Unia walutowa krajów Unii Europejskiej

W trakcie szczytu przywódców krajów członkowskich Unii Europejskiej w Maastricht, 12 grudnia 1991 roku podjęto decyzję o zawiązaniu unii walutowej krajów członkowskich spełniających ustalone kryteria. Porozumienie zakładało, iż wspólna waluta zostanie powołana najwcześniej 1 stycznia 1997 roku, jeśli więk-szość krajów spełni odpowiednie kryteria, najpóźniej zaś 1 stycznia 1999 roku niezależnie od liczby krajów, które przystąpią do projektu.

Prace nad powołaniem unii walutowej trwały w EWG praktycznie od 1969 roku, kiedy przywódcy sześciu krajów EWG analizowali warunki potrzebne do powołania Unii Gospodarczej i Walutowej (EMU). W 1979 roku kraje EWG stwo-rzyły europejski system walutowy (EMS) i europejską jednostkę monetarną ECU. W 1992 roku, mimo wielokrotnych interwencji na rynku finansowym, z europej-skiego „węża walutowego” wypadają dwie waluty funt brytyjski i lir włoski. W 1993 roku ministrowie finansów EWG podejmują decyzję o rozszerzeniu pa-sma wahań walut wchodzących do „węża walutowego” do G15%. W 1994 roku powołany zostaje Europejski Instytut Walutowy, który w maju i czerwcu 1998 roku przekształcił się w Europejski Bank Centralny (ECB). W 1995 roku kraje Unii Europejskiej przyjmują nazwę euro dla przyszłej wspólnej waluty. Znak gra-ficzny euro podwójnie przekreślona dwoma równoległymi prostymi litera „e” usta-lony został w 1996 roku.

Zarząd Europejskiego Banku Centralnego – EBC (European Central Bank

– ECB) z siedzibą we Frankfurcie nad Menem odpowiada za politykę monetarna

i walutową krajów wchodzących do systemu euro. Naczelnym organem EBC jest Rada Prezesów, w skład której wchodzi 6 członków EBC i prezesi banków cen-tralnych krajów, które wprowadziły wspólną walutę euro. Pracą Europejskiego Banku Centralnego (ECB) kieruje 6 osobowy zarząd, w skład którego wchodzą Prezes, wiceprezes oraz czterech członków zarządu wybieranych na 8-letnią ka-dencję. Zarząd jest organem wykonawczym Banku. Prezesem Zarządu EBC od 2003 roku jest Jean Claude Trichet (były prezes francuskiego banku centralnego). Europejski Bank Centralny jest bankiem centralnym Unii Europejskiej emitują-cym wspólną walutę euro, prowadząemitują-cym wspólną politykę monetarną i pieniężną w strefie euro (w tym ustalanie stóp procentowych, zbieranie danych statystycz-nych potrzebstatystycz-nych do realizacji tej polityki, itp.), niezależnym politycznie, perso-nalnie i finansowo od poszczególnych instytucji i organów Unii Europejskiej, rządów, instytucji i organizacji poszczególnych krajów członkowskich itp. Po przystąpieniu Polski do UE, prezes NBP wchodzi w skład Rady Ogólnej – orga-nu doradczego EBC (zajmującego się między innymi: analizą i gromadzeniem danych statystycznych, sporządzaniem raportów i analiz, przygotowywaniem wy-tycznych w sprawie rachunkowości i sprawozdawczości finansowej i walutowej w krajach UE)29.

Traktat o WE w art. 8 przewidywał także powołanie Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC). W 2008 roku w skład ESBC wchodzą Europejski Bank Centralny i narodowe centralne banki 27 krajów członkowskich Unii Euro-pejskiej. Do podstawowych zadań ESBC należy30: definiowanie i realizacja poli-tyki pieniężnej Wspólnoty; przeprowadzanie operacji walutowych zgodnie z po-stanowieniami art. 111 Traktatu o WE; utrzymywanie oficjalnych rezerw waluto-wych państw członkowskich i zarządzanie nimi; wspieranie sprawnego działania systemów płatniczych.

W trakcie konferencji w Maastricht określono 5 warunków przystąpienia do

Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW) (Economic and Monetary Union – EMU)31:

1. strukturalny deficyt budżetowy nie może przekraczać 3,0% PKB,

2. dług państwa nie może przekraczać 60,0% PKB lub przynajmniej powinien się zbliżać w odpowiednim tempie do tego wskaźnika,

29www.ecb.eu/ecb/history/emu/html/index.en.html (19.05.2008).

30Por. K. Michałowska-Gorywoda, Instytucje finansowe Unii Europejskiej: Europejski Bank Inwestycyjny i Europejski Bank Centralny, www.nbp.pl/euro/book/11 (18.05.2008). 31Por. www.money.pl/pieniądze/euro/geneza (20.05.2008).

3. inflacja w skali rocznej nie może przekraczać o więcej niż 1,5 punktu procen-towego przeciętną 3 najlepszych wyników w krajach UE,

4. długoterminowe stopy procentowe nie mogą być wyższe niż 2 punkty pro-centowe od przeciętnej w 3 najlepszych krajach,

5. waluta kraju musiała co najmniej od dwóch lat należeć do europejskiego sys-temu walutowego (ERM) bez dewaluacji. W ramach ERM odchylenie kursu waluty nie może przekraczać G15,0% wobec centralnego parytetu.

Kryteria zbieżności ustalone w Maastricht spełniło w 1999 roku 11 krajów tworząc Unię Gospodarczą i Walutową (Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Hisz-pania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Republika Federalna Niemiec, Portugalia i Włochy) (tab. 3.5).

Tabela 3.5. Scenariusz wprowadzenia wspólnej waluty euro – „€”

Termin Maj/czerwiec 1998 r. 31 grudnia 1998 r. 1 stycznia 1999 r. 1 stycznia 1999 r. – 1 stycznia 2002 r. Planowane działanie

Europejski Instytut Walutowy we Frankfurcie przekształcony zo-stał w Europejski Bank Centralny (ECB), który oficjalną działal-ność ECB rozpoczął 1 czerwca 1998 r. Banki centralne 11 krajów wchodzą w skład europejskiego systemu banków centralnych. Ich zadaniem będzie emisja banknotów na zamówienie ECB, prowa-dzenie operacji otwartego rynku, zbieranie dla ECB danych na temat sytuacji makroekonomicznej krajów

Ustalenie kursów walut 11 krajów EMU wobec euro. W nocy z 31.12.1998 na 1.01.1999 dokonano wymiany ecu na euro we-dług zasady 1ecu = 1 euro.

1 stycznia 1999 roku zaczęły obowiązywać sztywne parytety walut UGW wobec euro

Euro stało się jedynym legalnym środkiem płatniczym na tere-nie 11 krajów UGW. Banki centralne 11 krajów straciły możli-wość ustalania kursów walut. Stopy procentowe krajów UGW od 1 stycznia 1999 r. określa Europejski Bank Centralny Okres przejściowy, w którym w obiegu występowały banknoty i monety walut narodowych 11 krajów UWG. Euro zostało wpro-wadzone w formie bezgotówkowej. W tym czasie wydrukowa-no bankwydrukowa-noty i monety euro. Banki na żądanie klienta mogły prze-liczyć za darmo jego konto na euro, odwrotna operacja była nie-możliwa. Dług państw UGW przeliczony został na euro. Proce-dura przeliczania walut Eurolandu między sobą była następują-ca; najpierw należało określoną walutę narodową zamienić na euro (dzieląc określoną kwotę waluty narodowej przez parytet euro, zaokrąglając do trzech miejsc po przecinku), a następnie prze-liczyć euro na określoną walutę drugiego kraju należącego do Eurolandu

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Euro w pigułce, „Gazeta Bankowa” nr 44 (523) z 31.10–6.11.1998 r.; www.nbp.pl (2008).

Cztery kraje nie weszły do UGW a mianowicie: Szwecja (nie należała do Europejskiego Systemu Walutowego), Grecja (nie spełniała większości ustalonych kryteriów zbieżności) oraz Dania i Wielka Brytania (w trakcie obrad w Maastricht podjęły decyzję o utrzymaniu własnych walut narodowych i nie wchodzeniu do strefy euro). 1 stycznia 2001 roku Grecja przystąpiła do Unii Gospodarczej i Walutowej stając się 12 członkiem Eurolandu. 1 stycznia 2007 roku do UGW przystąpiła Słowenia, w 2008 roku Cypr i Malta, a z początkiem 2009 roku za-mierza przystąpić Słowacja (tab. 2.5). Banki centralne krajów, które weszły do UGW skupują własne, wycofane z obiegu banknoty i monety. Banknoty będzie można wymienić przez 10 lat (Finlandia, Francja, Grecja, Włochy), 20 lat (Portu-galia), 30 lat (Holandia) i bez ograniczeń w Austrii, Belgii, Hiszpanii, Irlandii, Luk-semburgu, RFN. Monety można było wymieniać 1 rok w Portugalii, 2 lata w Grecji, 5 lat w Holandii (w Austrii, Irlandii, RFN bez ograniczeń).

Operacja wprowadzenia do obiegu ponad 14 miliardów banknotów i 50 mi-liardów monet euro oraz wycofania z obiegu znacznie większej ilości walut naro-dowych 12 państw tworzących UWG przeprowadzona została sprawnie i w

sto-Termin Planowane działanie

1 stycznia 2002 r. Monety euro Rewersy narodowe państw (w 2008 r.) Banknoty euro Symbole euro

Wprowadzenie do obiegu banknotów i monet euro 2 euro 1 euro, 50, 20, 10, 5, 2, 1 centów (eurocenty)

Monet euro mają wspólny europejski awers, oraz „narodowy” rewers przygotowany przez każdy z krajów wchodzących do UGW dla poszczególnych nominałów monet

Austria, Belgia, Cypr, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Malta, Monako, Niemcy, Por-tugalia, San Marino, Słowenia, Watykan, Włochy

5, 10, 20, 50, 100, 200, 500 euro. Banknoty różnią się między sobą wielkością i kolorem. Banknoty euro przedstawiają na stro-nie przedstro-niej bramy i okna oraz mosty na strostro-nie odwrotnej, wszystkie prezentują różne okresy sztuki europejskiej. Każdy banknot zawiera symbol Unii Europejskiej, nazwę waluty w języ-ku łacińskim i greckim, inicjały Europejskiego Banjęzy-ku Centralne-go w językach urzędowych państw członkowskich, symbol © wskazujący na zabezpieczenie praw autorskich oraz podpis pre-zesa ECB

Symbol waluty – EUR. Znak graficzny to podwójnie przekreślo-na litera e „€”. Dwie równoległe poziome kreski mają symbolizo-wać stabilność nowej waluty

sunkowo krótkim okresie. 1 stycznia 2002 roku banknoty i monety euro weszły do obiegu w 12 krajach Unii Europejskiej. W noc sylwestrową w 12 krajach Eurolandu, zamieszkałych przez ponad 300 milionów ludzi weszło do obiegu 6 miliardów banknotów i 37,5 miliardów monet euro o łącznej wartości 144 mld euro.

Symbol euro – € – to grecka litera epsilon przekreślona dwoma równoległymi liniami. 1 euro dzieli się na 100 eurocentów. Banknoty zaprojektowane zostały przez grafika Banku Austrii, który wygrał międzynarodowy konkurs na zaprojek-towanie nowej waluty. Projektant, zainspirowany europejskimi stylami architek-tonicznymi, odwzorował je na poszczególnych banknotach w sposób następują-cy: antyk na banknocie 5 euro, styl romański na 10 euro, gotyk na 20 euro, rene-sans na 50 euro, barok i rokoko na 100 euro, architektura XIX wieku na 200 euro, natomiast architektura XX wieku na banknocie 500 euro32. Banknoty drukowane są na papierze z włókien bawełnianych, charakterystycznym w dotyku. Banknoty poszczególnych nominałów różnią się między sobą wzora-mi, kolorami i rozmiarami – im wyższy nominał tym większy banknot. Bankno-ty euro są zabezpieczone w sposób następujący33: znak wodny (przy

ogląda-niu banknotu pod światło widoczny jest rysunek i nominał banknotu); nit-ka zabezpieczająca (przy oglądaniu banknotu pod światło widoczna jest ciemna linia, na której w powiększeniu widać powtarzający się napis euro i cyfrowe oznaczenie nominału), pasek holograficzny (przy pochyleniu

bank-notu w pasku holograficznym widoczne są: symbol € i nominał bankbank-notu);

holo-gram (przy oglądaniu holoholo-gramu pod kątem widać na nim rysunek i nominał

banknotu); pasek opalizujący (przy obserwacji pod kątem w jasnym świetle pasek błyszczy się i lekko zmienia kolor); farba optycznie zmienna (przy po-chyleniu banknotu cyfry nominału zmieniają kolor z fioletowego na oliwkowo-zie-lony lub nawet brązowy).

Po wprowadzeniu wspólnej waluty w kolejnych krajach; w Słowenii oraz na Cyprze i na Malcie euro jest jedynym prawnym środkiem płatniczym, którym posługuje się około 320 milionów mieszkańców w kilkunastu krajach europej-skich. Euro stało się środkiem płatniczym nie tylko krajach na leżących do UGW, ale także w terytoriach zamorskich krajów członkowskich, niektórych krajach europejskich, waluty wielu krajów są obecnie sztywno związane z euro, sys-tem currency board, oparty na euro wykorzystują różne kraje, a w niektórych krajach Pacyfiku, Oceanu Indyjskiego, wspólna waluta europejska pełni rolę ko-twicy kursowej.

32www.nbp.pl (2008).

Tabela 3.6. Kraje należące do Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW)

Lp. Termin przystąpienia Kraj

1. 2