IWONA LUBIMOW-BURZYŃSKA
2. Budżet zadaniowy jako metoda poprawy efektywności realizacji zadań oświatowych
Wśród zadań własnych obowiązkowych gmin największy nacisk kładzie się na realizację zadań z zakresu: oświaty i wychowania. Zadania te stanowią dla gminy największe obciążenie finansowe. Jakość realizacji zadań oświato-wych powinna być ujednolicona na poziomie wysokim na terenie całego kraju. Z racji tego, że zadania oświatowe są najbardziej kosztochłonne oraz bardzo ważne dla gospodarki kraju, warto im poświęcić najwięcej uwagi w konstruo-waniu budżetu zadaniowego.
Na podstawie ustawy o samorządzie gminnym32 można wyróżnić
następu-jące zadania oświatowe: prowadzenie publicznych żłobków i przedszkoli oraz współfinansowanie placówek niepublicznych w tym zakresie, prowadzenie pu-blicznych szkół podstawowych i gimnazjów oraz dofinansowanie podmiotów niepublicznych, prowadzenie szkół średnich (w przypadku miast funkcjonują-cych na prawach powiatu), organizacja transportu związanego z dowozem do szkół, program stypendialny dla uzdolnionej młodzieży, program socjalny dla dzieci i młodzieży pochodzących z ubogich rodzin, pozalekcyjna działalność sportowa, dodatkowe zajęcia pozalekcyjne związane z rozwojem kluczowych kompetencji społecznych uczniów, dofinansowanie rozwoju działalności arty-stycznej dzieci i młodzieży, wsparcie nauki języków obcych, organizacja wypo-czynku i rekreacji dzieci i młodzieży, dofinansowanie poprawy poziomu bezpie-czeństwa dzieci i młodzieży, prowadzenie stołówek szkolnych i przedszkolnych.
Do tej listy niewątpliwie powinno się dodać również zadania o charakterze inwestycyjnym, które gmina mogłaby realizować przy odpowiedniej ilości po-siadanych środków finansowych: utrzymanie minimalnego poziomu techniczne-go obiektów edukacyjnych, wyposażenie obiektów w specjalistyczną aparaturę
149
edukacyjną, budowa i modernizacja obiektów sportowych i rekreacyj-nych, zapewnienie urządzeń leczniczych i rehabilitacyjnych, zapewnienie dostępu dla dzieci niepełnosprawnych.
W procedurze budżetowania zadaniowego efektywność i skuteczność reali-zowanych zadań ocenia się poprzez cele i mierniki ich realizacji dlatego dla każdego zadania ustala się cele, które są legitymizacją podejmowanych zadań. Należy pamiętać, że środki przypisywane są do zadań, jednakże nowatorskość metody budżetowania zadaniowego polega na możliwości szybkiej oceny stop-nia efektywności i skuteczności realizowanych zadań. Ważne jest, aby dla każ-dego z realizowanych zadań ustalić indywidualne cele, które po ustaleniu specy-ficznych mierników realizacji pozwolą na kompleksową ocenę obszaru działal-ności edukacyjnej realizowanej przez poszczególne jednostki i komórki organi-zacyjne. Wśród typowych celów przypisywanych do zadań z zakresu oświaty należy wymienić: kształcenie i wychowywanie dzieci i młodzieży, wyrównanie szans edukacyjnych i eliminacja przeszkód w nauce, wsparcie rozwoju talentu i uzdolnień dzieci i młodzieży (zarówno w zakresie nauki języków obcych, dzia-łalności artystycznej, jak i sportowej), podniesienie kompetencji zawodowych nauczycieli i innych pracowników oświaty, poprawa stanu zdrowia dzieci i mło-dzieży, aktywizacja uczniów w zakresie aktywności sportowej i artystycznej, likwidacja barier architektonicznych w dostępie dla osób niepełnosprawnych.
Dobór mierników jest bardzo trudnym procesem. Najważniejsze wymogi stawiane miernikom to: adekwatność, neutralność i wiarygodność. Kluczowym w doborze mierników jest unikanie wyboru wyłącznie prostych mierników ilo-ściowych. Właściwy dobór mierników jest podstawą pozyskania wiarygodnej informacji dotyczącej stopnia realizacji zaplanowanych celów. Istotne jest rów-nież to, aby mierniki nie były jedynie ilościowe, ale rówrów-nież określające jakość wykonania zadania. Zawsze istnieje możliwość takiego doboru mierników, które będą pokazywały decydentom, że realizacja poszczególnych zadań jest na wy-sokim poziomie. Dlatego tak ważny jest dobór mierników, które przedstawią rzeczywistą sytuację w sposób jak najbardziej obiektywny.
Podsumowanie
Podsumowując można stwierdzić, że do najważniejszych działań, które winny być podejmowane przez gminy w celu podniesienia efektywności i sku-teczności realizowanych zadań można zaliczyć:
1) przygotowanie i wdrożenie w życie koncepcji zarządzania finansami gminy opartej na konstrukcji budżetu zadaniowego,
2) zwiększenie znaczenia planowania długoterminowego (wieloletni plan inwe-stycyjny) w praktyce działalności gminy,
3) podjęcie przez władze gmin badań marketingowych w celu identyfikacji potrzeb mieszkańców,
4) podjęcie na bieżąco, a nie tylko doraźnie, oceny efektywności i skuteczności wykorzystywania zasobów ludzkich, materialnych i finansowych przez orga-ny gmin,
150
5) określenie jasnych celów wykonania zadań przez firmy stające do przetargu, a kryterium oceny nie może być jedynie cena, lecz na każdym etapie reali-zowanej inwestycji musi być ocena jakościowa.
Powyższe działania stanowią podstawę tworzenia partnerskich stosunków między władzą centralną a gminą. Tym samym wzrastać winny poszukiwania i zastosowania przez gminy nowoczesnych metod i instrumentów prowadzenia racjonalnej gospodarki finansowej oraz realizowanie zadań o najwyższej jakości dla zaspokojenia potrzeb obywateli.
Bardzo istotnym argumentem przemawiającym za obligatoryjnym wpro-wadzeniem budżetu w układzie zadaniowym jest fakt, że taki układ pozwala na lepszą alokację zasobów finansowych i rzeczowych. Dzięki temu spełnia postu-laty ustawowe o celowości wydatkowania środków finansowych gminy, ponie-waż wiąże konkretny wydatek z zadaniem.
Pozyskanie kompleksowej wiedzy o środkach przeznaczanych na edukację, jak i o stopniu realizacji celów procesu edukacyjnego, pozwoli na ocenę efek-tywności i skuteczności wydatkowanych środków finansowych. Oczywiście nie należy traktować budżetowania zadaniowego jako panaceum rozwiązują-cego problemy edukacyjne. Należy pamiętać, że omawiana procedura pozwala na dostarczenie szczegółowych informacji o środkach przeznaczanych na działal-ność edukacyjną jednostki samorządu terytorialnego. W przypadku właściwego doboru mierników pozwala również na podjęcie odpowiednich działań korek-cyjnych. Wprowadzenie nowych metod zarządzania powinno doprowadzić do zwiększenia efektywności i skuteczności realizowanych zadań oraz podniesienia ich jakości.
Bibliografia
[1] Budżet zadaniowy, Racjonalność, przejrzystość, skuteczność. Metodyka, Mate-riały Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, Warszawa 2006, s. 3.
[2] http://www.mf.gov.pl/_files_/budzet_zadaniowy/e-szkole.
[3] SZOŁNO-KOGUC J.: Nowoczesne instrumenty efektywnego zarządzania finansami gmin, Samorząd terytorialny III Rzeczpospolitej, Dziesięć lat do-świadczeń, (red.) S.Michałowski, Lublin, 2002, s. 265.
[4] Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, Dz.U. z 2009 r., nr 157, poz. 1240
[5] Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, Dz.U. z 1994 r., nr 121, poz. 591. [6] Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym. Dz.U.2001.142.1591 Iwona Lubimow- Burzyńska, dr
Katedra Makroekonomii i Finansów Uniwersytet Zielonogórski
Tel: + 48 884802708
151