prof. dr hab. Eryk Łon Katedra Finansów
Publicznych, Wydział Ekonomii, Uniwersytet Ekonomiczny
w Poznaniu Rada Polityki Pieniężnej
Eryk
Warto jednak zauważyć, że mimo posze-rzenia katalogu instrumentów stosowanych w po-lityce pieniężnej generalnie cel działalności banku centralnego formalnie nie uległ zasadniczej zmia-nie. Nadal w przypadku zdecydowanej większości banków centralnych stosowana jest strategia bez-pośredniego celu inflacyjnego. Jej pewną zaletą
1
jest swoista elastyczność . Umożliwia ona takie prowadzenie polityki pieniężnej, aby zmierzać do realizacji bezpośredniego celu inflacyjnego w sposób stopniowy. Zdarza się więc zatem, że inflacja wykracza poza dolne, jak również poza górne granice odchylenia od celu inflacyjnego. Okazuje się więc, że mimo wzbogacenia polityki pieniężnej o instrumenty niestandardowe wciąż formalny cel działalności banków centralnych pozostaje niezmienny. Mówiąc o formalnym celu, mam na myśli także i to, że możliwe jest stoso-wanie przez poszczególne banki centralne tzw.
2
celów faktycznych .
Cele FED-u w kontekście amerykańskiego cyklu prezydenckiego
W USA dość rozpowszechniona jest
3
koncepcja tzw. 4-letniego cyklu prezydenckiego . Jej założeniem jest to, że zarówno administracja rządowa, jak i bank centralny prowadzą swą poli-tykę w taki sposób, aby doprowadzić do wygranej w kolejnych wyborach prezydenckich kandydata z partii politycznej, której reprezentantem jest aktualnie sprawujący władzę prezydencką. W re-zultacie zakłada się, że zarówno administracja rządowa, jak i bank centralny starają się doprowa-dzić do tego, aby w roku wyborczym stan gospo-darki amerykańskiej był jak najlepszy.
Oczywiście należy weryfikować wiary-godność cyklu prezydenckiego i poddawać bada-niom zachowanie poszczególnych czynników makroekonomicznych oraz zmiennych polityki gospodarczej, w tym pieniężnej, w poszczegól-nych latach tego cyklu. Jeżeli by założyć, że cykl Tabela 1. Poziom oficjalnych stóp procentowych wybranych banków centralnych w poszczególnych krajach w latach 2007–2018
* Dane na koniec marca 2018 roku.
Źródło: Opracowanie na podstawie danych Investing.com.
Lata USA Japonia Strefa euro Wlk. Brytania Szwajcaria Australia Rosja Chiny Polska
2007 4,25 0,5 4 5,75 2,75 6,75 6,5 7,47 5 2008 0,25 0,1 3,25 2 0,5 4,25 8,5 5,31 5,75 2009 0,25 0,1 1 0,5 0,25 3,4 6,25 5,31 3,5 2010 0,25 0,1 1 0,5 0,25 4,75 5 5,81 3,5 2011 0,25 0,1 1 0,5 0 4,25 8 6,56 4,5 2012 0,25 0,1 0,75 0,5 0 3 8,25 6 4,25 2013 0,25 0,1 0,25 0,5 0 2,5 5,5 6 2,5 2014 0,25 0,1 0,05 0,5 -0,25 2,5 10,5 5,6 2 2015 0,5 0,1 0,05 0,5 -0,75 2 11 4,35 1,5 2016 0,75 -0,1 0 0,25 -0,75 1,5 10 4,35 1,5 2017 1,5 -0,1 0 0,5 -0,75 1,5 7,75 4,35 1,5 2018* 1,75 -0,1 0 0,5 -0,75 1,5 7,25 4,35 1,5
1 E. Łon, Obniżka stóp możliwa ze względu na zbyt silnego złotego, wypowiedź dla PAP z 29 stycznia 2018 roku, https://www.obserwatorfinansowy.pl/dispatches/lon-rpp-obnizka-stop-mozliwa-ze-wzgledu-na-zbyt-silnego-zlotego/.
2 E. Łon, Patriotyzm gospodarczy, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2018, s. 110–124.
3 E. Łon, Makroekonomiczne uwarunkowania koniunktury na polskim rynku akcji w świetle doświadczeń międzynarodowych, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2006.
prezydencki wciąż działa, to wzbogacenie instru-mentów banku centralnego o instrumenty nie-standardowe w pewnym stopniu zwiększa przy-datność polityki pieniężnej w ramach mecha-nizmu funkcjonowania owego cyklu. Oczywiście należy pamiętać o tym, że w kontekście cyklu pre-zydenckiego mówimy nie o formalnych, a o po-tencjalnych faktycznych celach działania władzy publicznej, w tym władzy monetarnej. General-nie jednak, jak wyżej wskazano, podstawowy cel działalności banku centralnego pozostaje nadal taki jak dotychczas. Oczywiście można sobie wyobrazić modyfikację celów działalności banku centralnego. Wydaje się jednak, że z uwagi na dużą elastyczność strategii bezpośredniego celu inflacyjnego modyfikacja ta nie nastąpi chyba
4
zbyt szybko .
Instrumenty standardowe i niestandardowe banków centralnych
Mówiąc o instrumentach standardo-wych, można wśród nich wymienić głównie operacje depozytowo-kredytowe, operacje
otwar-5
tego rynku oraz rezerwy obowiązkowe .
W kontekście stosowania instrumentów niestandardowych można przytoczyć pewną
6
klasyfikację, której autorem jest L.B. Smaghi . Wyróżnia on trzy grupy instrumentów niestan-dardowych. Są nimi: bezpośrednie luzowanie ilościowe, bezpośrednie łagodzenie kredytowe oraz pośrednie luzowanie ilościowe lub łagodze-nie kredytowe. Jak można dostrzec, autor owej
typologii dostrzega zasadność podziału instru-mentów niestandardowych na bezpośrednie i po-średnie. Ma to oczywiście swój sens.
Generalnie należy zauważyć, że banki centralne można aktualnie podzielić na te, które stosują obecnie praktycznie wyłącznie instru-menty standardowe, a także na te, które stosowały bądź stosują nadal w dużym stopniu instrumenty niestandardowe.
Warto zauważyć, że banki centralne, stosując instrumenty niestandardowe, wycofują się z nich stopniowo. Oczywiście istnieją różne opinie na temat skuteczności instrumentów niestandardowych. Generalnie dostrzegam w nie-których środowiskach pewną nieufność wobec tych instrumentów. Dotyczy to głównie osób, które zdecydowanie preferują stosowanie instru-mentów standardowych. Generalnie jednak wydaje mi się, że z biegiem czasu przydatność in-strumentów niestandardowych będzie coraz bar-dziej doceniana. Chciałbym w tym miejscu przy-toczyć opinię wyrażoną przez Ilonę Skibińską--Fabrowską, która generalnie ocenia wpływ instrumentów niestandardowych na gospodarkę
7
jako pozytywny . Warto w tym kontekście zauwa-żyć, że praktycznie wszystkie duże banki cen-tralne w okresie pokryzysowym stosowały lub stosują nadal instrumenty niestandardowe. Doty-czy to zarówno amerykańskiego banku central-nego, jak również Banku Japonii, a także Banku Anglii oraz Europejskiego Banku Centralnego.
4 M. Pielach, Inflacja dłużej będzie wracać do celu, „Obserwator Finansowy” z 15 marca 2016 roku.
5 E. Łon, Warto rozważyć zaangażowanie NBP zarówno na rynku obligacji korporacyjnych, jak i na rynku akcji, „Rzeczpospolita” z dnia 10 października 2017 roku.
6 I. Skibińska-Fabrowska, Banki centralne wobec kryzysu, CeDeWu, Warszawa 2017, s. 40.
7 Ibidem, s. 199–217.
Tabela 2. Wartość programów luzowania ilościowego uruchamianych przez System Rezerwy Federalnej w latach 2008–2014
Źródło: Opracowanie na podstawie: I. Skibińska-Fabrowska, Banki centralne wobec kryzysu, CeDeWu, Warszawa 2017.
Programy luzowania ilościowego Wartość w mld USD Udział w PKB w %
QE1 1725 12
QE2 600 4,2
Twist 667 4,7
QE3 85 0,6
Instrumenty niestandardowe Systemu Re-zerwy Federalnej
W ramach działań mających na celu zła-godzenie skutków kryzysu gospodarczego z lat 2008–2009 kluczowe znaczenie miały, jak się wydaje, działania Systemu Rezerwy Federalnej. Warto zwrócić uwagę na powiązania między poszczególnymi fazami ilościowego luzowania
8
w USA a sytuacją na tamtejszym rynku akcji . Spoglądając na wykres indeksu Standard & Poor's 500, warto zauważyć, że na jesieni 2008 roku doszło do przebicia ważnego wsparcia, co stwarzało ogromne ryzyko dalszych zniżek cen akcji. Gdyby do tych zniżek doszło, mogłoby to pogorszyć jeszcze bardziej nastroje amerykań-skich konsumentów i przedsiębiorców. Jest to szczególnie ważne w sytuacji, gdy w USA fun-kcjonuje system finansowy oparty w dużym stopniu na rynku kapitałowym. Spora część oby-wateli albo bezpośrednio posiada akcje, albo jed-nostki uczestnictwa funduszy inwestycyjnych lo-kujących aktywa na giełdzie nowojorskiej.
Aby się przekonać, iż amerykański bank centralny może wywierać faktyczny wpływ na za-chowanie rynków akcji w USA, spójrzmy na wyk-res 2. Są bowiem na nim zaznaczone momenty rozpoczęcia poszczególnych faz luzowania
ilościowego przez FED. Widzimy, iż formacja podwójnego szczytu na wykresie została zanego-wana dzięki ultra łagodnej polityce pieniężnej FED.
Był to bardzo silny czynnik fundamen-talny ze strony amerykańskiego banku centralne-go, który w poważnym stopniu odwrócił tenden-cje spadkowe na rynkach akcji w USA, a pośred-nio wpłynął na poprawę sytuacji na rynkach akcji poza USA. Z uwagi na wielkość amerykańskiego rynku akcji (kapitalizacja i wartość obrotów) oraz ogromne znaczenie dla światowego rynku akcji rozpoczęcie fal wzrostowych na tym rynku nie może zostać niezauważone przez inwestorów giełdowych, inwestujących na innych krajowych rynkach akcji poza USA.
Warto pamiętać, iż sytuacja na rynku akcji w USA wywiera silny wpływ na zachowanie rynków akcji w innych krajach, szczególnie takich jak: japoński i niemiecki. Wpływ ten uwidacznia się w kluczowych momentach odwracania się zarówno trendu spadkowego na wzrostowy, jak i wzrostowego na spadkowy. Z tym pierwszym odwróceniem trendu mieliśmy właśnie do czynie-nia w okresie ostatniego kryzysu finansowego lat 2007–2009.
8 E. Łon, Powiązania amerykańskiej polityki budżetowej i pieniężnej z sytuacją na dojrzałych i wschodzących ryn-kach akcji, SIN, Sopot 2011.
Wykres 1. Wykres indeksu Standard & Poor's 500 w latach 1970–2018
Wpływ luzowania ilościowego dokony-wanego przez FED na japoński i niemiecki rynek akcji przedstawiają wykresy 3 i 4.
Warto zauważyć, że ilościowe luzowanie w USA, będące przejawem działań niestandardo-wych, składało się z trzech faz. Pierwsza roz-poczęła się w 25 listopada 2008 roku. Wartość działań podjętych w ramach tej fazy stanowiła 12% PKB. Były to więc działania podejmowane na stosunkowo znaczną skalę. Od razu nie dopro-wadziły one do uspokojenia sytuacji na rynku
akcji. Jednak po kilku miesiącach doszło do po-prawy. W konsekwencji ceny akcji na giełdzie nowojorskiej zaczęły zwyżkować, a nastroje kon-sumentów i przedsiębiorców nieco się poprawiły. W listopadzie 2009 roku stopa bezrobocia osiągnęła poziom 10% i od tego czasu zaczęła spadać. Ponieważ jednak jej spadek nie był zbyt znaczący, to amerykański bank centralny wdrożył w listopadzie 2010 kolejną, tym razem już drugą fazę ilościowego luzowania polityki pieniężnej. Pochłonęła ona 4,2% PKB. O poziomie stopy Wykres 2. Wykres Standard & Poor's 500 a fazy luzowania ilościowego prowadzonego przez FED
Źródło: Opracowanie na podstawie baz danych Metastock.
Wykres 3. Momenty rozpoczęcia ilościowego luzowania przez FED, zaznaczone na wykresie japońskiego rynku akcji NIKKEI 225
bezrobocia warto wspomnieć dlatego, że amery-kański bank centralny jest takim bankiem, który odpowiada nie tylko za poziom inflacji, lecz także za sytuację na rynku pracy.
We wrześniu 2012 roku ogłoszono rozpoczęcie trzeciej fazy ilościowego luzowania. Jej skala była najmniejsza i wyniosła 0,6% PKB. W wyniku realizacji poszczególnych etapów ilościowego luzowania doszło do stopniowej poprawy sytuacji na amerykańskim rynku pracy. Stopa bezrobocia, która jeszcze w listopadzie 2009 roku wynosiła 10%, w styczniu 2016 roku spadła poniżej 5%.
Generalnie uważam, że niestandardowe działania podejmowane przez amerykański bank centralny doprowadziły do poprawy sytuacji na amerykańskim rynku akcji, a w konsekwencji tak-że na rynkach akcji w innych krajach, co skutko-wało poprawą nastrojów uczestników życia gos-podarczego oraz spadkiem stopy bezrobocia.
Warto zauważyć, że skala zagrożeń, jakie wiązały się ryzykiem niepodejmowania działań niestandardowych, była na tyle duża, że ich pod-jęcie było działaniem rozsądnym. Właśnie dzięki takim niestandardowym działaniom skala prob-lemów na rynku pracy była nawet w najgorszym momencie kryzysu w USA istotnie mniejsza niż w okresie kryzysu gospodarczego przed II wojną światową.
Należy więc wskazać na to, że amerykań-ski bank centralny prawdopodobnie w przyszłoś-ci uznawać będzie działania niestandardowe za trwały element swojej polityki i dlatego będzie się wycofywać z nich stopniowo. Co więcej, zaczęły się pojawiać nawet wypowiedzi byłej prezes amerykańskiego banku centralnego, Janet Yellen, w których sugerowała ona, że możliwe byłoby podejmowanie działań przez amerykański bank
9
centralny na tamtejszym rynku akcji . Wymagało-by to prawdopodobnie zmian prawnych, aWymagało-by działania takie były możliwe. Sama jednak dyskusja o tej możliwości wyraźnie wskazuje na to, że spektrum możliwych działań podejmowa-nych przez amerykański bank centralny może się poszerzyć.
W kontekście dyskusji o działaniach nie-standardowych w polityce amerykańskiego ban-ku centralnego warto także wskazać na pewne zewnętrzne inspiracje, które skłoniły FED do podjęcia tego typu działań. Okazuje się otóż, że jedną z ważnych inspiracji była działalność Banku Japonii. W tym kontekście wskazuje się na dwa podstawowe elementy. Po pierwsze zakłada się, że ważnym elementem wykorzystywanym przez amerykański bank centralny były bardzo niskie stopy procentowe, co jest nawiązaniem do wcześniejszych działań Banku Japonii. Po drugie wydaje się, że samo sięgnięcie do instrumentów Wykres 4. Momenty rozpoczęcia ilościowego luzowania przez FED, zaznaczone na wykresie niemieckiego rynku akcji DAX 30
Źródło: Opracowanie na podstawie baz danych Metastock.
niestandardowych przez amerykański FED było także wywołane wiedzą o analogicznych działa-niach podjętych uprzednio przez Bank Japonii. Można więc powiedzieć, że Amerykanie potrak-towali swoje problemy gospodarcze bardzo po-ważnie i uznali je za na tyle dramatyczne, że trzeba było sięgnąć do instrumentów stosowanych przez Bank Japonii, który instrumenty te stoso-wał, chcąc złagodzić albo wręcz zażegnać bardzo poważny kryzys gospodarczy. Oczywiście należy mieć świadomość różnic między oboma krajami. Niemniej jednak warto też mieć wiedzę o tym, iż taka japońska inspiracja w polityce amerykańskie-go banku centralneamerykańskie-go wystąpiła. Ten przykład pokazuje zresztą, że poszczególne banki central-ne mogą inspirować się przykładami działania innych banków centralnych. Takim najbardziej oczywistym przykładem wydaje się być przykład Banku Nowej Zelandii, który jako pierwszy wprowadził politykę bezpośredniego celu infla-cyjnego. Z czasem też inne banki centralne za-częły cel ten stosować. Podobnie może być w przyszłości w przypadku instrumentów nie-standardowych.
Instrumenty niestandardowe EBC
W okresie kryzysu działania mające na celu ożywienie gospodarki podejmował także Europejski Bank Centralny. Warto zauważyć, że cel działalności EBC jest nieco inaczej sformuło-wany niż w przypadku Systemu Rezerwy Fede-ralnej. O ile bowiem amerykański bank centralny powinien zgodnie ze swoim mandantem trosz-czyć się zarówno o odpowiedni poziom inflacji, jak i sytuację na rynku pracy, to podstawowym celem EBC jest utrzymanie stabilności cen. Oczy-wiście wskazuje się również, że jeżeli nie zagraża to celowi podstawowemu, EBC powinien wspie-rać ogólne cele polityki gospodarczej UE. Na początku kryzysu EBC podejmował głównie działania standardowe, obniżając stopy oprocen-towania depozytów.
Co ciekawe, polityka EBC była inaczej prowadzona niż polityka jego amerykańskiego odpowiednika. O ile bowiem amerykański bank centralny zaczął obniżać stopy procentowe już w końcu 2007 roku, o tyle EBC jeszcze 9 lipca 2008 roku je podwyższył. EBC zaczął je obniżać dopiero 8 października 2008 roku. Oznacza to, że polityka EBC była zdecydowanie bardziej re-strykcyjna. Nastawienie tego banku, będąc właś-nie bardziej restrykcyjne, być może przyczyniło się do tego, że sytuacja w sferze realnej w gospo-darce strefy euro zaczęła się poprawiać dużo
później. Warto przykładowo zauważyć, że stopa bezrobocia zaczęła spadać dopiero w czerwcu 2010 roku, a później po pewnym czasie znów zaczęła rosnąć. Co więcej, 13 lipca 2011 roku EBC znów próbował zaostrzyć politykę pienięż-ną, podwyższając stopy procentowe. Później jednak znów wrócił do obniżek. Tymczasem FED od 2007 roku ciągle stopy obniżał. Można więc powiedzieć, że amerykański bank cen-tralny prawdopodobnie dużo trafniej odczytał znaczny charakter zagrożeń, wynikający z poja-wienia się zjawisk kryzysowych. EBC, jak widać, kierował się w większym stopniu polityką anty-inflacyjną.
W rezultacie ożywienie gospodarcze na świecie, jakie miało miejsce po rozpoczęciu działań aktywizujących gospodarkę przez banki centralne, zawdzięczamy w kluczowym stopniu właśnie ekspansywnej, ale przede wszystkim konsekwentnej polityce amerykańskiego banku centralnego. Co ciekawe, System Rezerwy Fede-ralnej w żadnym momencie nie był zmuszony do obniżania stóp procentowych do poziomu poni-żej zera. Tymczasem EBC w wyniku swojej zbyt restrykcyjnej polityki napotkał na tak wielkie trudności gospodarcze, że po pewnym czasie jego przedstawiciele doszli do wniosku, że insty-tucja ta wymaga zastosowania nawet ujemnych stóp procentowych. Zostały one wprowadzone 11 czerwca 2014 roku, kiedy to stopa depozytowa wyniosła -0,1%. Obok działań standardowych EBC podejmował także działania niestandardo-we. Co ciekawe, kupowane były obligacje rządo-we i korporacyjne zarówno na rynku pierwotnym, jak i wtórnym. Szczególnie interesujące jest po-dejmowanie działań na rynku pierwotnym. Ozna-cza to bowiem, że EBC de facto bezpośrednio finansuje działalność rządów i podmiotów gos-podarczych. Z różnych obliczeń wynika, że pro-gram zakupu aktywów realizowany przez EBC w latach 2008–2012 osiągnął 3,5% PKB strefy euro. Tymczasem w przypadku USA różne pro-gramy ilościowego luzowania w latach 2008–2014 wyniosły 21,5% PKB.
Oczywiście okres badawczy jest tu nieco inny. Można jednak powiedzieć, że siła wyko-rzystywanych instrumentów niestandardowych w USA była dużo większa. Być może także dzięki większej ekspansywności polityki pieniężnej w USA sytuacja na rynku pracy zaczęła się tam szybciej poprawiać, a stopa bezrobocia jest w USA ciągle niższa niż w strefie euro. Warto zresztą zauważyć, porównując USA i strefę euro, a także inne kraje dojrzałe posiadające własne
waluty narodowe, że strefa euro jest wciąż strefą stosunkowo niskiego wzrostu gospodarczego i stosunkowo wysokiego bezrobocia. Niewątpli-wie jednak można poNiewątpli-wiedzieć, że EBC mimo po-czątkowych wahań programy niestandardowego działania wdrożył. Prawdopodobnie pomogło to strefie euro w pewnej poprawie sytuacji gospo-darczej.
Obecnie EBC wycofuje się z polityki działań niestandardowych. Zamierza jednak czynić to w sposób stopniowy, tak aby radykalne wyeliminowanie działań niestandardowych nie pogorszyło stanu gospodarki. Generalnie można powiedzieć, że polityka EBC z biegiem czasu nabrała cech niestandardowych pomimo tego, że kluczowe znaczenie w Unii Europejskiej mają Niemcy, a Bundesbank znany był ze swojego restrykcyjnego podejścia. Generalnie Europejski Bank Centralny koncentruje się na skupie akty-wów rządowych i obligacjach korporacyjnych, nie angażując się na rynku akcji. Pojawiają się jednak publikacje, w których dokonuje się analiz przydat-ności działalprzydat-ności na rynku akcji w polityce EBC. Nie jest wykluczone, że w przypadku pojawienia się kolejnego kryzysu EBC będzie bardziej otwar-ty na podejmowanie najbardziej niestandardo-wych działań związanych z funkcjonowaniem rynku akcji. Warto przecież pamiętać, że akcje spółek wchodzą w skład rezerw walutowych niektórych banków centralnych. Można więc
powiedzieć, że dla banków centralnych nie jest to działalność jakaś zupełnie nietypowa. Przykłado-wo Bank Norwegii zajmuje się zarządzaniem fun-duszem emerytalnym, a w skład aktywów tego funduszu wchodzą także akcje spółek giełdo-wych.
Instrumenty niestandardowe Banku Anglii
Celem Banku Anglii, podobnie jak wielu innych banków centralnych na świecie, jest reali-zacja bezpośredniego celu inflacyjnego. Strategia ta została przyjęta w 1992 roku. Jej szczegóły były jednak modyfikowane. Początkowo cel ten został ustalony na poziomie od 1 do 4%, później 2,5%. Od 2004 roku cel inflacyjny kształtuje się na poziomie 2% z dopuszczalnym pasmem wahań +/- 1 punkt procentowy. Obserwując zachowa-nie inflacji w Wlk. Brytanii także w okresie pokryzysowym, można zauważyć, że inflacja dość często wykraczała poza granice górnej gra-nicy odchyleń od celu inflacyjnego. Pomimo to Bank Anglii od 6 grudnia 2007 roku stopy pro-centowe obniżał. Co ciekawe, w żadnym mo-mencie stopy procentowe nie kształtowały się na ujemnym poziomie. Fakt, iż stopy procentowe były obniżane pomimo tego, że inflacja przeby-wała powyżej górnej granicy odchyleń od celu, świadczy o dużej elastyczności widocznej w poli-tyce pieniężnej tego banku centralnego.
Tabela 3. Program skupu aktywów dokonywany przez EBC w latach 2008–2012
Źródło: Opracowanie na podstawie: I. Skibińska-Fabrowska, Banki centralne…, op. cit.
Programy Wartość w mld EUR Udział w PKB w %
CBPP 60 0,7 SMP 220 2,4 CBPP2 40 0,4 LTRO 400 -EAPP 60 -Łącznie 320 3,5
Tabela 4. Program skupu aktywów przez Bank Anglii w latach 2009–2012
Źródło: Opracowanie na podstawie: I. Skibińska-Fabrowska, Banki centralne…, op. cit.
Programy Wartość w mld funtów Udział w PKB w %
Gilts 375 26
Papiery komercyjne 1,97 0,1
Obligacje komercyjne 1,6 0,1
Obok działań standardowych, do któ-rych należały przede wszystkim obniżki stóp pro-centowych, Bank Anglii podejmował także dzia-łania niestandardowe. Podejmowano je od kwiet-nia 2008 roku. Celem tego programu była popra-wa płynności banków i kas budowlanych. W mar-cu 2009 roku Bank Anglii uruchomił program skupu aktywów. W ramach tego programu podstawowe znaczenie miały przede wszystkim rządowe papiery dłużne. Z uwagi na wciąż złą sytuację gospodarczą w październiku 2011 roku Bank Anglii rozpoczął drugą rundę ilościowego luzowania.
Z szacunkowych danych wynika, że na program skupu aktywów przez Bank Anglii przeznaczono 26,2% PKB. Jak można dostrzec, skala skupu aktywów była więc znacząca. Co cie-kawe, 4 sierpnia 2016 roku po przeprowadzeniu referendum w sprawie wyjścia Wlk. Brytanii z UE Bank Anglii rozszerzył dotychczasowy program skupu aktywów. Zapowiedział także rozpoczęcie programu zakupu przez bank centralny korpora-cyjnych papierów dłużnych. Jego celem było zmniejszenie kosztów pozyskania kapitału przez przedsiębiorstwa, a poprzez to nakłonienie przedsiębiorstw do pozyskiwania kapitałów w ten sposób. Co ciekawe, program ten skierowany był i jest nadal do przedsiębiorstw, które, jak to okreś-lono, „mają istotne znaczenie dla gospodarki