Instytut Handlu Zagranicznego, Wydział Ekonomiczny, Uniwersytet Gdański
Tomasz
Bieliński
Eugeniusz
Gostomski
W Japonii opowiedziano się za charakte-rystyczną dla gospodarek rynkowych dwuszcze-blową strukturą sektora bankowego, która obej-muje z jednej strony bank centralny, a z drugiej banki komercyjne: państwowe, prywatne, spół-dzielcze i należące do inwestorów zagranicznych. Bank Centralny Japonii (Bank of Japan – BoJ) został utworzony w 1882 roku, a od 1942 ma formę spółki akcyjnej z większościowym udzia-łem kapitałowym państwa. W przeciwieństwie do Systemu Rezerwy Federalnej i Europejskiego Banku Centralnego w realizacji polityki pienięż-nej aż do 2000 roku nie był on niezależny od rzą-du i decyrzą-dujący głos należał do ministra finansów. Przez wiele lat nadzór nad bankami pozostawał w gestii ministra finansów. Sytuacja w tym zakre-sie zmieniła się dopiero w 1998 roku, gdy powoła-no do życia skonsolidowany nadzór nad rynkami, instytucjami i instrumentami finansowymi – Urząd Usług Finansowych (Financial Services Agency – FSA), który został podporządkowany bezpośrednio premierowi. FSA w realizacji zadań nadzorczych wspierany jest przez bank centralny.
Największą rolę na rynku usług banko-wych zaczęły odgrywać banki prywatne, wśród których znajdowały się zarówno banki oferujące tradycyjne produkty bankowe (banki miejskie, re-gionalne, kontrolowane przez kapitał zagranicz-ny), jak i instytucje wyspecjalizowane w finanso-waniu długookresowym (banki inwestycyjne). Jednocześnie obowiązujące od 1947 roku regu-lacje prawne zabroniły funkcjonowania w Japonii mających duży wpływ na partie polityczne i rząd potężnych rodzinnych grup interesów (zaibatsu), które składały się z przedsiębiorstw produkcyj-nych, domów handlowych i banków miejskich. Opierały się one na krzyżowaniu się udziałów ka-pitałowych najwyższej kadry kierowniczej, umoż-liwiającej jej kontrolowanie zaibatsu i tym samym
1
ograniczanie działania niewidzialnej ręki rynku . Jednakże w okresie cudu gospodarczego, który miał miejsce w latach 60. XX wieku, gdy PKB Japonii zwiększał się w tempie 10% rocznie, po-nownie dopuszczono, choć na zmienionych
zasa-dach, krzyżowanie udziałów w instytucjach finan-sowych i niefinanfinan-sowych. Powstały więc charak-terystyczne także dla dzisiejszej Japonii pionowe i poziome konglomeraty powiązanych ze sobą firm, często występujących na rynku pod wspólną nazwą, np. Mitsubishi czy Sumitomo, czyli piono-we i poziome keiretsu.
Rozwój sektora bankowego następował równolegle z rozwojem całej gospodarki narodo-wej. W czasie prosperity trwającej w Japonii aż do
2
końca lat 80. XX wieku gwałtownie rosły osz-czędności japońskich gospodarstw domowych lokowane w bankach, które umożliwiały im finan-sowanie dynamicznie rozwijających się przedsię-biorstw krajowych, w tym zaopatrywanie w po-trzebną płynność finansową dużych firm pozos-tających w ścisłych relacjach z sektorem finanso-wym. Olbrzymie środki duże japońskie banki in-westowały też za granicą, dołączając do czołówki globalnych banków o największych aktywach, np. w 1985 roku na liście 10 największych banków na świecie było aż pięć banków japońskich: Dai-Ichi Kongyo Bank (II miejsce z aktywami 156 mld $), Fuji Bank (III m., 142 mld $), Sumitomo Bank (IV m., 135 mld $), Mitsubishi Bank (V m., 133
3
mld $) i Sanwa Bank (VII m., 123 mld $) . Ponadto na rynku krajowym japońskie banki masowo udzielały kredytów hipotecznych i angażowały się w finansowanie małych i średnich przedsię-biorstw, szczególnie z branży budowlanej i obrotu nieruchomościami. Łatwość uzyskania kredytu oraz polityka niskich stóp procentowych Banku Centralnego Japonii połączona z liberalizacją rynku walutowego, która miała przeciwdziałać aprecjacji jena, doprowadziły do powstania bańki spekulacyjnej na rynku nieruchomości i rynku akcji.
Bank centralny, chcąc unicestwić bańkę spekulacyjną, w krótkim czasie – od maja 1989 roku do sierpnia 1990 roku – podniósł stopę dys-kontową z 2,5% do 6,5%. Dążenie do zbyt szyb-kiej likwidacji bańki przez Bank Japonii oraz zaos-trzenie przepisów dotyczących finansowania nie-ruchomości spowodowały, że bańka spekulacyjna
1
J. K. Solarz, System bankowy Japonii, w: Systemy bankowe krajów G-20, red. S. Flejterski, J.K. Solarz, Constans, Szczecin 2012, s. 223.
2 W latach 70. średnie roczne tempo wzrostu gospodarczego w Japonii wynosiło 5%, a w kolejnej dekadzie 4%. Jak wynika z danych Międzynarodowego Funduszu Walutowego, Japonia pod wzglę-dem wielkości PKB do 2008 roku zajmowała drugie miejsce na świecie (po USA), a od 2009 roku jest trzecią globalną potęgą gospodarczą, którą wyprzedzają także Chiny. Zob. IMF World Economic Outlook, https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2017/02/weodata/index.aspx
[dostęp: 22.10.2017].
pękła w sposób szkodliwy dla realnej sfery gospo-darczej. W ciągu dwóch lat kursy akcji spadły o połowę, a ceny nieruchomości o 60%. Zdarze-nie to zakończyło fazę dynamicznego wzrostu operacji banków japońskich.
Kryzys i restrukturyzacja japońskiego syste-mu bankowego
W latach 90. XX wieku średnie tempo wzrostu gospodarczego w Japonii obniżyło się do 1,5% rocznie. Niską dynamiką charakteryzowała się kolejna dekada, a w latach 2008–2009 odno-towano spadek PKB odpowiednio o 1% i 5,5%. Towarzyszyła temu deflacja, która powoduje od-roczenie popytu, ponieważ później można daną rzecz kupić taniej. Zniechęca też do zaciągania kredytów, bo im dalsza rata kredytu, tym realnie jest ona większa. Średnia roczna stopa deflacji w Japonii w latach 1997–2006 wynosiła 0,1%, a najwyższy jej poziom (1,3%) odnotowano
4
w 2009 roku . Z powodu stagnacji gospodarczej i deflacji mówi się o dwóch straconych dekadach w życiu gospodarczym Japonii, ale gospodarka tego kraju nadal zachowała takie walory, jak wysoki poziom produktywności, zróżnicowania, innowacyjności i konkurencyjności międzynaro-dowej, zajmując czwarte miejsce na liście najwięk-szych eksporterów towarów. Do pogorszenia się sytuacji gospodarczej w Japonii istotnie przyczy-niły się problemy sektora finansowego, w tym systemu bankowego. Konieczna zatem stała się gruntowna restrukturyzacja banków japońskich.
Kryzys systemu bankowego w Japonii rozpoczął się na początku lat 90. XX wieku wraz z załamaniem się cen akcji i nieruchomości na rynku krajowym, a swoje apogeum osiągnął w latach 1998–1999. Wyrazem kryzysu banko-wego w pierwszej kolejności było drastyczne po-gorszenie się jakości portfela kredytowego ban-ków i spadek wartości posiadanych przez nie akcji i innych aktywów, podczas gdy ich długi pozos-tały na dawnym poziomie. Sytuacja ta spowodo-wała, że około 40% banków znalazło się w bar-dzo trudnym położeniu – upadły one lub zostały
5
przejęte przez państwo bądź inne banki .
Najwcześniej kryzys dotknął kasy bu-dowlane – jusen, czyli towarzystwa udzielające kredytów na budowę prywatnych mieszkań,
w których udział trudnych kredytów w całym portfelu należności poszczególnych kas docho-dził do 74%. Ostatecznie wszystkie one upadły. Bardzo silnie kryzys odczuły też banki spółdziel-cze. Na skutek kryzysu z rynku zniknęły dwa spośród trzech instytucji specjalizujących się w udzielaniu kredytów długookresowych. Zmniejszyła się też liczba dużych banków japońskich – z 12 do 6. Łącznie w ciągu 15 lat recesji upadło lub zostało przejęte przez silniejsze banki 41% wszystkich japońskich instytucji
6
kredytowych .
Banki zareagowały na kryzys ogranicze-niem akcji kredytowej, co doprowadziło w kraju do zapaści kredytowej z wszelkimi negatywnymi skutkami tych działań. Duże banki szukały wyj-ścia z kryzysu poprzez fuzje i przejęcia, tworząc wielkie konglomeraty finansowe, ale nie wpłynę-ło to na poprawę efektywności banków. Nato-miast władze Japonii zwlekały z ratowaniem ban-ków za pomocą pieniędzy publicznych, licząc na szybkie ożywienie gospodarcze i poprawę sy-tuacji banków. Dopiero w obliczu załamania się całego systemu bankowego w 1998 roku rząd podjął zdecydowane działania w celu wyjścia z kryzysu, określane jako program big bang. W ramach tego przedsięwzięcia zagwarantowano autonomię banku centralnego, zreformowano nadzór bankowy i bankowy fundusz gwarancyjny oraz opracowano rozciągnięte na dziesięć lat programy restrukturyzacji banków. Polegały one na wspieraniu fuzji bankowych, dokapitalizowa-niu banków i transferze złych aktywów do spec-jalnie utworzonych instytucji – tzw. złych banków. Realizacja tych programów wymagała wsparcia finansowego ze strony rządu na kwotę kilkunastu bilionów jenów.
Globalny kryzys finansowy lat 2008– 2009 dotknął banki japońskie mniej dotkliwie niż banki amerykańskie i europejskie. W Japonii nie upadł żaden bank, a zatrudnienie w sektorze bankowym w latach 2007–2009 wzrosło o 7,1%. Według szacunków MFW (kwiecień 2009 rok) ich straty wynosiły 2% wartości portfela niespłaco-nych kredytów i posiadaniespłaco-nych papierów wartoś-ciowych, podczas gdy w przypadku banków w USA analogiczny wskaźnik wyniósł 10%, a banków z krajów UE 5%. Relatywnie lepsza
4 IMF. World Economic Outlook, Washington April 2015, s. 178.
5 H.W. Sinn, Man schaue sich Japan, „Zeit Onlein”, 28. April 2016.
6 M. Bauer, Krisenbewältigung in der Finanzwirtschaft: Parallelen und Unterschiede der Bankenkrisen in Japan (1990–2006) und in den USA (1980–1998), [w:] Japan Analysen Prognosen Nr 200, DJW Universität München 2008, s. 7.
sytuacja banków japońskich podczas globalnego kryzysu wynikała z takich okoliczności, jak zwięk-szenie ich kapitałów własnych i zaostrzenie kry-teriów oceny ryzyka w odpowiedzi na kryzys azja-tycki w latach 1997–1998, nieduży zakres stoso-wania przez banki sekurytyzacji i przyhamowanie ekspansji kredytów hipotecznych w związku z im-plementacją Bazylei III. Jednakże w realnej sferze gospodarczej w Japonii skutki kryzysu były bar-dziej dotkliwe. PKB w Japonii w 2008 roku skur-czył się o 1%, a w 2009 aż o 5,5% (głównie z po-wodu spadku eksportu), podczas gdy w USA zmniejszył się PKB odpowiednio o 0,3% i 2,6%. W Japonii odnotowano też wzrost bezrobocia
7
o 1,1 pkt. proc. do 5,1% w 2009 roku .
Pod koniec pierwszej dekady XXI wieku udało się ustabilizować japoński rynek bankowy w Japonii – banki spełniają już wymagane przez regulacje ostrożnościowe wskaźniki adekwat-ności kapitałowej, a udział złych kredytów w ich
8
portfelach spadł do poziomu poniżej 5% .
Struktura sektora japońskiego sektora ban-kowego
W Japonii historycznie ukształtował się specjalistyczny system bankowy (separated banking system), w którym poszczególne rodzaje banków mają ściśle wyznaczony zakres działalności (zob. rys. 1).
7 I. Yamamotu, An assessment of the Japanese financial services sector, ILO, Geneva 2015, s. 3–4.
8 E. Miklaszewska, Restrukturyzacja pokryzysowa banków. Lekcja z doświadczeń japońskich, „Zeszyty Naukowe” nr 13, Kraków 2012, s. 153–155.
Rysunek 1. Struktura japońskiego systemu bankowego
Źródło: Japanese Bankers Association, https://www.zenginkyo.or.jp/en/ [dostęp: 27.11.2017].
Bank Centralny Bank Japonii
Prywatne instytucje finansowe Cooperative-type fianncial institutions Publiczne instytucje finansowe Banki: Banki miejskie (5) Banki regionalne (64) Banki lokalne (41) Banki zagraniczne (53) Banki powiernicze (16) Inne banki (15)
Bank holding companies (18)
Development Bank of Japan Japan Banks for International Cooperation
W Japonii funkcjonuje 159 banków, nie licząc banków spółdzielczych i oddziałów ban-ków zagranicznych. Banki posiadają stosunkowo mało placówek bankowych w terenie – tylko 14 tys. oddziałów lub innych placówek, ale liczba ta jest stabilna. W Japonii na 100 tys. mieszkańców przypada tylko 8 placówek bankowych, podczas gdy w USA 27, a w Niemczech 36.
Według danych Bank of Japan krajowe aktywa sektora bankowego na koniec czerwca 2017 roku wynosiły 1087 bilionów JPY (w 2000 roku były na poziomie 736 bilionów JPY), jed-nocześnie wartość aktywów w oddziałach zagra-nicznych banków japońskich wynosiła 133 bilio-nów JPY. W relacji do PKB krajowe aktywa ban-ków japońskich nieznacznie przekraczają 200%.
Największą rolę odgrywają banki miej-skie (city banks), których liczba w wyniku fuzji i przejęć zmniejszyła się z 13 w 1990 roku do 5 obecnie. W tej grupie znajdują się następujące banki: Mitsubishi UFJ, Mizuho Bank, Sumitomo Mitsui Banking Corporation, Resona Bank i Saitama Resona Bank. Są to notowane na giełdzie duże uniwersalne banki, które powstały w wyniku licznych fuzji. Wszystkie te banki cha-rakteryzują się silnymi powiązaniami z japoń-skimi przedsiębiorstwami przemysłowym. Dys-ponują one w całej Japonii i za granicą gęstą siecią placówek bankowych, oferujących szeroką gamę produktów. Ich klientami są nie tylko największe japońskie przedsiębiorstwa, ale także mniejsze firmy i gospodarstwa domowe. Ich udział w akty-wach japońskiego systemu bankowego wynosi prawie 53% (2017 rok), ale w rynku kredytów bankowych i depozytów jest niższy i wynosi nieco
9
ponad 40% .
Na drugim miejscu pod względem udzia-łu w aktywach bankowych plasują się banki regio-nalne. Grupa ta obejmuje 64 banki, które posia-dają w całej Japonii 7,5 tys. placówek bankowych. Liczba banków regionalnych w latach 1990–2017 nie zmieniła się, ale ich udział w rynku kredyto-wym w tym okresie zwiększył się z około 20% do 34%. Geograficzny obszar funkcjonowania każ-dego banku regionalnego ogranicza się do okreś-lonego regionu czy prefektury. Współpracują one ściśle z samorządem terytorialnym i miejscowymi małymi i średnimi firmami. Obsługują też gospo-darstwa domowe. Do grupy banków lokalnych należą takie banki, jak Tokyo Tomin Bank, Bank
of Kyoto, Bank of Yakohama, Hiroshima Bank i Okinawa Bank.
W Japonii istnieją też banki lokalne, które specjalizują się w pozyskiwaniu depozytów i udzielaniu kredytów mieszkańcom i małym przedsiębiorstwom ze swojego regionu. Ich liczba zmniejszyła się z 68 podmiotów w 1990 roku do 41 w 2017. W całym kraju posiadają one około 3 tys. placówek obsługi klientów. Oferta banków lokalnych jest podobna do oferty ban-ków regionalnych. Ich udział w japońskim rynku zarówno kredytów, jak i depozytów bankowych jest stabilny i wynosi 8%.
W Japonii istnieje ponadto 16 banków powierniczych, które specjalizują się w zarządza-niu aktywami klientów prywatnych i instytucjo-nalnych, bankowości inwestycyjnej, realizacji projektów restrukturyzacyjnych, doradztwie finansowym i innych usługach. W grupie banków powierniczych znajduje się m.in. znany bank inwestycyjny Nomura Trust & Banking Co.
Duże znaczenie dla rozwoju społeczno--gospodarczego w Japonii mają banki o statusie banków publicznych: Japoński Bank Pocztowy (przeciwdziała wykluczeniu z rynku finansowe-go) i banki rozwojowe: Development Bank of Japan i Japan Bank of international Cooperation (wspieranie drobnego biznesu, innowacyjności, eksportu itp.).
Około 14% udziału w rynku usług ban-kowych ma spółdzielczy sektor bankowy, który w 2015 roku obejmował 1161 miejskich i wiej-skich spółdzielni kredytowych. Ich liczba syste-matycznie zmniejsza się na skutek procesów konsolidacyjnych. W Japonii funkcjonują trzy ro-dzaje banków spółdzielczych, tworzące trzy gru-py bankowe:
· banki spółdzielcze (shinkin banki) wspierane przez bank krajowy Shinkin Central Bank; · spółdzielnie rolnicze, rybackie i leśne z
Norin-chukin Bankiem jako bankiem krajowym; · spółdzielnie kredytowe shinkumi z bankiem
krajowym Shinkumi Bank .10
Sektor bakowości spółdzielczej uzupeł-niają działające przy zakładach pracy kasy pra-cownicze, które jedynie prowadzą rachunki osz-czędnościowe i oferują proste kredyty, a obsłu-guje je Rokin Bank.
9 Obliczenia własne na podstawie danych Banku Japonii i Japońskiego Związku Bankowego (Japanese Banker Association).
Największe znaczenie mają istniejące w miastach shinkin banki. Jest ich ponad 250. Liczą one około 9 mln członków, posiadają 7400 placówek bankowych i zatrudniają ponad 110 tys. pracowników. Druga spółdzielcza grupa banko-wa, która liczy około 750 banków i posiada pra-wie 8 tys. placówek, jest silnie powiązana z rolnic-twem, leśnictwem i rybołówstwem. Funkcjonuje ona w ramach trójszczeblowej struktury organi-zacyjnej na czele z Norinchukin Bank. Trzecią grupę tworzy ponad 150 spółdzielni kredytowych shinkumi z 1700 oddziałów i prawie 4 mln człon-ków. Są to instytucje non profit obsługujące wy-łącznie swoich członków.
Ponadto w Japonii działa około 50 ban-ków zagranicznych. Są to oddziały lub spółki-córki dużych banków z całego świata: Bank of America, Citi Bank, Barclays Bank, BBVA, BNP Paribas, Deutsche Bank, ING Bank, Unicredit, UBS, Banco do Brasil itp. Pełnią one ważną rolę w zakresie kontaktów gospodarczych Japonii z zagranicą.
Największym pod względem wielkości aktywów i funduszy własnych bankiem Japonii jest Mitsubishi UFJ Financial Group z siedzibą w Tokio. Większość jego akcji należy do instytucji finansowych i inwestorów indywidualnych, a 37,98% akcji znajduje się w rękach zagranicz-nych akcjonariuszy. Mitsubishi UFJ Financial posiada 2300 oddziałów i filii, z czego 1200 za granicą, zatrudnia 150 tys. pracowników. Bank
ten w samej Japonii obsługuje 40 milionów klien-tów detalicznych i 400 tys. korporacyjnych. W 2016 roku wypracował 8,2 mld USD zysku, a jego aktywa na koniec tego roku wynosiły 2,6 bln USD. Mitsubishi UFJ Financial Group był też w 2016 roku największym bankiem na świecie, jeśli chodzi o wielkość depozytów (por. tab. 1).
Drugim pod względem największych aktywów bankiem w Japonii jest Japan Post Bank. Właścicielem 74% akcji banku jest Japan Post Holdings Co. Ltd. Około 20% jego akcji należy do inwestorów indywidualnych, natomiast została część akcjonariatu jest rozproszona po-między lokalne i zagraniczne instytucje finanso-we. Japan Post Bank posiada 234 oddziały, lecz prowadzi działalność także poprzez sieć niemal 24 tys. urzędów pocztowych, co daje mu pozycję absolutnego lidera, jeśli chodzi o dostępność usług bankowych w Japonii, ponieważ łączna liczba oddziałów wszystkich innych banków w tym kraju wynosi niecałe 16 tys. Bank zatrudnia jedynie niecałe 13 tys. pracowników, lecz liczba ta nie uwzględnia osób zatrudnionych w urzędach pocztowych. W 2016 roku Japan Post Bank osiąg-nął 3,1 mld USD zysku, a wartość jego aktywów wynosiła 2,5 bln USD. Japoński Bank Pocztowy mobilizuje jedną czwartą oszczędności krajowych podmiotów niefinansowych. Natomiast jego udział w rynku kredytów jest znacznie mniejszy, ponieważ koncentruje się wyłącznie na udzielaniu kredytów w rachunku bieżącym.
Tabela 1. Największe banki na świecie pod względem wartość depozytów w mld USD (2016 r.)
Żródło: Japan Post Bank Annual Report 2017, Tokyo 2017, s. 12.
1 Mitsubishi UFJ Financial Group Inc. 1623 2 Japan Post Bank Co., Ltd. 1599 3 JP Morgan Chase & Company 1375
4 Wells Fargo & Company 1306
5 HSBC Holdings Plc 1272
6 Bank of America Corporation 1261 7 Mizuho Financial Group Inc. 1165 8 Sumitomo Mitsui Financial Group 1156
9 Citigroup Inc. 929
10 BNP Paribas 815
11 Banco Santander 735
Trzecim najważniejszym bankiem w Ja-ponii jest Mizuho Financial Group. Grupę cha-rakteryzuje bardzo rozproszona struktura akcjo-nariatu. Właścicielami akcji są lokalne i zagranicz-ne instytucje finansowe oraz inwestorzy indywi-dualni. Bank ten posiada 630 oddziałów w Japonii i 115 za granicą. W grupie zatrudnionych jest łącznie 59 tys. pracowników. Bank ten obsługuje 24 milionów klientów detalicznych i 100 tys. kor-poracyjnych. W 2016 roku wypracował 6 mld USD zysku, a jego aktywa na koniec tego roku wynosiły 1,7 bln USD.
Sumitomo Mitsui Financial Group to czwarty największy bank w Japonii. Największy-mi jego udziałowcaNajwiększy-mi są instytucje japońskie, choć łącznie posiadają one zaledwie 41% jej akcji. Większa liczba akcji znajduje się w rękach zagra-nicznych instytucji finansowych (44%), lecz ak-cjonariat ten jest bardziej rozproszony. Inwesto-rzy indywidualni posiadają około 13% akcji. Grupa posiada 800 oddziałów i filii w Japonii i 126 za granicą, w 39 państwach i regionach. Sumitomo Mitsui Financial Group zatrudnia 80 tys. pracowników. Bank ten obsługuje 43 miliony klientów detalicznych i 84 tys. korporacyjnych. W 2016 roku wypracował 5,2 mld USD zysku, a jego aktywa na koniec tego roku wynosiły 1,6 bln USD.
Wpływ niskich stóp procentowych na sektor bankowy w Japonii
Po załamaniu się rynku akcji i rynku nieruchomości na początku lat 90. XX wieku Bank Japonii w celu ożywienia koniunktury i usta-bilizowania systemu bankowego kraju zaczął obniżać stopy procentowe. Podstawowa stopa procentowa banku centralnego w ciągu 5 lat została obniżona z 6% w 1991 roku do 0,5% w 1995. Kolejne obniżki miały miejsce w 2001
11
roku – do 0,1% i w styczniu 2016 roku do -0,1% . Ujemna stopa procentowa w Japonii utrzymuje się do dzisiaj. Do tych niskich stóp procentowych dostosowały się stopy rynku pieniężnego i kapi-tałowego. Ponadto od 2013 roku w celu zwięk-szenia podaży pieniądza i pobudzenia popytu w sferze realnej bank centralny skupuje od ban-ków komercyjnych na dużą skalę papiery skar-bowe.
Banki japońskie już od ponad 20 lat muszą funkcjonować w niekorzystnym dla nich
otoczeniu makroekonomicznym – w warunkach niskich stóp procentowych i niskiego wzrostu gospodarczego. W Japonii niskie jest oprocento-wanie zarówno depozytów bankowych, jak i kre-dytów. Niskie oprocentowanie depozytów spo-wodowane jest nie tylko czynnikami makroeko-nomicznymi, ale także stanowi rezultat wysokie-go poziomu oszczędności wysokie-gospodarstw domo-wych, co się przekłada na dużą podaż pieniędzy wpłacanych do banków. Natomiast na niskie oprocentowanie kredytów wpływa niski popyt na kredyty tak konsumpcyjne, jak i inwestycyjne, co wynika także z utrzymującej się od dłuższego czasu niepewności co do perspektyw rozwoju gospodarczego w Japonii.
Teoretycznie niskie stopy procentowe są korzystne dla życia gospodarczego, ponieważ ułatwiają państwu, przedsiębiorcom i gospodar-stwom domowym spłatę kredytów, pobudzają popyt konsumpcyjny i inwestycyjny i tym samym stymulują wzrost gospodarczy i zwiększenie zatrudnienia. W praktyce jednak realizowana od wielu lat w Japonii polityka niskich stóp procen-towych przyniosła ograniczone efekty makroeko-nomiczne. Wprawdzie koszty obsługi długu się zmniejszyły, ale akcja kredytowa nie wzrosła i ożywienie gospodarcze nie nastąpiło. Znajduje to potwierdzenie w tym, że gospodarka Japonii od 1990 roku rośnie średnio w tempie tylko 0,9% rocznie, co stanowi najgorszy po Włoszech wynik w krajach OECD.
Niskie stopy procentowe hamują przy tym proces „kreatywnej destrukcji”, bowiem dzięki tanim kredytom utrzymują się na rynku nierentowne przedsiębiorstwa, które faktycznie powinny zostać zastąpione bardziej dynamiczny-mi firmadynamiczny-mi. Istnieją też obawy, że odejście od