Bilateralizm jako najbardziej optymalna forma współpracy

W okresie pomiędzy podpisaniem obu pakietów doszło do znaczących zmian na szwajcarskiej scenie politycznej. Przeprowadzone w roku 2003 wybory par-lamentarne zakończyły się wygraną konserwatywnej partii ludowej – SVP, nale-żącej do głównych oponentów integracji europejskiej. Ludowcy uzyskali aż dwa miejsca w Radzie Związkowej, co zapewniło im silną pozycję w rządzie. Ponad-to tekę ministra spraw zagranicznych objęła Micheline Calmy-Rey, wywodząca się z socjaldemokratów (Sozialdemokratische Partei der Schweiz). Jej kadencja otworzyła nowy rozdział w relacjach między Szwajcarią a UE, ponieważ w od-różnieniu od swojego poprzednika nowa szefowa dyplomacji opowiadała się za większą powściągliwością w stosunkach z UE. Przystąpienie do Wspólnoty utra-ciło znaczenie celu strategicznego.

Już na początku swojej kadencji nowy rząd opublikował raport, w którym zobowiązał się do przedstawienia w najbliższym czasie obszernej analizy

efek-58 Zob. Libyen-Krise: „Gravierende Defizite” im Krisenmanagement, „Tagesanzeiger”, 8. Juli 2010; Zum Glück hilft die EU, „Tagesanzeiger”, 22. April 2010.

tów ewentualnego członkostwa Szwajcarii w UE59. W toku politycznych dyskusji podjęto decyzję o rozszerzeniu przedmiotu powyższej analizy. Miała ona zawierać opis wszystkich możliwych form współpracy, które mogły służyć zabezpieczeniu

interesów Szwajcarii w relacjach ze Wspólnotą60. Jednocześnie zadecydowano, że

główne działania rządu będą się koncentrować na ratyfikacji umów bilateralnych, a także na aktywnym zaangażowaniu w ograniczenie społecznych i gospodarczych nierówności w Europie. Istotnym elementem była również chęć przeprowadzenia wstępnych rozmów w sprawie nowych obszarów tematycznych, którymi mogły być objęte kolejne pakiety umów dwustronnych. Rząd postanowił także podtrzymać dość kontrowersyjną decyzję o niewycofywaniu wniosku akcesyjnego. Świadczy to o dużej konsekwencji władz federalnych, które pomimo oczywistego braku spo-łecznego poparcia dla tego typu działań, zdecydowały się kontynuować dotychcza-sową strategię. Rząd dał tym samym jasny komunikat, iż perspektywa przystąpienia do UE jest nadal aktualna. Pozostawienie wniosku akcesyjnego zapewnia realną furtkę do wznowienia rozmów w dogodnym do tego momencie.

W związku z powyższym, w roku 2006 władze federalne opublikowały obszerny raport dotyczący polityki europejskiej, zatytułowany Europabericht

200661. Stanowi on niewątpliwie kontynuację raportu z 1999 r., jednak

wzbogaco-ny jest o istotną analizę pierwszych efektów współpracy bilateralnej. Perspektywa siedmiu lat pozwoliła na dokonanie oceny rosnącej współzależności pomiędzy Szwajcarią a Unią Europejską, przede wszystkim w kontekście harmonizacji pra-wodawstwa, przebiegającej głównie w formie tzw. autonomicznego dopasowa-nia (autonomie Nachvollzug) niezbędnych reform, problemów ujawdopasowa-niających się w toku kształtowania wzajemnych relacji. Autorzy raportu wskazują również na niezwykle istotny aspekt gospodarczych i politycznych przemian w Szwajcarii oraz w ramach UE. W przypadku tej ostatniej analizuje się tutaj przede wszystkim efekty realizacji postanowień Traktatu z Nicei, wprowadzenia wspólnej waluty europejskiej, rozszerzenia Unii na wschód oraz ewolucji Wspólnej Polityki Za-granicznej i Bezpieczeństwa.

Oficjalnym celem raportu jest przedstawienie podstawowych instrumentów współpracy pomiędzy Szwajcarią a EU, przy uwzględnieniu, że relacje te mają

charakter dynamiczny62. Widzimy zatem kolejną korelację pomiędzy raportem

z roku 1999 oraz 2006. Obie analizy miały za zadanie przedstawienie wszystkich opcji współpracy oraz ich oddziaływania na kluczowe obszary życia społeczno--politycznego w Szwajcarii.

Raport z roku 2006 składa się z trzech części. Pierwsza poświęcona jest przedstawieniu celów ogólnych polityki wobec UE. Druga dotyczy analizy

aktu-59 Bericht über die Legislaturplanung 2003–2007 vom 25. Februar 2004, BBl 2004 1149. 60 Decyzja ta podjęta została w ramach specjalnego posiedzenia Rady Związkowej odbytego w dniu 26 października 2005 r., poświęconego tematyce europejskiej.

61 Europabericht 2006 vom 28. Juni 2006, BBl 2006 6815. 62 Ibidem, s. 6826.

alnego stanu wzajemnych relacji. Zwraca się tu uwagę na rosnącą współzależność pomiędzy Szwajcarią a UE. Trzecia, niezwykle obszerna, to opis wpływu współ-pracy na podstawowe elementy systemu politycznego i społecznego współczesnej Szwajcarii. Raport uwzględnia w sumie około 20 zagadnień, począwszy od demo-kracji bezpośredniej i federalizmu na rynku pracy, a na polityce fiskalnej kończąc. Analizuje się je w perspektywie realizacji współpracy na szczeblu bilateralnym, multilateralnym oraz poprzez pełne członkostwo w UE.

Władze związkowe wychodzą z założenia, że polityka Szwajcarii wobec Unii Europejskiej wpisuje się doskonale w szerszą koncepcję polityczną, bazującą na dwóch podstawowych zasadach – zabezpieczenia interesów materialnych i ide-owych oraz aktywności na arenie międzynarodowej. Podyktowane jest to prze-konaniem, że oba te aspekty są od siebie całkowicie zależne. Zapewnienie stabil-nego rozwoju gospodarczego państwa, przy zagwarantowaniu jego suwerenności i bezpieczeństwa, nie jest możliwe bez aktywnej współpracy z innymi państwami lub organizacjami. Zasada ta ma zresztą swoje umocowanie w konstytucji związ-kowej z roku 199963. Realizacja polityki europejskiej jest tym istotniejsza, że umożliwia osiągnięcie pięciu horyzontalnych celów, wyznaczonych przez rząd

jeszcze na początku lat 90.64 Szwajcarię i Unię Europejską łączy wspólnota tych

samych wartości, tj. demokracji, państwa prawa, praw człowieka oraz zrówno-ważonego rozwoju. Poza tym Szwajcaria odczuwa współodpowiedzialność za stabilny rozwój i bezpieczeństwo w Europie. Polityka europejska traktowana jest zatem w sposób priorytetowy zarówno ze względu na aspekty ekonomiczne, jak i ideologiczne.

Raport porusza także kwestię współpracy z organizacjami międzynarodowy-mi. Rząd przyznaje, iż obszar ten do niedawna nie zajmował właściwego miejsca w polityce zagranicznej. Błędy przeszłości wynikały jednak przede wszystkim z niewłaściwego postrzegania własnej roli na arenie międzynarodowej. Zbyt dużą wagę przykładano do kwestii instytucjonalnych, tj. samego faktu przynależności do określonej organizacji (w kontekście doktryny neutralności), a nie zadań i roli, jaką może odgrywać Szwajcaria dzięki aktywności na forum międzynarodowym. Współpraca bilateralna z Unią Europejską umożliwia punktowe rozwiąza-nie najbardziej palących problemów we wzajemnych relacjach. Co ważrozwiąza-niejsze, władze federalne mogą liczyć na pełne poparcie społeczne dla tego typu dzia-łań, o czym świadczą ostatnie głosowania referendalne, dotyczące kwestii eu-ropejskich65.

63 Zob. artykuł 54 konstytucji. Rząd federalny jest zobowiązany do zachowania niezależności Szwajcarii oraz jej interesów, a także do łagodzenia niedostatku i ubóstwa na świecie, do przestrze-gania praw człowieka i promowania demokracji, pokojowego współistnienia narodów i ochrony naturalnych podstaw egzystencji.

64 Obszerniej była o nich mowa w pierwszym rozdziale.

65 Chodzi o głosowania w sprawie rozszerzenie swobody przepływu osób oraz włączenia kraju do układów z Schengen i Dublina.

Istotnym elementem raportu Europabericht 2006 jest obszerna analiza do-stępnych instrumentów budowy relacji z Unią Europejską. Rząd dysponuje tu-taj kilkoma możliwościami, które, co wielokrotnie podkreślano, dobierane będą w sposób pragmatyczny. Oznacza to, że podstawową przesłanką, jaką musi spełniać dany instrument, jest jego efektywność. Co ważne, nie wykluczają się one wzajemnie, a więc mogą być stosowane w zależności od wewnętrznych oraz zewnętrznych uwarunkowań, umożliwiających wykorzystanie ich w okre-ślonym terminie. Skuteczność tych instrumentów zależy także w dużej mierze od decyzji UE. Rozważa się zatem stosowanie następujących instrumentów:

– dostosowanie prawodawstwa Szwajcarii; – zarządzanie i aktualizacja istniejących umów; – negocjacje nowych obszarów tematycznych; – unia celna;

– poprawa ram instytucjonalnych; – układ ramowy;

– włączenie do Europejskiego Obszaru Gospodarczego; – członkostwo w UE.

Możliwość użycia niektórych z nich, jak na przykład układu ramowego, wy-daje się nierealna, przede wszystkim ze względu na stanowisko Unii Europejskiej, która już teraz obawia się stworzenia pewnego precedensu, wykorzystywanego ewentualnie przez obecnych lub potencjalnych członków Wspólnoty. Inne z ko-lei pociągają za sobą niekorzystne konsekwencje, czego dobrym przykładem jest unia celna, wymuszająca stosowanie wyższych taryf w handlu z krajami nienale-żącymi do UE. Szwajcaria utraciłaby z tego powodu część autonomii w zakresie kreowania własnej polityki gospodarczej. Należy również zauważyć, że pewne instrumenty, jak chociażby dostosowanie prawodawstwa Szwajcarii, nie do końca można uznać za element szerszej strategii politycznej, przynajmniej nie w wy-miarze, który pozwoliłby na zaliczenie ich do grona celowych i długofalowych instrumentów polityki europejskiej. Jest to raczej wyraz pragmatyzmu w bieżą-cych relacjach ze Wspólnotą. Harmonizacja prawa nie jest ponadto zabiegiem uniwersalnym, ponieważ nie zawsze w odpowiednim stopniu zabezpiecza inte-resy Szwajcarii. Dzieje się tak w przypadku polityki fiskalnej i monetarnej, które stanowią o przewadze konkurencyjnej szwajcarskiej gospodarki. Za najbardziej prawdopodobne uznać należałoby aktualizację istniejących umów oraz wypra-cowanie nowych. W kolejce czekają tu takie tematy, jak polityka energetyczna, opieka zdrowotna czy – bodaj najtrudniejszy obszar – sektor rolniczy.

Na uwagę zasługują również, przytoczone w raporcie, problemy rozwoju Unii Europejskiej oraz utrzymania jej spójności. Kolejne rozszerzenie Wspólnoty uwidoczniło szereg trudności związanych z procesem integracji. Różnorodność uwarunkowań politycznych oraz gospodarczych poszczególnych państw aspirują-cych do członkostwa w Unii Europejskiej, skłoniła do zredefiniowania współpra-cy w ramach UE i stworzenia zróżnicowanych form integracji. Służy to

zapew-nieniu efektywności funkcjonowania Wspólnoty, a także może się przyczynić do ułatwienia nawiązania współpracy państwom, w przypadku których perspektywa przystąpienia jest zbyt odległa, chociażby ze względu na niemożność sprostania określonym wymogom formalnym (głównie ekonomicznym). Może również do-chodzić do sytuacji, w której przyjęta, tradycyjna formuła współpracy, z różnych powodów nie spełnia określonych oczekiwań. Jest to jeden z istotnych powo-dów, dla którego takie kraje, jak Szwajcaria lub Norwegia do dziś nie podjęły decyzji o przystąpieniu do UE. Niechęć opinii publicznej, wyrażona w sondażach i przeprowadzonych głosowaniach, skutecznie wstrzymuje ośrodki polityczne przed podjęciem tego rodzaju decyzji. Pojawiające się wyzwania i zagrożenia dla sprawnego funkcjonowania Unii Europejskiej dały asumpt do zaproponowania nowych form współpracy:

– modelu Europy o „zmiennej geometrii” (variable Geometrie); – elastycznej integracji;

– wzmocnionej współpracy.

Mają one nie tylko wprowadzać atrakcyjniejsze formuły integracji, lecz również przeciwdziałać tworzeniu groźnych podziałów wewnątrz UE. Dopro-wadzenie do wykształcenia w ramach Wspólnoty tzw. twardego rdzenia, a więc grupy państw silnie ze sobą zintegrowanych, oznaczałoby marginalizację i pod-porządkowanie pozostałych członków Unii. Sytuacja ta mogłaby doprowadzić w konsekwencji do osłabienia współpracy i pogorszenia efektywności Wspólno-ty jako całości. Do tego doszłyby problemy natury insWspólno-tytucjonalnej. ElasWspólno-tyczna integracja oznacza, że nie każde państwo w równym stopniu uczestniczyć musi w politykach wspólnotowych. Z takiej możliwości korzystają chociażby Dania czy Wielka Brytania, które nie zdecydowały się na walutę UE – euro oraz korzy-stają ze specjalnego statusu w ramach układu z Schengen. Klauzula dotycząca wzmocnionej współpracy pozwala na zwiększenie dynamiki integracji i osią-gnięcie wyznaczonych celów w sytuacji, gdy nie są one dostępne dla Unii jako

całości66. Tego rodzaju współpraca ma charakter otwarty, a jedynym jej

warun-kiem jest przestrzeganie ogólnie przyjętych zasad, w tym zakazu dyskryminacji, swobody konkurencji oraz spójności terytorialnej, gospodarczej i społecznej UE. Choć do tej pory nie zdecydowano się na wykorzystanie tej klauzuli67, stano-wi ona atrakcyjną formułę współpracy, która wcześniej czy później może zostać

wykorzystana przez członków Wspólnoty68. Oczywiście pojawiają się opinie, iż

stworzenie różnych modeli integracji może przyczynić się do powstania modelu

66 Obecne zasady mechanizmu wzmocnionej współpracy określa Traktat z Lizbony, jednak regulacje zawarte były już w art. 20 Traktatu o Unii Europejskiej oraz art. 326–334 Traktatu o

funk-cjonowaniu Unii Europejskiej. 67 Stan z lutego 2010 r.

68 Warto zauważyć, iż już teraz tworzą się nieformalne grupy na rzecz osiągania określonych celów, jak na przykład EU-3 (Wielka Brytania, Francja, Niemcy w sprawie Iranu) czy G-5 zajmująca się walką z terroryzmem (Francja, Niemcy, Włochy, Wielka Brytania, Hiszpania).

Europy „dwóch prędkości”, co odbiłoby się bardzo niekorzystnie na solidarności

krajów członkowskich69.

Zdaniem rządu Szwajcarii przedstawione powyżej modele integracji z UE stanowią ciekawą propozycję i mogą być wykorzystane w budowaniu przyszłych relacji ze Wspólnotą. Biorąc pod uwagę bieżącą dyskusję nad perspektywą roz-szerzenia, w tym również problemem członkostwa takich państw, jak Turcja, oraz propozycje reform instytucjonalnych, wykorzystanie tych rozwiązań staje się wiel-ce prawdopodobne. Szwajcaria odnosi się zatem do rozważanego tematu ze sporą atencją, uznając, iż obecne i przyszłe uwarunkowania dają podstawę do wysunięcia tezy, że zapotrzebowanie na wprowadzenie modelu zróżnicowanej integracji w ra-mach UE wzrośnie. Bardzo możliwe, że w najbliższej przyszłości również sama UE będzie w stanie zaproponować państwom niebędącym jej członkami inne roz-wiązanie niż to, jakim dysponuje obecnie, a więc relacje bilateralne. Istnieje zatem duże prawdopodobieństwo, że wraz z rozwojem Wspólnoty zmieni się nastawienie wobec kontaktów z państwami trzecimi, w tym również ze Szwajcarią.

Powyższe stanowisko należy uznać za niezwykle interesujące. Władze Szwaj-carii rozpatrują bowiem możliwość wyboru tzw. trzeciej drogi we współpracy z Unią Europejską. Co ciekawe, przyjmuje się, iż potrzeba wypracowania nowego modelu wzajemnych relacji może płynąć także z samej Brukseli. Oznaczałoby to, że obecny poziom współpracy, oparty na umowach dwustronnych, nie musi być traktowany jako okres przejściowy na drodze do pełnej integracji. Może słu-żyć jako narzędzie zacieśniania wzajemnych relacji, a także sondowania potrzeb i możliwości integracyjnych obu stron. Dzięki temu możliwy byłby wybór jedy-nie pewnych, określonych płaszczyzn współpracy, tj. wybranych polityk i progra-mów wspólnotowych, a więc tych obszarów, które wymagają uregulowania. Wa-riant ten byłby bodaj najkorzystniejszy dla władz Szwajcarii, przy założeniu, że nie dyskryminowałby małych krajów i gwarantował sprawiedliwe współuczestni-czenie w podejmowaniu decyzji w ramach UE.

Punktem wyjścia debaty nad polityką europejską nie jest więc kwestia przy-stąpienia do Unii, lecz lepszego doboru instrumentów, zapewniających ochronę interesów Szwajcarii. Zdaniem władz związkowych obecne relacje pozwalają na osiąganie obranych przez siebie celów. Ich kontynuacja będzie jednak przede wszystkim zależała od spełnienia podstawowych uwarunkowań, jakimi są:

– zadowalający poziom oddziaływania na rozwój wzajemnych relacji; – swoboda w realizacji umów;

– wysoki poziom skuteczności w polityce zagranicznej; – korzystne uwarunkowania gospodarcze.

Możliwość doboru właściwych instrumentów będzie szczególnie istotna w przy- padku zmian uwarunkowań zewnętrznych, na które Szwajcaria nie będzie miała

69 Według opinii niektórych politologów zagrożenie w postaci stworzenia takiego modelu rozwoju jest znikome. Por. K. Bachmann, Unia Europejska dwóch prędkości jest niemożliwa, „Cen-trum Stosunków Międzynarodowych” 2004, nr 13.

wpływu, co zapewne nastąpi w dłuższej perspektywie czasu. Jest to zatem strategia nastawiona na prowadzenie dynamicznych relacji z UE. Relacji, które pozwolą nie tylko na zabezpieczenie interesów państwa, ale dadzą również szanse zaprezentowa-nia nowego wizerunku Szwajcarii. Państwa, które może być ważnym i odpowiedzial-nym partnerem dla Unii Europejskiej i które będzie gotowe do wspólnego podejmo-wania nowych wyzwań, pomimo że nadal nie będzie członkiem Wspólnoty.

W związku z powyższym władze rezygnują z konkretyzowania polityki eu-ropejskiej na rzecz określenia jedynie ogólnych ram współpracy. Europabericht nakreśla również główne priorytety, którymi będzie się kierował rząd, kształtując

politykę wobec UE w najbliższym czasie. Zaliczamy do nich postanowienia, że70:

– zawarte umowy dwustronne muszą być realizowane w sposób możliwie najbardziej efektywny;

– dążyć należy do pogłębienia obecnej współpracy, o ile będzie to właściwe i wykonalne;

– Szwajcaria zapewni swój wkład w likwidowanie gospodarczych i społecz-nych nierówności w Europie.

Europabericht 2006 był wielokrotnie krytykowany, nie tylko przez ośrodki

przeciwne integracji. Zarzucono mu zbytnią asekuracyjność, brak konkretnych propozycji i wizji rozwoju współpracy z UE. Zgadzano się co do punktu, że może on stanowić ważną podstawę do dyskusji nad strategią europejską. Należy jednak zauważyć, że podobnego charakteru dokument opublikowany został już w roku 1999, a Europabericht niewiele różni się pod tym względem od swojego poprzednika. Najbardziej zasadniczą różnicą, na którą trzeba zwrócić uwagę ana-lizując ewolucję koncepcji ośrodków rządowych, jest fakt, iż w raporcie z 2006 r. ostatecznie zrezygnowano z traktowania przystąpienia do UE jako celu długo-okresowego. Jeszcze do niedawna rząd uznawał przystąpienie do Wspólnoty za docelową formę współpracy oraz taką, która w największym stopniu zabezpie-cza interesy Szwajcarii. Europabericht otwiera pod tym względem zdecydowanie nową kartę w relacjach z UE. Rząd rezygnuje z rozpatrywania jej w kategoriach dwubiegunowych, tj. bilateralizmu lub członkostwa. Obserwacja uwarunkowań zewnętrznych, którym podlega również Wspólnota, skłania do rozważenia innych wariantów współpracy, jakie już teraz zaczynają pojawiać się w dyskusjach wokół przyszłości i ewentualnych reform w funkcjonowaniu UE.

Europabericht 2006 był przedostatnim raportem71, który w sposób wyłączny i szeroki traktował o polityce Szwajcarii wobec Unii Europejskiej,

przedstawia-70 Informationsblatt Europabericht 2006, EDA/EVD, Bern 2006, s. 13.

71 We wrześniu 2010 r. opublikowano jeszcze dwa raporty, będące odpowiedzią na inter-pelacje poselskie – Postulat Markwalder vom 10. Juni 2009 Europapolitik. Evaluation, Prioritäten,

Sofortmassnahmen und nächste Integrationsschritt, SR 09.3560 oraz Postulat David vom 19. März

2008 Verhältnis der Schweiz zu den europäischen Agenturen, SR 08.3141. Zob. Bericht des

rates über die Evaluation der schweizerischen Europapolitik, BBI 2010 1419; Bericht des Bundes-rates zum Verhältnis der Schweiz zu den europäischen Agenturen, SR 10.088. Oba raporty zostały

jąc oficjalną koncepcję polityczną władz związkowych oraz strategię rozwoju wzajemnych relacji w perspektywie najbliższych lat. Pewne uzupełnienie

sta-nowi Föderalismusbericht 200772, będący odpowiedzią na analizę ekspercką,

przygotowaną na zlecenie rządów kantonalnych przez KdK73. Dokument ten był

przedmiotem dokładniejszych rozważań w pierwszym rozdziale niniejszej pracy. Warto jedynie przypomnieć, iż kładzie on nacisk na wzmocnienie współpracy w polityce europejskiej pomiędzy władzami związkowymi a kantonalnymi. Po-stulował również wprowadzenie szeregu instytucjonalnych reform, umożliwiają-cych sprawny przepływ informacji oraz wprowadzająumożliwiają-cych wymóg efektywnych konsultacji, które wzmocnią pozycję kantonów i ich udział w kreowaniu polityki europejskiej.

W tym samym roku Rada Związkowa przedstawiła trzy krótko- i średnioter-minowe cele w relacjach z Unią Europejską:

– szybka i sprawna realizacja wszystkich umów dwustronnych z UE;

– dalszy rozwój stosunków z UE poprzez podpisanie dodatkowych umów w nowych obszarach wspólnego zainteresowania;

– umocnienie stosunków z UE.

Ostatnim dokumentem strategicznym, dotyczącym relacji zewnętrznych Związku, w którym również odnaleźć możemy informacje na temat koncepcji

polityki rządu wobec Unii Europejskiej, jest Aussenpolitischer Bericht 200974

(Raport na temat polityki zagranicznej 2009). Władze związkowe potwierdzają w nim chęć dalszej intensyfikacji współpracy ze Wspólnotą poprzez podpisanie dodatkowych umów. Oczywiście w tych obszarach, które są istotne z punktu wi-dzenia interesów obydwu stron. Dużą wagę przykłada się również do organizo-wania regularnych spotkań i konsultacji na najwyższym szczeblu, które w oczach władz szwajcarskich stanowią najlepszy instrument budowy zaufania i rozwiązy-wania ewentualnych problemów w relacjach dwustronnych.

W raporcie pojawia się też koncepcja zawarcia układu ramowego z Unią Eu-ropejską, którego podstawowym zadaniem byłaby konsolidacja umów bilateral-nych. Rząd ma nadzieję, iż stworzenie sztywniejszych ram formalnoprawnych wpłynie na wzmocnienie relacji z UE. Pomysł ten nie jest niczym nowym i jako taki pojawiał się już wcześniej w wypowiedziach członków Rady Związkowej, m.in. wielokrotnie w wywiadach prowadzonych z szefową szwajcarskiej dyplo-macji. Również wcześniejsze dokumenty rządowe zawierają wzmianki o

możli-wości podpisania układów ramowych75. Do tej pory nie padały jednak żadne

kon-kretne deklaracje. Zdecydowanie śmielej wypowiadają się na ten temat parlament

72 Bericht des Bundesrates zu den Auswirkungen verschiedener europapolitischer Instrumente auf den Föderalismus in der Schweiz, BBl 2007 5907.

73 Konferenz der Kantonsregierungen.

74 Aussenpolitischer Bericht 2009 vom 2 September 2009, BBl 2009 6291. 75 Zob. Europabericht 2006..., s. 16, 23.

oraz ośrodki pozarządowe76. Wstrzemięźliwość władz związkowych może być podyktowana brakiem pewności co do podobnych intencji ze strony UE. Raport z 2009 r. odwołuje się co prawda do wcześniejszych wypowiedzi urzędników Unii Europejskiej, jednak na ile reprezentują oni oficjalne stanowisko Unii w tej sprawie nie wiadomo. Niewątpliwie istnieje pewne zainteresowanie wypracowa-niem tego typu umowy. Temat ten pojawił się m.in. w trakcie spotkania prezy-denta Rady Związkowej, Pascala Couchepina, z szefem Komisji Europejskiej,