Rozdział 6. Reguły pochodzenia towarów
6.2. Pojęcie i rodzaje kumulacji pochodzenia
Kumulacja pochodzenia polega na traktowaniu materiałów, podzespołów, czę-ści i innych komponentów pochodzących z kraju należącego do strefy wolnego handlu, tak samo, jak materiały i surowce pochodzenia krajowego10. W literatu-8 Por. załącznik II Wspólna Deklaracja w sprawie preferencyjnych reguł pochodzenia, Dz.
U. z 1996, nr 32, poz. 143.
9 Por. Synteza Umowy o Ustanowieniu Światowej Organizacji Handlu (WTO) wraz z anek-sami, MWGzZ, Stały Przedstawiciel RP przy GATT, Genewa, grudzień 1994 r.
10R. Woreta uważa, że: Kumulacja pochodzenia polega na traktowaniu materiałów oraz innych komponentów produkcyjnych, pochodzących z kraju będącego stroną strefy
rze wymienia się cztery podstawowe formy kumulacji pochodzenia towarów:
bilateralną, diagonalną, wielostronną i pełną.
Bilateralna kumulacja pochodzenia towarów oznacza, że wartość
materia-łów pochodzących z dwóch krajów, tworzących strefę wolnego handlu jest su-mowana w procesie nadawania statusu pochodzenia danego towaru. Zasady kumulacji bilateralnej stosowane są także w umowach zawieranych przez dany kraj z grupą krajów należących do strefy wolnego handlu lub unii celnej. W umowach regulujących stosowanie kumulacji bilateralnej określa się także wiel-kość dopuszczalnego udziału surowców, materiałów i innych składników w war-tości produktu gotowego pochodzącego z krajów trzecich11. Zasada kumulacji bi-lateralnej sprzyja rozwijaniu wymiany handlowej między partnerami. Z drugiej jed-nak strony kraj, jeśli jest stroną umowy o kumulacji bilateralnej i należy do strefy wolnego handlu lub unii celnej, to kraje, z którymi tworzy tą strefę są w świetle umowy o kumulacji bilateralnej traktowane jako kraje trzecie, co należałoby uznać za niekorzystne.
Diagonalna kumulacja pochodzenia towarów, oznacza, że surowce
impor-towane z państw, z którymi zawarta jest umowa o kumulacji pochodzenia trakto-wane są jako materiały krajowe. Kumulacja diagonalna sprzyja więc dokonywa-niu zakupów surowców i materiałów w krajach tworzących wspólnie z danym krajem strefę wolnego handlu lub unię celną. Kumulacja diagonalna wymusza jednak ustalenie limitów na wykorzystywanie w procesie produkcji materiałów i surowców z krajów trzecich, które nie są stroną porozumienia o kumulacji po-chodzenia towarów.
Kumulacja wielostronna polega na wzajemnym traktowaniu surowców,
materiałów, komponentów do produkcji pochodzących z kraju partnera, tak samo, jak tych pochodzących z własnego kraju12. Kumulacja wielostronna pozwala na ustalenie, że produkt pochodzi z danego kraju, mimo iż do produkcji tego towaru użyto materiałów pochodzących z krajów tworzących wspólnie z tym krajem strefę wolnego handlu lub unię celną, chociaż towar ten eksportowany będzie do strefy wolnego handlu lub unii celnej utworzonej przez dany kraj z inną grupą krajów. W przypadku kumulacji wielostronnej, limit dopuszczalnego udziału materiałów wolnego handlu, tak jak rodzimych surowców, czyli wsad z jednego kraju traktuje się jako pochodzący z kraju, w którym następuje ostateczne przetworzenie, por. R. Woreta, Reguły pochodzenia towarów warunkiem korzystania z preferencji handlowych, op. cit.
11Ibidem.
12Por. Paneuropejska kumulacja reguł pochodzenia towarów, „Wspólnoty Europejskie” 1997, nr 7–8 (71–72), s. 17; także, R. Woreta, Reguły pochodzenia towarów warunkiem korzystania z preferencji handlowych, op. cit., s. 28.
z krajów trzecich a więc tak zwanych materiałów niepochodzących jest znacznie mniejszy niż w przypadku kumulacji diagonalnej.
Kumulacja pełna umożliwia nadanie produktowi pochodzenia na podstawie
kumulacji procesów przetworzenia. O ile w kumulacjach diagonalnej i wielostronnej warunkiem nadania pochodzenia jest zachowanie wystarczającego przetworze-nia w każdej kolejnej fazie procesu przetworzeprzetworze-nia produktu, to w przypadku ku-mulacji pełnej warunkiem wystarczającym do nadania pochodzenia jest, aby łącznie wszystkie procesy przetworzenia spełniały zasadę wystarczającego prze-tworzenia. W praktyce kumulacja pełna oznacza, że nadanie pochodzenia dane-go produktu odbywa się przez sumowanie procesów produkcyjnych w ramach strefy wolnego handlu lub unii celnej, przy czym w odróżnieniu od poprzednich form kumulacji pochodzenia, nie musi być zachowany warunek wystarczającego przetworzenia w jednym z krajów. Nadanie pochodzenia następuje wtedy, gdy łącznie wszystkie procesy przetworzenia dokonane w kilku krajach należących, np. do strefy wolnego handlu, spełniają warunek wystarczającego przetworze-nia. Kumulacja pełna jest czynnikiem dynamizującym wzajemną wymianę han-dlową krajów tworzących strefę wolnego handlu lub unię celną. W literaturze przedmiotu przyjmuje się, że kumulacja pełna jest najszerszą formą kumulacji reguł pochodzenia13.
Podręcznik celny wymienia trzy podstawowe typy kumulacji: bilateralną (okre-śloną umową dwustronną, niemającą odniesienia do innych państw; w ramach tej kumulacji mogą być wykorzystywane surowce i materiały wyłącznie z tych dwóch państw), diagonalną (występującą w ramach strefy wolnego handlu, obej-mującej więcej niż dwa kraje, a warunki kumulacji określone są w formie spe-cjalnego protokołu) oraz pełną (całkowitą) będącą najbardziej zaawansowaną formą kumulacji (dopuszczającą określoną, ale niewystarczającą do uzyskania pre-ferencyjnego pochodzenia, obróbkę i przetworzenie w innym kraju niż kraj pro-dukcji)14.
Z regułami kumulacji ściśle wiąże się pojęcie zwrotu ceł od surowców, mate-riałów, komponentów wykorzystywanych do produkcji towarów kierowanych na eksport. W umowach zawieranych między krajami o preferencyjnym traktowa-niu towarów z zasady przyjmuje się, że komponenty pochodzące z krajów trze-cich są obciążane cłami, które nie będą zwracane z chwilą realizacji transakcji eksportowej. Zasada ograniczenia zwrotu cła od komponentów niepochodzących (no-drawback rule) ma zachęcać do dokonywania zakupów w krajach – stro-nach porozumienia preferencyjnego, gdyż tylko w takim przypadku następuje zwrot 13Pogląd taki reprezentuje np. R. Woreta, Reguły pochodzenia towarów warunkiem
korzystania z preferencji handlowych, op. cit., s. 28.
pobranego uprzednio cła od komponentów pochodzących z importu, a z drugiej strony – wprowadzenie obciążenia celnego ma zniechęcać do dokonywania za-kupów w krajach, które nie korzystają w danym kraju z preferencji.