ORGANIZACJA BADAŃ WŁASNYCH

aspekt różnicowania aktywności celowej stanie się również przedmio-tem badań.

2. ORGANIZACJA BADAŃ WŁASNYCH

Niniejszy artykuł dotyczy problematyki związków występujących między celami a przeżywanym czasem. Opisane na poziomie teoretycznym zależności dają podstawę do postawienia pytania badawczego nie w kategoriach ogólnych (związek ponad wszelką wątpliwość istnieje), ale szczegółowych: jak można istniejące zależności scharakteryzować, jakie cechy celów i orientacji temporal-nych są ze sobą powiązane?

Do zbadania opisanej teoretycznie zależności postawiono następujące kon-kretne pytania badawcze.

• Jaka jest zależność między cechami orientacji temporalnych a cechami celów? Jakie cele człowiek stawia do realizacji i je realizuje?

• W jaki sposób osoby różniące się sposobem przeżywania czasu różnią się między sobą w zakresie celów wybieranych do realizacji?

Na podstawie przedstawionej literatury przedmiotu zostały przyjęte w arty-kule następujące hipotezy do weryfikacji:

1) orientacje temporalne (szczególnie wymiar temporalnej organizacji działa-nia) korelują dodatnio z formalnymi cechami celów (zwłaszcza cechami podejmowania celów do realizacji),

2) ogólne odniesienie do temporalności (profile temporalne) różnicują w spo-sób istotny charakterystyki wybieranych celów – cechy celów zarówno w zakresie stawiania, jak i podejmowania do realizacji, w istotnie wyższym stopniu charakteryzują profil proaktywny temporalności.

W celu weryfikacji przyjętych hipotez przeprowadzono badania, w których wykorzystano dwie metody badawcze, tj. do badania cech celów zastosowano kwestionariusz celów KCEL, natomiast do zbadania sposobów przeżywania czasu (orientacji temporalnych) zastosowano test AION-99.

Kwestionariusz celów został stworzony do badania wyróżnionych charak-terystyk celów stawianych sobie przez jednostkę do realizacji. Składa się on z dwóch części. W pierwszej części osoba badana miała za zadanie podać cele, jakie stawia sobie do realizacji. Druga część składa się z 23 pytań dotyczących różnych cech celów. Odpowiedzi zawierają się na siedmiostopniowej skali typu Likerta. Na podstawie analizy czynnikowej wyróżniono sześć podstawowych cech w dwóch aspektach, tj. stawiania celu i podejmowania celu do działania.

18 Z. Zaleski, Psychologia…, op. cit., s. 43.

W aspekcie stawiania celu wyróżniono: ważność, szansę i konflikt, natomiast w aspekcie podejmowania celu do działania wyróżniono wysiłek, wytrwałość i zadowolenie. Dodatkowo w wykorzystywanej wersji kwestionariusza występu-je wymiar finalność (reprezentowany przez występu-jedno pytanie).

Rzetelność była mierzona metodą test – retest po trzech dniach na próbie 67 osób i przedstawia się następująco: dla ważności r = 0,90, szansy r = 0,84, konfliktu r = 0, 75, finalności r = 0,65, wysiłku r = 0,91, wytrwałości r = 82 i zadowolenia r = 0,88¹⁹.

Test AION został stworzony do badania struktury orientacji temporalnej człowieka. Opisuje badaną przestrzeń w ośmiu wymiarach wyróżnionych za pomocą analizy czynnikowej. Odpowiedzi są umieszczone na pięciostopniowej skali Likerta.

W badaniu wykorzystano wersję AION-99, składająca się z 125 pytań. Za-wiera on następujące skale: przeszłość, teraźniejszość, przyszłość, teliczność, planowanie, szczegółowość, wykorzystanie czasu oraz presja czasu.

Za pomocą analizy czynnikowej przeprowadzonej na skalach kwestionariu-sza uzyskano trzy czynniki:

• temporalna organizacja działania składająca się ze skal: planowanie, te-liczność, wykorzystanie czasu oraz szczegółowość,

• pełna perspektywa czasowa składająca się ze skal: przeszłość, teraźniej-szość, przyszłość i planowanie,

• nacisk czasu, składający się ze skali presja czasu.

Określona rzetelność kwestionariusza daje gwarancję wartościowych psy-chologicznie wyników. Współczynnik zgodności wewnętrznej (alfa Cronbacha) wynosi od 0,65 dla skali wykorzystanie czasu do 0,84 dla skali planowanie, na-tomiast współczynniki stałości mierzone metodą test – retest w odstępie czterech tygodni wynosiły od 0,67 dla skali przyszłość do 0,87 dla skali presja czasu²⁰.

Osobami badanymi byli mieszkańcy różnych regionów Polski. Przebadano grupę 143 osób (w tym 85 kobiet i 58 mężczyzn) w wieku od 21 do 52 lat. Śred-nia wieku wynosi 30,7 lat. Zdecydowana większość osób badanych to ludzie między 23. a 40. rokiem życia.

Aby dokładniej opisać grupę badaną, sprawdzono również inne zmienne socjologiczne, takie jak wykształcenie, stan cywilny, miejsce zamieszkania, zatrudnienie.

Najliczniej

badaną populację reprezentują osoby z wykształceniem średnim (58%), mniej jest osób z wykształceniem wyższym (40,6%). Całość pod wzglę-dem wykształcenia uzupełniają dwie osoby posiadające wykształcenie podsta-wowe. Zdecydowaną większość badanych stanowią osoby pracujące, aktywne zawodowo, które stanowią prawie ⁴/₅ badanej populacji (78,3%) przy 21,7%

19 Z. Zaleski, Psychologia..., op. cit., s. 155.

20 C.S. Nosal, B. Bajcar, op. cit., s. 14.

bezrobotnych. Ze względu na stan cywilny badani znaleźli się w dwóch podob-nie reprezentowanych grupach: 53,8% populacji posiada własne rodziny, podob-nieco mniej osób badanych, bo 46,2%, jest stanu wolnego. Osoby badane wywodzą się głównie z miast (ponad 80%).

Przeprowadzone badania dały podstawy do opisania zależności istniejących między głównymi analizowanymi zmiennymi, czyli między orientacją tempo-ralną a celami.

Do sprawdzenia hipotezy 1. zastosowano dwie statystyki: współczynnik ko-relacji r Pearsona, określający pojedyncze związki między poszczególnymi wy-miarami orientacji temporalnej i cechami celów, oraz analizę kanoniczną, dzięki której można zbadać zależności między grupami cech składającymi się na od-rębne kategorie (wymiary orientacji temporalnej oraz cechy celów), z uwzględ-nieniu interkorelacji występujących w ramach elementów każdej kategorii²¹.

Zastosowana procedura badawcza w sprawdzaniu prawdziwości hipotezy 1.

wykorzystuje metody korelacyjne określające współzależność między badanymi zmiennymi. Interesujące jest również określenie odrębności w stawianiu i po-dejmowaniu celów do realizacji w zależności od różnic występujących w prze-żywaniu temporalności przez różne osoby czy grupy osób.

Do sprawdzenia hipotezy 2. zostały więc zastosowane metody różnic. Naj-pierw za pomocą analizy skupień, metodą k-średnich

wyróżniono profile tempo-ralności określające odrębne sposoby przeżywania czasu. Następnie stosując test t, badano istotność różnic między profilami w zakresie cech celów.

Analiza skupień daje możliwość pogrupowania odpowiedzi (cech, właści-wości) na podstawie matematycznie określonych podobieństw. Stąd w skupieniu znajdą się osoby, które charakteryzować się będą podobnymi wynikami i jedno-cześnie najbardziej innymi w stosunku do osób należących do innego skupienia.

Ogólny sposób odnoszenia się człowieka do czasu, wynikający z osobowo-ściowych właściwości temporalności, może być przedstawiony za pomocą kate-gorii profilu. Profile określają odrębne sposoby przeżywania czasu i odmienny styl regulacji działania. Kategorię profilów w analizie różnicowej temporalności zastosowali C. Nosal i B. Balcar, wyróżniając profil proaktywny oraz reaktyw-ny²². Pierwszy wskazuje na konstruktywny wzorzec temporalności. Aktywność człowieka jest ukierunkowana na dobrze zaplanowaną i kontrolowaną przy-szłość, co przy dużym wykorzystaniu czasu może świadczyć o efektywności w podejmowaniu działań. Profil reaktywny istotnie różni się od proaktywnego.

Niskie charakterystyki w obszarze temporalnej organizacji działania (niska te-liczność, szczegółowość, planowanie, wykorzystanie czasu) podkreślają brak sprawności w kontrolowaniu czasem i sytuacją. Istotną jego cechą jest brak

dy-21 G.A. Ferguson, Y. Takane, Analiza statystyczna w psychologii i pedagogice, PWN, War-szawa 1999, s. 532.

22 C. Nosal, B. Balcar, Czas psychologiczny…, op. cit., s .111.

stansu wobec sytuacji oraz bezpośredni sposób reagowania, czyli większa bier-ność, niż aktywność w obszarze temporalnym.