Rozdział 4. Cła i polityka celna
4.1. Cło i polityka celna
Środki polityki handlowej można podzielić na środki; taryfowe, parataryfowe i nietaryfowe. Środki taryfowe obejmują różnego rodzaju cła.
Środki parataryfowe sa to środki polityki handlowej, które nie są cłami, lecz
działają identycznie jak cła, mechanizm ekonomiczny ich działania jest taki sam, jak ceł. Do środków parataryfowych zalicza się między innymi:
• opłaty wyrównawcze, (stosowane w celu wyrównania różnicy między
cena-mi danego rynku wewnętrznego a cenacena-mi występującycena-mi na rynku cena- między-narodowym),
• opłaty i podatki wewnętrzne nakładane na towary zagraniczne,
• depozyty importowe (wpłacenie przez importera towaru ustalonej kwoty
de-pozytu na z reguły nieoprocentowany rachunek depozytowy),
• dodatkowe podatki importowe,
• procedury podwyższające podstawę wymiaru cła,
• opłaty skarbowe lub manipulacyjne od towarów przekraczających granicę celną
kraju,
• opłaty skarbowe pobierane od dokumentacji towarów przechodzących przez
granicę celną,
• opłaty sanitarne i fitosanitarne1.
Środki parataryfowe prowadzą przede wszystkim do podniesienia ceny towa-rów importowanych, a tym samym zmniejszają konkurencyjność towatowa-rów zagra-nicznych na danym rynku krajowym i ograniczają popyt na import2.
1 E. Kawecka-Wyrzykowska do barier parataryfowych zalicza także cła antydumpingowe i antysubwencyjne, por. Międzynarodowe stosunki gospodarcze, red. A. Budnikowski i E. Kawecka-Wyrzykowska, Warszawa 1998, s. 237.
2 A.B. Kisiel-Łowczyc, Protekcjonizm w handlu zagranicznym w teorii i historii myśli ekonomicznej, Gdańsk 1974, s. 98–99; Międzynarodowe stosunki gospodarcze, red. naukowa J. Rymarczyk, op. cit., s. 77; Z.W. Puślecki, System środków kontroli handlo-wej Unii Europejskiej w warunkach globalizacji, Poznań 2001, s. 81 i nast.
Wszystkie pozostałe środki określane są mianem środków pozataryfowych. Są to między innymi:
• zakazy importu lub eksportu,
• kontyngentowanie wartościowe lub ilościowe, • kontyngenty celne,
• licencje importowe lub eksportowe,
• „dobrowolne” samoograniczenia eksportu VER, • przepisy domieszkowe,
• przepisy dotyczące tak zwanych receptur technologicznych, • standardy przemysłowe i technologiczne,
• reglamentacja dewizowa,
• bezpośrednie i pośrednie subwencje eksportowe itp.
Środki pozataryfowe stosowane są często równolegle ze środkami taryfowymi i parataryfowymi, a ponieważ ich stosowanie nie jest zależne od poziomu cen, wpływają istotnie na wolumen importu lub eksportu, bo limitują lub ograniczają obroty. W literaturze ekonomicznej cło (customs duty, droit de douane, Zoll), defi-niowane jest najczęściej jako opłata nakładana przez państwo na towar, który przekracza granicę celną danego państwa3, względnie jako opłata pobierana przez upoważnione do tego czynniki od towarów z tytułu przekroczenia linii celnej4 lub podatek, który nakłada się na towary przechodzące przez granicę celną określo-nego państwa. Czasami przyjmuje się, że cło jest to najpowszechniejsza opłata pobierana przez państwo od przywozu, wywozu lub przewozu towarów przez gra-nice celne państwa lub unii celnej5, lub szczególny podatek lub opłata celna na importowane, lub eksportowane towary6, względnie – najprostszy z instrumentów polityki handlowej, oznaczający obciążenia podatkowe przy imporcie produktów7. Cła można podzielić według różnych kryteriów (tab. 4.1)8. Przyjmując za kry-terium wyodrębnienia kierunek ruchu towarów możemy mówić o:
• cłach importowych powszechnie stosowanych,
• cłach eksportowych stosowanych nielicznie w celu ochrony rynku przed
nad-miernym wywozem surowców mających znaczenie strategiczne lub w celach 3 A.J. Klawe, A. Makać, Zarys międzynarodowych stosunków ekonomicznych,
Warsza-wa 1987, s. 448.
4 S. Waschko, Systemy celne, Warszawa 1971, s. 87.
5 Polska w GATT, red. J. Kaczurba, E. Kawecka-Wyrzykowska, Warszawa 1998, s. 61. 6 D.R. Kamerschen, R.B. McKenzie, C. Nardinelli, Ekonomia, Gdańsk 1991, s. 986.
7 P.R. Krugman, M. Obstfeld, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, tłum. i adaptacja S. Ładyka, Warszawa, 1993, s. 127.
8 Por. P. Bożyk, J. Misala, M. Puławski, Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, War-szawa 2002; S. Naruszewicz, E. Ruśkowski, Polityka i prawo celne i dewizowe, Siedlce 2002.
fiskalnych, zapewnieniu wpływów budżetowych od wywożonych masowo nie-których towarów oraz
• cłach tranzytowych, współcześnie, praktycznie nie występujących.
Z punktu widzenia sposobu obliczania należności celnych, cła dzieli się na:
• cła ad valorem (od wartości) – ustalane są one w procentach od wartości
celnej towaru. W większości krajów świata jest to dominujący sposób obli-czania należności celnych. Procedura naliobli-czania ceł jest stosunkowo prosta. Podstawowym problemem w tej metodzie obliczania należności celnych jest ustalenie obiektywnej wartości celnej towaru. W celu uniknięcia możliwych pomyłek czy nadużyć, prawo celne wielu krajów przewiduje różne metody usta-lania wartości celnej, poczynając od najpopularniejszej metody wartości trans-akcyjnej aż po metody kalkulacyjne;
• cła specyficzne (od ilości) – ustalane są od ilości towarów, wagi towarów,
itp. Zaletą ich jest nieskomplikowany sposób ustalania należności celnych. W okresie szybkiego wzrostu cen, cła specyficzne szybko się dezaktualizują, wymagają częstych zmian;
• cła mieszane (kombinowane), które w stosunku do niektórych towarów
usta-lane są równocześnie jako cła ad valorem i cła specyficzne.
Z ekonomicznego punktu widzenia możemy mówić o cłach fiskalnych, ochron-nych i ekspansywochron-nych.
Cła fiskalne, z reguły dosyć wysokie, wprowadzane są w celu zapewnienia
określonych wpływów do budżetu. Cła fiskalne nakładane są przede wszystkim na towary luksusowe, alkohole lub używki.
Cła ochronne wprowadzane są w celu zapewnienia warunków do
powsta-nia lub rozwoju określonej branży produkcji lub określonego asortymentu. Cła ochronne, przez podniesienie ceny tanich towarów importowych, stwarzają pro-ducentom krajowym możliwość konkurowania z firmami zagranicznymi na rynku krajowym. Zbyt długi okres ochronny może prowadzić do obniżenia poziomu tech-nicznego i jakościowego danych wyrobów a przede wszystkim osłabia zdolność krajowych producentów do konkurowania na rynkach zagranicznych. Odmianą ceł ochronnych są cła wychowawcze wprowadzane dla ochrony rozwijającej się dziedziny produkcji krajowej na z góry ustalony okres (czas). Cła wychowaw-cze, są z reguły cłami degresywnymi, systematycznie zmniejszającymi się.
Cła ekspansywne, wprowadzane są z myślą o utrzymaniu wysokich cen na
określonym rynku krajowym.
Niekiedy, w odniesieniu do wybranych towarów wprowadzane są cła spełnia-jące określoną funkcję np.: cła prohibicyjne, bojowe, retorsyjne, preferencyjne, antydumpingowe.
Cła prohibicyjne wprowadzane są z myślą o niedopuszczeniu pewnych
warów na dany rynek krajowy, względnie uniemożliwieniu wywozu danych to-warów z rynku krajowego.
Kryterium podziału Kierunek ruchu towarów Sposób obliczania należności celnych Motywy i przesłanki stosowania Cel wprowa-dzenia Mechanizm wprowa-dzenia (źródło cła) Wysokość stawki celnej Rodzaje ceł Importowe (przywozowe) Eksportowe (wywozowe) Tranzytowe (przewozowe) Ad valorem (od wartości) Specyficzne (od ilości) Mieszane (kombinowane) Fiskalne Ochronne Ekspansywne Prohibicyjne Bojowe Retorsyjne (odwetowe) Umowne (konwencyjne) Autonomiczne Maksymalne Minimalne Definicje i pojęcia
Pobierane od towarów pochodzenia zagranicznego, są powszechnie stosowane
Pobierane od towarów wywożonych z danego kraju, są stosunkowo rzadko stosowane
Pobierane od towarów przewożonych tranzytem przez dany kraj
Cła od wartości ustalane są w procentach od wartości celnej towaru
Należności celne ustalane są od ilości towarów, wagi towarów, itp.
Ustalane równocześnie lub alternatywnie jako cła ad valorem i cła specyficzne
Wprowadzane są w celu zapewnienia określonych wpływów do budżetu (z reguły dosyć wysokie) Wprowadzane w celu ochrony krajowego przemysłu lub zapewnienia warunków do powstania lub rozwoju okre-ślonej branży produkcji lub określonego asortymentu Cła wprowadzane z myślą o utrzymaniu wysokich cen na określonym rynku krajowym
Cła wprowadzane w celu niedopuszczenia pewnych towarów na dany rynek krajowy względnie uniemożliwie-nia wywozu danych towarów z rynku krajowego
Wprowadzane w celu wymuszenia na danym kraju lub grupie krajów ustępstw celnych, względnie w celu uzyskania lepszych warunków negocjacyjnych podczas prowadzonych rozmów w sprawie dostępu do rynku lub ustalenia kontyngentów celnych
Wprowadzane na towary pochodzące z określonego kraju w odwecie za wprowadzenie w tym kraju ceł na towary rodzime
Wprowadzane w wyniku porozumień międzynarodo-wych, negocjacji dwu lub wielostronnych danego kraju Wprowadzane są przez dany kraj bez negocjowania ich wysokości, terminu wprowadzenia, czasu trwania, zakre-su, itp. z innymi krajami
Cła na towary, dla których nie da się ustalić kraju po-chodzenia lub pochodzące z krajów, które nie korzystają z KNU lub nie są członkiem WTO
Cła nakładane na towary z krajów należących do WTO, korzystających z KNU, tworzących wspólnie strefę wol-nego handlu itp.
podziału Zróżnico-wanie krajów Wyrówny-wanie warunków konkurencji Występo-wanie w polskiej Taryfie cel-nej przed 1.05.2004 Występo-wanie w Taryfie Celnej Wspólnot Europej-skich po 1.05.2004 Preferencyjne Dyskryminacyjne Antydumpingowe Antysubwencyjne (wyrównawcze) Konwencyjne Autonomiczne Preferencyjne Obniżone Ryczałtowe Konwencyjne Autonomiczne
Stosowane wobec towarów pochodzących z krajów lub regionów korzystających w danym kraju z pewnych przywilejów. Cła preferencyjne stosowane są przede wszystkim na towary pochodzące z krajów rozwijają-cych się lub najmniej rozwiniętych
Stosowane w celu wyrównania warunków konkurencji, jeśli partner stosuje np. subsydia eksportowe lub znie-chęca do zakupów na danym rynku ze względu np. na sankcje gospodarcze, itp. Cła dyskryminacyjne są z reguły wyższe od maksymalnych w danej taryfie celnej Cła antydumpingowe (tymczasowe lub ostateczne), na-kładane są, po przeprowadzeniu określonej przepisami procedury, na towary sprzedawane za granicą poniżej tak zwanej wartości normalnej, a więc taniej niż na ryn-ku krajowym producenta danego towaru
Cła wprowadzane w celu wyeliminowania negatywnych dla krajowych producentów skutków importu subwen-cjonowanych towarów
Stosowane wobec towarów pochodzących z krajów i regionów WTO lub objętych stosowaniem KNU Stosowane wobec towarów, które nie należą do WTO i nie korzystają w Polsce z KNU lub towarów niewia-domego pochodzenia
Stawki preferencyjne stosowane wobec towarów po-chodzących z krajów rozwijających się (stawki LDC) i krajów najmniej rozwiniętych (stawki LDC)
Stosowane do towarów pochodzących z krajów UE, EFTA, CEFTA i krajów, z którymi Polska podpisała umowy o strefie wolnego handlu
Stosowane wobec towarów mających charakter upo-minków lub rzeczy osobistych podróżnego, nie prze-znaczonych dla celów handlowych
Stawki (występujące w kolumnie 3 tabeli stawek), sto-sowane wobec towarów pochodzących z krajów, które są stronami Układu GATT/WTO lub zawarły ze Wspól-notą Europejską umowę o stosowaniu KNU (Rozp. nr 1789/2003)
Występujące w Taryfie w formie przypisu, stawki bec towarów pochodzących z krajów i regionów, wo-bec których nie stosuje się stawki konwencyjnej. Staw-ki autonomiczne umieszczane są w taryfie tylko wtedy, gdy są niższe od konwencyjnych lub gdy konwencyj-ne nie są stosowakonwencyj-ne
Źródło: opracowanie własne.
Cła bojowe wprowadzane w celu wymuszenia na danym kraju lub grupie
kra-jów ustępstw celnych, lub uzyskania lepszych warunków negocjacyjnych podczas prowadzonych rozmów w sprawie dostępu do rynku czy ustalenia kontyngentów celnych.
Cła retorsyjne (odwetowe), wprowadzane na towary pochodzące z
okre-ślonego kraju w odwecie za wprowadzenie w tym kraju ceł na towary rodzime.
Cła antydumpingowe tymczasowe lub ostateczne nakładane na towary
sprze-dawane za granicą poniżej tak zwanej wartości normalnej, a więc taniej niż na rynku krajowym producenta danego towaru.
Decyzja o wprowadzeniu ceł może być spowodowana zawartymi przez dany kraj porozumieniami dwustronnymi lub wielostronnymi bądź też wynikać z auto-nomicznej, niezależnej od innych partnerów, decyzji danego kraju. Z tego wzglę-du możemy mówić o cłach umownych (konwencyjnych i cłach autonomicznych).
Cła umowne (konwencyjne) wprowadzane są w rezultacie porozumień
międzynarodowych, negocjacji dwu- lub wielostronnych danego kraju.
Przykła-Kryterium podziału
Rodzaje ceł Definicje i pojęcia
Stawki stosowane wobec towarów pochodzących z kra-jów i regionów, z którymi zawarte zostały umowy prefe-rencyjne lub stosowane są ulgi taryfowe w ramach GSP względnie specjalne uzgodnienia motywacyjne
(Rozp. nr 2501/2001 /Dz.U.L 246/)
Stawki, ad valorem, stosowane wobec towarów umiesz-czanych przez osoby prywatne w przesyłkach do osób prywatnych lub towarów umieszczanych w bagażu oso-bistym podróżnych. Do 30.11.2008 r., obowiązuje stawka ryczałtowa 3,5% a maksymalna wartość towarów wynosi 350 euro. Począwszy od 1.12.2008 stawka ryczałtowa kształtować się będzie 2,5% ad valorem a maksymalna wartość towarów 700 euro
1. Obniżone cła importowe na zboża (Rozp. Komisji WE nr 1502/95 Dz. U.L. 147)
2. Obniżone cła importowe na ryż (Rozp. Komisji WE nr 1503/96 Dz.U. L 189)
3. Dodatkowe cła na cukier i mąkę (Rozp. nr 1789/2003 Dz.U. L 281)
4. Dodatkowe cło obliczane za każdą procentową objętość alkoholu za hektolitr importowanego produktu
5. Cła antydumpingowe 6. Cła antysubwencyjne
Preferencyjne
Ryczałtowe
dem ceł konwencyjnych są cła wprowadzane w rezultacie wielostronnych nego-cjacji w ramach Rundy Urugwajskiej lub w ramach WTO.
Cła autonomiczne, wprowadzane są przez dany kraj bez negocjowania z
in-nymi krajami ich wysokości, terminu wprowadzenia, czasu trwania, zakresu, itp. W taryfach celnych pojawiają się cła maksymalne stosowane wobec kra-jów, które nie korzystają w danym kraju z przywilejów wynikających ze stoso-wania Klauzuli Największego Uprzywilejostoso-wania (KNU) lub takich, z którymi nie utrzymuje się kontaktów handlowych, niekiedy także cła maksymalne stosowane są na towary, dla których nie da się ustalić kraju pochodzenia towaru, względnie na towary z krajów nie należących do WTO. Cła minimalne nakładane są na towary pochodzące z krajów członkowskich WTO, korzystających z KNU, kra-jów tworzących wspólnie strefę wolnego handlu itp.
Z uwagi na sposób traktowania partnera można wyodrębnić:
• cła preferencyjne (często nazywane preferencjami celnymi) stosowane
wobec towarów pochodzących z krajów lub regionów, korzystających w da-nym kraju z pewnych przywilejów, (Cła preferencyjne stosowane są przede wszystkim na towary pochodzące z krajów rozwijających się lub najmniej roz-winiętych) oraz
• cła dyskryminacyjne, stosowane w celu wyrównania warunków
konkuren-cji, jeśli partner stosuje np. subsydia eksportowe lub zniechęca do zakupów na danych rynku ze względu np. na sankcje gospodarcze, itp. Cła dyskrymi-nacyjne są z reguły wyższe od maksymalnych w danej taryfie celnej.