2007 r.

• łączne narażenie na działanie czynników wywołujących schorzenia mię-śniowo-szkieletowe i czynników psychospołecznych (np. obawa o przy-szłość, brak poczucia bezpieczeństwa),

• ryzyko wieloczynnikowe (np. praca w ośrodkach intensywnych usług te-lekomunikacyjnych lub połączone efekty słabej struktury ergonomicz-nej, słabej organizacji pracy, wymagań emocjonalnych i intelektual-nych),

• łączne działanie wibracji i pracy fizycznej,

• dyskomfort termalny (istnieją zalecenia jedynie w odniesieniu do stresu termalnego, brak natomiast takich zaleceń odnośnie do dyskomfortu termalnego w przemysłowych miejscach pracy),

• skomplikowany charakter nowoczesnych technologii, nowe procesy pra-cy oraz współzależność maszyny i człowieka, co prowadzi do coraz większego napięcia mentalnego i emocjonalnego,

• niedostateczna ochrona grup wysokiego ryzyka (starszych pracowników, pracowników o niskim statusie zatrudnienia, zagranicznej siły roboczej itd.) przed długoterminowymi zagrożeniami ergonomicznymi,

• ogólny wzrost narażenia na działanie promieniowania ultrafioletowego (w czasie wolnym od pracy, w trakcie wykonywania obowiązków za-wodowych wewnątrz i na zewnątrz, nowe techniki związane z użytko-waniem promieniowania ultrafioletowego w miejscu pracy zwiększają wrażliwość na to promieniowanie).

Organizacje grupujące specjalistów, a także organizacje międzynarodowe (jak np. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) i Międzynarodowa Organizacja Pracy (ILO)), instytucje oraz władze krajowe, opracowały kilka definicji zdro-wia i bezpieczeństwa pracujących, a także służb zdrozdro-wia pracujących. Podsu-mowując te definicje, zdrowie pracujących określa się jako działalność wielody-scyplinarną, której celem jest:

• ochrona i promocja zdrowia wśród pracowników przez prewencję oraz nadzór nad chorobami zawodowymi i wypadkami podczas pracy, a tak-że przez wyeliminowanie niebezpiecznych czynników oraz warunków pracy, stanowiących zagrożenie dla zdrowia i bezpieczeństwa na stano-wiskach pracy,

• rozwój oraz promocja zdrowej i bezpiecznej pracy, środowiska pracy, a także jej organizacji,

• poprawa fizycznego, umysłowego i społecznego, dobrego samopoczucia pracowników oraz wspieranie rozwoju, zachowania ich zdolności do wykonywania pracy, a także zawodowego i społecznego awansu w pra-cy,

• umożliwienie pracownikom prowadzenie społecznie oraz gospodarczo twórczego życia, a także pozytywnego współudziału w rozwoju zrów-noważonym³.

Te sformułowane bardzo ogólnie postulaty, obejmujące całościowo zagad-nienie zdrowia i bezpieczeństwa człowieka pracującego, odnoszące się zarówno do samego środowiska pracy, jak i do funkcjonowania człowieka dzięki pracy w jego otoczeniu społecznym, zmuszają do szukania praktycznych rozwiązań zmierzających do ich realizacji.

Jednocześnie wskazują one

na generalne założenie, które legło u podstaw ich sformułowania, odnoszące się głównie do sfery podejmowania działań profi-laktycznych, ochronnych, zapobiegających zaistnieniu negatywnych skutków funkcjonowania człowieka w środowisku pracy.

Do czynników warunkujących skuteczne eliminowanie i zapobieganie po-jawieniu się zagrożeń w miejscu pracy zalicza się:

• posiadanie informacji o związku przyczynowym między czynnikiem ry-zyka a skutkiem zdrowotnym,

• znajomość mechanizmu działania niebezpiecznych czynników i warun-ków, wiedzy, w jaki sposób można przerwać zależność przyczynowo-skutkową, zasobów, narzędzi oraz mechanizmów wdrożenia środków zapobiegawczych,

• wsparcie polityczne, organizacyjne oraz ze strony grup zainteresowa-nych realizacją programów prewencji.

3. KULTURA BEZPIECZEŃSTWA PRACY