W artykule przedstawiono rolę innowacyjności w budowaniu przewagi konkuren-cyjnej przedsiębiorstw. Zostały w nim zawarte podstawowe informacje i dane sta-tystyczne zgodnie z zaleceniami Eurostatu, pozwalające na określenie potencjału regionu. Dodatkowo opisano podstawowe elementy systemu wspierania rozwoju przedsiębiorczości i innowacyjności.
Konkurencja jest zjawiskiem towarzyszącym większości przedsiębiorstw funkcjonujących w warunkach wolnorynkowych. Zmusza do poszukiwania spo-sobów, które pozwolą na osiągnięcie sukcesu w rywalizacji z pozostałymi pod-miotami. Trudno jest osiągnąć trwałą przewagę nad konkurentami, konieczne jest raczej wypracowanie umiejętności budowania przewag krótkookresowych.
W warunkach często zmieniającego się otoczenia oraz nasilającej się konkuren-cji globalnej jednym z czynników mogących podnosić konkurencyjność przed-siębiorstw jest zdolność do wprowadzania nowych rozwiązań, które wyróżnią je spośród innych podmiotów. Im trudniejsze do skopiowania są podstawy, na których przedsiębiorstwo opiera swój sukces rynkowy, tym łatwiej jest mu się obronić przed atakami konkurencji.
Konkurencyjność przedsiębiorstw jest wynikiem procesów rywalizacji firm zachodzących na rynku, które prowadzą do uzyskania przez przedsiębiorstwo przewagi w stosunku do innych podmiotów rynkowych1, czyli tzw. przewagi konkurencyjnej. Dla przedsiębiorstw istotnym celem jest jej utrzymanie w dłu-gim okresie. Nie jest to zadanie łatwe, gdyż pozostali konkurenci dążą do jej zminimalizowania, często ponosząc znaczne nakłady.
Trwałą przewagę konkurencyjną firma może uzyskać jedynie wtedy, gdy w dziedzinie, w której działa zdobędzie kluczowe kompetencje, czyli umiejętno-ści z danej dziedziny techniki i technologii, które wyróżnią ją na tle
konkuren-1 Grupa Lizbońska, Granice konkurencji, Poltext, Warszawa 1996, s. 14.
tów, a także umożliwią wdrażanie nowych technologii oraz wytwarzanie nowo-czesnych i konkurencyjnych wyrobów2. Decydują one o kierunku i możliwo-ściach rozwoju przedsiębiorstwa.
Zdaniem M. Portera „kiedy środowisko (...) umożliwia i wspomaga możli-wie szybkie nagromadzenie wyspecjalizowanych zasobów i umiejętności – nie-kiedy po prostu w wyniku ogromnych wysiłków i większego zaangażowania – firmy uzyskują przewagę konkurencyjną. Kiedy środowisko zapewnia bieżące informacje i wgląd w potrzebne produkty i procesy, firmy uzyskują przewagę konkurencyjną, kiedy wreszcie środowisko (...) wywiera naciski na firmy, żeby inwestowały i wprowadzały innowacje, to te uzyskują przewagę konkurencyjną, jak i z czasem zwiększają tę przewagę”3.
W uzyskiwaniu i utrzymywaniu przewagi konkurencyjnej przez przedsię-biorstwa duże znaczenie odgrywa innowacyjność, która według P. Druckera wraz z przedsiębiorczością musi stać się integralną czynnością utrzymującą przy życiu nowe organizacje i gospodarkę4. Jego zdaniem innowacje powinny być w nowoczesnym społeczeństwie czymś stałym oraz ciągłym. Dzięki innowacji, zarówno w rozumieniu stosowania nowej techniki czy technologii, jak też no-wych sposobów postępowania, przedsiębiorstwa mogą uzyskać i utrzymać przewagę konkurencyjną5
.
Pojęcie innowacji wprowadził do nauk ekonomicznych J.A. Schumpeter, który rozumiał innowacje bardzo obszernie, jako6:
• wprowadzenie do produkcji nowych wyrobów lub udoskonalenie do-tychczas istniejących,
• wprowadzenie nowej metody produkcji,
• otwarcie nowego rynku,
• zastosowanie nowych surowców lub półfabrykatów,
• wprowadzenie nowej organizacji produkcji.
W literaturze często występuje wąskie rozumienie tego terminu. Innowacje przez Ph. Kotlera zostały określone z punktu widzenia klienta jako jakiekolwiek dobro, usługa lub pomysł, który jest postrzegany przez kogoś jako nowy. Po-mysł ten może istnieć od dawna, ale stanowi innowację dla osoby, która go po-strzega jako nowy7.
2 G. Hamel, C.K. Prahalad, Przewaga konkurencyjna jutra, Business Press, Warszawa 1999, s. 163.
3 M.E. Porter, Porter o konkurencji, PWE, Warszawa 2001, s. 208.
4 P. Drucker, Innowacja i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady, PWE, Warszawa 1992, s. 272.
5 M. Porter, op.cit., s. 202.
6 J. Schumpeter, Teoria rozwoju gospodarczego, PWN, Warszawa 1960, s. 104.
7 Ph. Kotler, Marketing. Analiza, planowanie, wdrożenie i kontrola, Gebethner i Ska, s. 222.
Według Ch. Freemana innowacją jest pierwsze handlowe zastosowanie no-wego produktu, procesu, systemu lub urządzenia8.
Obecnie innowacje stają się siłą napędową rozwoju przedsiębiorczości, jak również całej gospodarki. Przedsiębiorstwa dzięki wdrażaniu nowych rozwiązań mogą umacniać swoją pozycję dzięki temu, że ich oferta może być bardziej atrakcyjna w ocenie klientów. Oferowanie niepowtarzalnych, zaawansowanych technologicznie produktów oraz usług, a także stosowanie niepowtarzalnych, trudnych do skopiowania rozwiązań organizacyjnych przyczynia się do wykre-owania w ich oczach wizerunku przedsiębiorstwa wyjątkowego i niepowtarzal-nego.
Analiza
informacji na temat stanu przedsiębiorczości i innowacyjności w województwie podkarpackim wskazuje na znaczny dystans, jaki dzieli Pod-karpacie od regionów, które można określić mianem liderów.
Wskaźnik przedsiębiorczości określany jako liczba przedsiębiorstw w od-niesieniu do 1000 mieszkańców w przypadku województwa podkarpackiego jest najniższy w Polsce i znacznie odbiega od średniej dla kraju. Stan taki może sy-gnalizować, że w regionie występują niekorzystne warunki do podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej, gdyż tak niskiego stanu rozwoju przed-siębiorczości nie może tłumaczyć jedynie rolniczy charakter województwa.
Wskaźnik przedsiębiorczości w poszczególnych województwach na dzień 31 grudnia 2005 r. zamieszczono na rys. 1.
Niekorzystnie dla województwa podkarpackiego przedstawiają się także wskaźniki, które pozwalają na zmierzenie poziomu innowacyjności regionu.
W tabeli 1. przedstawiono poziomy wybranych zmiennych, mierzonych zgodnie z zaleceniami Eurostatu9.
Poziom pięciu spośród siedmiu wskaźników plasuje województwo podkar-packie na jednym z ostatnich miejsc w rankingu. W przyjętym zestawieniu jedy-nie najwyższy procent ogółu zatrudnionych pracujących w średnio i wysoko zaawansowanym technologicznie przetwórstwie przemysłowym przyczynia się do poprawy oceny regionu.
W województwie podkarpackim funkcjonują instytucje, których celem jest wspieranie rozwoju przedsiębiorczości. Należy do nich m.in. sześć agencji roz-woju regionalnego:
• Agencja Rozwoju Regionalnego „Karpaty” S.A. w Krośnie,
• Agencja Rozwoju Regionalnego MARR S.A. w Mielcu,
• Bieszczadzka Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. w Ustrzykach Dol-nych,
8 Innowacje w modelach działalności przedsiębiorstw, pod red. W. Janasza, Wydawn. Uni-wersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2003, s. 53.
9 Ze względu na brak niektórych danych statystycznych umożliwiających określenie pozio-mu wszystkich zmiennych dla poszczególnych województw zaprezentowano jedynie osiem spo-śród wskaźników zalecanych przez Eurostat.
• Przemyska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A.,
• Rzeszowska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A.,
• Tarnobrzeska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A.
Rys. 1. Wskaźnik przedsiębiorczości w poszczególnych województwach (stan na 31 grudnia 2005 r.)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS-u.
Cztery spośród nich (z wyjątkiem agencji „Karpaty” oraz PARR) są ośrod-kami działającymi w ramach Krajowego Systemu Usług dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw (KSU).
Pozostałe ośrodki sieci KSU to:
• Cech Rzemiosł Różnych w Jaśle,
• Leżajskie Stowarzyszenie Rozwoju,
• Podkarpacka Izba Gospodarcza w Krośnie,
• Regionalna Izba Gospodarcza w Stalowej Woli,
• Towarzystwo ALTUM w Rzeszowie.
Tabela 1. Wskaźniki innowacyjności regionów liczone zgodnie ze wskazówkami Eurostatu Zmienne (lata, dla których określono ich poziom)
Regiony 1.1
1.1 – absolwenci szkół wyższych na 1000 ludności ogółem w wieku 20-29 lat, 1.2 – udział ludności z wykształceniem wyższym jako procent w ludności ogółem w wieku 25-64,
1.3 – procent ludności w wieku 25-64 lat uczestniczącej w kształceniu ustawicznym, 1.4 – pracujący w średnio i wysoko zaawansowanym technologicznie przetwórstwie przemysłowym (procent ogółu pracujących).
2. Kreowanie wiedzy:
2.1 – wydatki publiczne na B+R w PPS na mieszkańca.
3. Zastosowania:
3.1 – zatrudnienie w usługach (procent siły roboczej ogółem),
3.2 – zatrudnienie w przemyśle produkcyjnym średnio i wysoko zaawansowanym technicznie (procent siły roboczej ogółem).
4. Własność intelektualna:
4.1 – patenty EPO na milion siły roboczej.
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu.
Instytucje te świadcząc usługi okołobiznesowe, przyczyniają się do wzmoc-nienia podmiotów gospodarczych funkcjonujących na terenie województwa podkarpackiego, a ich przestrzenna lokalizacja ułatwi korzystanie z pomocy tych ośrodków.
Ofertę ośrodków otoczenia biznesu uzupełniają inkubatory przedsiębior-czości oraz preinkubator akademicki w Rzeszowie.
Na terenie województwa podkarpackiego powstaje także coraz więcej ośrodków, które świadczą usługi w zakresie transferu technologii. Należą do nich:
• inkubatory technologiczne (IN MARR w Mielcu oraz tworzony w Kro-śnie),
• centra transferu technologii prowadzone przez agencje rozwoju regio-nalnego (w Mielcu i Rzeszowie) oraz Podkarpacką Izbę Gospodarczą w Krośnie.
Rzeszowska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. oferuje w ramach sieci KSU usługi doradcze o charakterze proinnowacyjnym, wchodząc w skład Kra-jowej Sieć Innowacji. Jest ona także członkiem sieci IRC (prowadzi Ośrodek Przekazu Innowacji Polska Południowa) oraz STIM (Ogólnopolskiej Sieci Transferu Technologii i Wsparcia Innowacyjności MŚP).
System wspierania innowacji wymaga wzmocnienia oraz dalszej rozbudo-wy w celu poszerzenia świadczonych usług. Obecnie w województwie podkar-packim są realizowane projekty, które zakładają dalszy rozwój ośrodków wspie-rających rozwój innowacji. Należą do nich przede wszystkim budowa Podkar-packiego Parku Naukowo-Technologicznego w Rzeszowie oraz opracowanie koncepcji stworzenia Transgranicznego Inkubatora Przedsiębiorczości i Innowa-cji w Przemyślu.
Badania przeprowadzone w regionie wskazują na duże znaczenie, jakie ma-ją wymienione instytucje wspierania innowacji. Przedsiębiorcy przypisuma-ją ich działalności większą wagę niż jednostkom z sektora naukowo-badawczego10.
Wzmocnienie systemu wspierania innowacji w regionie wymaga m.in.
wsparcia sektora B+R. Jednostki badawczo-rozwojowe z terenu województwa podkarpackiego oczekują przede wszystkim pomocy w postaci finansowania prowadzonej przez nie działalności badawczej, mającej na celu kreowanie inno-wacji. Istotną zgłaszaną przez te jednostki potrzebą są zakupy nowego sprzętu laboratoryjnego. Oczekują one także pomocy w prezentacji ich oferty, a także w poszukiwaniu partnerów11
.
Poziom innowacyjności województwa podkarpackiego nie jest zadowalają-cy. W celu jego podniesienia, podobnie jak w przypadku innych regionów, zo-stała opracowana i wdrożona Regionalna Strategia Innowacji. Jej podstawowa rola to głównie wzmocnienie regionalnego systemu wspierania innowacji. Reali-zacja tego założenia wymaga podjęcia licznych działań. Poza poszukiwaniem
10 T. Pasterz, Raport z badań przedsiębiorstw województwa podkarpackiego, [w:] Uwarun-kowania rozwoju innowacyjności w województwie podkarpackim, pod red. L. Woźniaka, Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej, Rzeszów 2006, s. 38.
11 K. Drozd, K. Kud, D. Wyrwa, Sektor B+R w województwie podkarpackim, [w:] Uwarun-kowania rozwoju innowacyjności ..., op. cit., s. 82.
środków finansowych, które pozwolą na poszerzenie oferty jednostek wchodzą-cych w jego skład, należy podjąć przede wszystkim działania mogące zwiększyć poziom i zakres współpracy przedsiębiorstw z jednostkami naukowo-badaw-czymi. Inicjatywą, która wpłynie na osiągnięcie tego celu jest utworzenie Pod-karpackiego Parku Naukowo-Technologicznego, który będzie jednostką przy-czyniającą się do podniesienia efektywności tych kontaktów.
Współpraca wszystkich aktorów sceny innowacji może przyczynić się do wykorzystania efektu synergii, dzięki któremu będzie możliwe kreowanie inno-wacji, te zaś z pewnością wpłyną na podniesienie konkurencyjności regionu.
THE SYSTEMS OF SUPPORT FOR COMPETITVENESS AND BEING INNOVATIVE OF THE ENTERPRISES IN THE REGION OF PODKARPACIE
S u m m a r y
The aim of the article was to present the role of innovation in creating a competitive advan-tage of the enterprises. The study includes also some basic information on the innovation level in the region, defined on the grounds of ratio analysis according to the recommendation of Eurostat.
In addition to this, the article shows some basic elements of the system of support for entrepre-neurship and innovation, and the directions of its development as well.
Wpłynęło do Oficyny Wydawniczej w lipcu 2007 r.
Zarządzanie i Marketing z. 10 2007
Bożydar ZIÓŁKOWSKI Leszek WOŹNIAK Politechnika Rzeszowska