Przeznaczenie i procedura celna

Wszelkie towary znajdujące się na obszarze celnym Wspólnoty, bez względu na ilość, rodzaj, pochodzenie, miejsce wysyłki, mogą otrzymać określone prze-znaczenie celne. Wspólnotowy Kodeks Celny definiuje pojęcie przeprze-znaczenie

celne jako28: objęcie towaru procedurą celną; wprowadzenie towaru do wolne-go obszaru celnewolne-go lub składu wolnocłowewolne-go; powrotny wywóz towaru poza obszar celny Wspólnoty: zniszczenie towaru: zrzeczenie się towaru na rzecz Skarbu państwa. Natomiast pojęcie procedura celna określa jako: dopuszczenie do ob-rotu; tranzyt; skład celny; uszlachetnienie czynne, przetwarzanie pod kontrolą celną; odprawę czasową, uszlachetnienie bierne; wywóz.

Objęcie towaru procedurą celną może być dokonane w formie pisemnej

na odpowiednim formularzu (przepisy regulują, aby wymagane dokumenty były podpisane i zawierały wszystkie elementy potrzebne do zastosowania określo-nej procedury), ustokreślo-nej bądź też przy wykorzystaniu technik elektronicznego prze-twarzania danych. Zgłoszenie celne może dokonać każda osoba, mająca sie-dzibę we Wspólnocie (nie dotyczy to procedury tranzytu, odprawy czasowej), która przedstawi towar wraz z wymaganymi dokumentami właściwym orga-nom celnym29.

Podmiot zgłaszający towar do objęcia procedurą celną ponosi koszty przewo-zu do miejsca rewizji celnej towarów, pokrywa koszty rewizji, pobrania próbek, natomiast koszty wykonanych analiz i przeprowadzonej kontroli ponoszone są przez organy celne. Zgłaszający ma prawo do obecności przy rewizji towarów oraz pobieraniu próbek. W niektórych przypadkach organy celne mogą zażądać obec-ności zgłaszającego (lub jego przedstawiciela) przy rewizji lub pobieraniu próbek, w celu udzielenia odpowiedniej pomocy w trakcie wykonywania tych czynności. W niektórych procedurach organy celne są zobowiązane do podjęcia czynności pozwalających na ustalenie lub zapewnienie tożsamości towarów. Umieszczone na towarach lub środkach transportu środki identyfikacyjne mogą być usunięte tylko przez organy celne (lub za ich zezwoleniem). Podmiot zgłaszający lub firma transportowo-spedycyjna może usunąć środki identyfikacyjne tylko w przypadku

28Art. 4, pkt 15 i 16 Rozporządzenia Rady (EWG) nr 2913/92 z dnia 12 października 1992 r., ustanawiające Wspólnotowy Kodeks Celny, Dz. U. UE L z dnia 19 października 1992 r.; G. Zdziennicka-Kaczocha, Kodeks celny z komentarzem. Stan prawny na dzień 15 lutego 1998 r., Skierniewice 1998, s. 14.

29WKC przewiduje także możliwość dokonywania zgłoszenia w formie uproszczonej, tak-że za pomocą dokumentu handlowego lub urzędowego bądź wpisu do ewidencji.

bezpośredniego zagrożenia, wystąpienia zjawisk nieprzewidywalnych (działanie siły wyższej) lub w celu ochrony towaru, lub środka transportu30.

Dopuszczenie do swobodnego obrotu nadaje towarowi, który nie został

uzyskany na obszarze celnym Wspólnoty lub nie został przywieziony z państw lub terytoriów będących częścią obszaru celnego Wspólnoty, status celny towaru wspólnotowego. Warunkiem uzyskania statusu towaru wspólnotowego jest speł-nienie wszystkich formalności wymaganych przy przywozie na obszar celny Wspólnoty oraz zastosowanie właściwych środków polityki handlowej i opłat praw-nie należnych31.

Wspólnotowy Kodeks Celny przewiduje możliwość objęcia towarów niewspól-notowych procedurą zawieszającą w odniesieniu do procedur: tranzytu zewnętrz-nego; składu celzewnętrz-nego; uszlachetnienia czynnego z zastosowaniem systemu zawie-szeń; przetwarzania pod kontrolą celną i odprawy czasowej oraz gospodarczej

procedury celnej w odniesieniu do procedur: składu celnego; uszlachetnienia

czynnego; przetwarzania pod kontrolą celną; odprawy czasowej; uszlachetnienia biernego. Korzystanie z gospodarczej procedury celnej jest możliwe dopiero po uzyskaniu odpowiedniego pozwolenia organów celnych, w którym określone są warunki stosowania danej procedury. Objęcie towarów procedurą zawieszającą uzależnione jest bardzo często od złożenia odpowiedniego zabezpieczenia na po-krycie ewentualnego długu celnego, który może powstać w stosunku do tych towarów.

Procedura tranzytu zewnętrznego pozwala na przemieszczanie (pod

wa-runkiem, że przemieszczenie to odbywa się: z zastosowaniem odpowiedniej pro-cedury zewnętrznego tranzytu wspólnotowego lub z zastosowaniem karnetu TIR, karnetu ATA, na podstawie Manifestu Reńskiego, regulującego zasady żeglugi na Renie, względnie drogą pocztową lub z zastosowaniem formularza 302, wynika-jącego z Traktatu NATO) z jednego do drugiego miejsca znajduwynika-jącego się na ob-szarze celnym Wspólnoty.

Procedura tranzytu zewnętrznego wymaga przedłożenia odpowiedniego zabez-pieczenia (na pokrycie długu celnego i innych opłat ponoszonych w odniesieniu do towaru) w formie gwarancji pojedynczych lub generalnych. Zabezpieczenia w procedurze tranzytu zewnętrznego nie są wymagane w zasadzie tylko przy przewozach drogą powietrzną, przewozach towarów Renem i reńskimi drogami wodnymi, przesyłaniu towarów rurociągami i przewozach dokonywanych przez przedsiębiorstwa kolejowe państw członkowskich. Procedura wspólnotowego tranzytu zewnętrznego nakłada na podmiot zobowiązany do jej przeprowadzenia, 30Art. 64–72 Wspólnotowego Kodeksu Celnego (WKC).

obowiązek przedstawienia towaru w stanie nienaruszonym, w sposób umożliwia-jący zapewnienie tożsamości towarów32.

Procedura tranzytu wewnętrznego pozwala na przemieszczanie (pod

wa-runkiem że, przemieszczanie to odbywa się z zastosowaniem odpowiedniej pro-cedury wewnętrznego tranzytu wspólnotowego, jeżeli taka możliwość przewidziana została umową międzynarodową lub z zastosowaniem karnetu TIR, karnetu ATA, na podstawie Manifestu Reńskiego, regulującego zasady żeglugi na Renie, względ-nie z zastosowawzględ-niem formularza 302 wynikającego z Traktatu NATO) z jednego do drugiego miejsca znajdującego się na obszarze celnym Wspólnoty, przez tery-torium państwa trzeciego33.

Procedura składu celnego pozwala na składowanie – w publicznym lub

pry-watnym – składzie celnym towarów niewspólnotowych, które w czasie tego skła-dowania nie podlegają należnościom celnym przywozowym i wspólnotowym, które umieszczone w składzie mogą korzystać ze środków stosowanych przy wywozie tego typu towarów poza obszar celny Wspólnoty34.

Procedura uszlachetniania czynnego pozwala na poddanie na obszarze

celnym Wspólnoty jednemu lub większej liczbie procesów uszlachetnienia (takich na przykład jak: obróbka, montaż, składanie lub instalowanie w innych towarach, przetwarzanie, naprawa, w tym odnawianie i porządkowanie) towarów niewspól-notowych przeznaczonych do powrotnego wywozu poza obszar celny Wspólnoty w postaci produktów kompensacyjnych (produkty powstałe w wyniku procesów uszlachetnienia).

Istotą procedury uszlachetniania czynnego jest to, że towary w trakcie uszla-chetniania nie są obciążane ani należnościami celnymi przywozowymi, ani też innymi środkami wspólnotowej polityki handlowej.

Procedura ta pozwala także na uszlachetnianie towarów dopuszczonych do swobodnego obrotu ze zwrotem lub umorzeniem należności celnych przywozo-wych pod warunkiem wywiezienia tych towarów poza obszar celny Wspólnoty w postaci produktów kompensacyjnych35.

32Procedura tranzytu jest realizowana zgodnie z regulacjami wynikającymi z WKC, pisów wykonawczych do WKC, Konwencji Celnej dotyczącej międzynarodowego prze-wozu towarów z zastosowaniem karnetów TIR i Konwencji o wspólnej procedurze. Por. www.ekonom.iniv.gda.pl/business/programy_zajec/wyklad_grottel/Procedura tranzytu (05.06.2008).

33Art. 163–165 WKC.

34Art. 98–113 WKC.

Pozwolenie na korzystanie z procedury wydawane jest na wniosek osoby w zasadzie mającej siedzibę we Wspólnocie, która dokonuje lub organizuje pro-ces uszlachetnienia. Wniosek o procedurę składany jest na specjalnym formula-rzu podstawowym lub w formie skróconej za pomocą zgłoszenia celnego w for-mie pisemnej lub elektronicznej36. Towary niewspólnotowe powinny być zgłoszo-ne do wybrazgłoszo-nego przez wnioskodawcę urzędu celzgłoszo-nego mającego uprawnienia do obejmowania towarów procedurą uszlachetniania, do procedury uszlachetniania czynnego albo w systemie zawieszeń, albo w systemie ceł zwrotnych.

Procedura uszlachetniania czynnego w systemie zawieszeń kończy się, gdy produkty kompensacyjne lub towary w stanie niezmienionym zostaną powrotnie wywiezione lub otrzymają inne przeznaczenie celne.

Natomiast procedura uszlachetniania czynnego w systemie ceł zwrotnych kończy się z chwilą wywozu produktów kompensacyjnych lub produktów w sta-nie sta-niezmienionym lub umieszczenia ich w celu powrotnego wywozu pod: durą tranzytu, procedurą składu celnego, procedurą odprawy czasowej, proce-durą uszlachetniania w systemie zawieszeń, względnie umieszczenia tych towa-rów w wolnym obszarze celnym lub składzie wolnocłowym37.

Przetwarzanie pod kontrolą celną jest procedurą celną, która umożliwia

użycie towarów niewspólnotowych na obszarze celnym Wspólnoty w procesach zmieniających ich rodzaj lub stan bez stosowania wobec nich należności celnych przywozowych i wspólnotowych środków polityki handlowej. Produkty przetwo-rzone, powstające w procesie przetwarzania pod kontrolą celną, mogą być do-puszczone do swobodnego obrotu na obszarze Wspólnoty po zastosowaniu wo-bec tych produktów właściwych dla nich należności celnych przywozowych38.

Pozwolenie na przetwarzanie pod kontrolą celną wydawane jest wyłącznie na wniosek osoby mającej siedzibę we Wspólnocie, która dokonuje lub organizuje przetwarzanie. Warunkiem uzyskania zgody na tą procedurę jest jednoznaczne ustalenie, że przywożone towary wchodzą w skład towarów przetworzonych i nie mogą wrócić do stanu, w jakim się znajdowały przed procesem przetworzenia oraz procedura nie stanowi próby ominięcia przepisów i ograniczeń ilościowych obowią-zujących we Wspólnocie (warunek formalno-prawny) a zastosowanie procedury nie będzie miało negatywnego wpływu na istotne interesy wspólnotowych produ-centów podobnych towarów (warunek ekonomiczny)39.

36Załącznik 67 do RWKC.

37www.mf.gov.pl/dokument.php?const-2&dzial=5298&d=47471&PortalMF= (07.06.2008).

38Art. 130–136 WKC.

Procedura odprawy czasowej pozwala – na wniosek osoby, która użytkuje

lub organizuje użytkowanie towaru – na wykorzystanie na obszarze celnym Wspólnoty towarów niewspólnotowych, które po pewnym okresie czasu zostaną wywiezione z obszaru celnego Wspólnoty (towar musi opuścić obszar wspólnoty w takim stanie, w jakim został przywieziony, niedopuszczalne jest dokonywanie w nim jakichkolwiek zmian. Procedura dopuszcza jedynie obniżenie wartości w wyniku zużycia technicznego, amortyzacji, bieżącej eksploatacji itp.) z możli-wością całkowitego40 lub częściowego zwolnienia z należności celnych przywo-zowych i bez stosowania wobec nich środków polityki handlowej.

Organy celne, wydając zgodę na odprawę czasową i zwolnienie z należności celnych przywozowych ustalają równocześnie termin, w którym dane towary objęte będą tą procedurą – maksymalnie 24 miesiące. W przypadku odprawy czasowej z częściowym zwolnieniem z należności przywozowych, należność cel-na wynosi miesięcznie (za każdy miesiąc lub część miesiąca, w którym towary objęte były procedurą odprawy czasowej), 3,0% kwoty, którą należałoby zapła-cić za dopuszczenie danego towaru do swobodnego obrotu na obszarze celnym Wspólnoty (jednak suma należności z tytułu procedury odprawy czasowej nie może być wyższa od kwoty należności celnych, wynikających z procedury dopuszcze-nia do swobodnego obrotu)41.

Podatek od towarów i usług (podatek VAT) w przypadku procedury odprawy czasowej, należy uiścić w dniu objęcia towaru procedurą, natomiast należności celne oblicza się i uiszcza w chwili zgłoszenia towaru do powrotnego wywozu42. Warto podkreślić, że wobec towarów objętych procedurą odprawy czasowej nie stosuje się środków polityki handlowej, takich jak ograniczenie lub zakaz przywo-zu. Wniosek o zastosowanie procedury odprawy czasowej może być złożony w formie pisemnej (na specjalnym formularzu określonym w Załączniku 67 do RWKC), w trybie skróconym (złożenie zgłoszenia celnego SAD wraz z wyma-ganym dokumentem), pisemnej poprzez złożenie karnetu ATA albo karnetu CPD oraz ustnej wraz z wymaganym dokumentem (dotyczy to opakowań związanych z niektórymi towarami, zwierząt domowych towarzyszących podróżnemu, wypo-sażenia medycznego i sprzętu ratowniczego w sytuacjach klęski żywiołowej, części zamiennych i wyposażenia taboru kolejowego itp.) lub w innej formie bez składa-nia jakiegokolwiek dokumentu celnego, np. przejście przez pas zielony „nic do ocle-40Towary, które mogą być objęte całkowitym zwolnieniem z należności celnych wymie-nione zostały w art. 556–558 Rozporządzenia Wykonawczego do WKC, zob. www.mf.gov.pl (07.06.2008).

41Art. 137–144 WKC.

nia” w urzędzie celnym granicznym, (dotyczy to rzeczy osobistego użytku pod-różnego, sprzętu sportowego przywożonego przez podróżnych, środków transportu w tym palet i kontenerów)43.

Procedura uszlachetnienia biernego pozwala na dokonanie czasowego

wywozu towarów wspólnotowych poza obszar celny Wspólnoty w celu podda-nia ich procesom uszlachetniepodda-nia (takim jak: obróbka, montaż, składanie lub in-stalowanie w innych towarach, przetwarzanie, naprawa, w tym odnawianie i rządkowanie, itp.) oraz na dopuszczeniu do swobodnego obrotu produktów po-wstałych w wyniku tych procesów, z całkowitym lub częściowym zwolnieniem z należności celnych przywozowych44. Procedura ta może być realizowana w for-mie: systemu standardowej wymiany (przywóz produktu zamiennego w miej-sce towaru wywiezionego do naprawy) lub przez uprzedni przywóz produktu

zamiennego (przywóz produktu zamiennego przed wywozem towarów

przezna-czonych do naprawy poza obszarem celnym Wspólnoty).

Korzystanie z procedury wymaga uzyskania pozwolenia organu celnego. Wniosek złożyć może osoba, która zleca dokonanie procesu uszlachetniania (art. 147 WKC), względnie inna osoba, jeśli uszlachetnianie poza Wspólnotą ma na celu wspomaganie sprzedaży produktów wspólnotowych. Pozwolenie powinno być wydane, jeśli dotyczy towarów wspólnotowych (art. 148 WKC) lub nie-wspólnotowych objętych procedurą uszlachetniania czynnego w systemie zawie-szeń pod warunkiem, że udzielenie pozwolenia na korzystanie z procedury uszla-chetniania biernego nie spowoduje naruszenia istotnych interesów wspólnotowych przetwórców albo dokonanie przetworzenia we Wspólnocie jest nieopłacalne eko-nomicznie lub jest niewykonalne z powodów technicznych lub wobec zobowią-zań kontraktowych45. Termin przywozu produktu kompensacyjnego określony jest w pozwoleniu (art. 149 WKC). Produkty kompensacyjne uzyskane w procedu-rze uszlachetniania biernego przywożone na obszar celny Wspólnoty mogą być zgłaszane do procedury dopuszczenia do obrotu, składu celnego, uszlachetniania czynnego lub procedury odprawy czasowej.

Procedura wywozu pozwala na wyprowadzenie towaru wspólnotowego poza

obszar celny Wspólnoty. Dokonanie wywozu wymaga spełnienia wszystkich for-malności z nim związanych, w tym także środków polityki handlowej i, o ile wy-stępują, należności celnych wywozowych (art. 161 WKC)46. Wszystkie towary wspólnotowe (z wyjątkiem uszlachetniania biernego i procedury tranzytu) prze-43www.mf.gov.pl/dokument.php?const=2&d=47591&dzial=529 (07.06.2008).

44Art. 145–160 WKC.

45www.mf.gov.pl/dokument.php?const=2&dzial=5298&d=4758%PortalMF= (07.06.2008).

znaczone do wywozu muszą być objęte procedurą wywozu. Procedura wywozu wymaga pisemnego zgłoszenia we właściwym urzędzie celnym przy wykorzy-staniu dokumentu SAD, składającego się z kart:

1 dla urzędu celnego, 2 do celów statystycznych,

3 dla eksportera, zwracana po załatwieniu formalności celnych, powinna być wraz z towarem dostarczona do urzędu celnego wyprowadzenia, który będzie monitorował wywóz towaru poza obszar celny Wspólnoty.

Zgodnie z art. 793, ust. 2 RWKC urzędem celnym wyprowadzenia dla towa-rów wysyłanych koleją, drogą pocztową, morską, lotniczą jest urząd celny wła-ściwy dla miejsca, w którym towary są przyjmowane do transportu do kraju trze-ciego przez firmy kolejowe, instytucje pocztowe, przedsiębiorstwa żeglugowe, lotnicze itp.

Urzędem celnym wyprowadzenia dla takich towarów jak: ropa naftowa, gaz, energia elektryczna jest urząd wyznaczony przez kraj członkowski, w którym znajduje się siedziba eksportera.

Dla towarów wywożonych transportem drogowym, urzędem celnym wypro-wadzenia jest ostatni urząd celny przed opuszczeniem przez towary obszaru celnego Wspólnoty47. W przypadku wywozu towaru transportem drogowym,

potwier-dzenie wywozu powinno być dokonane przez umieszczenie przez funkcjo-nariusza celnego na odwrocie karty 3SAD pieczęci wskazującej datę i na-zwę urzędu celnego. Po potwierdzeniu karta 3 SAD powinna być wydana

oso-bie (eksporter, zgłaszający, jego przedstawiciel, przewoźnik), która ją przedstawi-ła wraz z towarem lub, jeśli jest to niemożliwe, osobie wskazanej w polu 50 do-kumentu SAD (mającej siedzibę na obszarze właściwości miejscowej urzędu celnego wyprowadzenia). Przy wywozie towarów w obrocie pocztowym, drogą

morską, powietrzną lub transportem kolejowym, urząd celny wyprowadze-nia potwierdza wywóz na odwrocie karty 3SAD i pieczęcią „Polska-Export” oraz stemplem „EXPORT” w czerwonym kolorze na dokumencie prze-wozowym48.

Towary niewspólnotowe mogą: zostać ponownie wywiezione poza ob-szar celny Wspólnoty (po spełnieniu określonych formalności także związanych

ze środkami polityki handlowej); zostać zniszczone (jeśli np., organy celne nie wyrażają zgody na dokonanie powrotnego wywozu, po uprzednim powiadomie-niu właściwego urzędu celnego); stać się przedmiotem zrzeczenia na rzecz

Skarbu Państwa (pod warunkiem, że jest to zgodne z przepisami krajowymi

da-47www.mf.gov.pl/files_sluzba_celna/podrecznik_celny?20_00_00?21_1_1_2.html (07.06.2008).

nego kraju Wspólnoty i jeśli nie pociąga to za sobą żadnych kosztów dla Skarbu Państwa, a odpady i pozostałości ze zniszczenia otrzymują jedno z przeznaczeń celnych przewidzianych dla towarów niewspólnotowych.

Nadzór nad zgodnym z prawem wspólnotowym przywozem towarów na ob-szar celny Wspólnoty i wywozem towarów z obob-szaru celnego Wspólnoty spra-wuje administracja celna odpowiadająca także za monitorowanie i zarządzanie wymianą towarową w skali międzynarodowej oraz prowadzenie bazy danych handlu międzynarodowego obejmującej obroty z krajami Unii Europejskiej (IN-TRASTAT) i krajami trzecimi (EKS(IN-TRASTAT). Polska administracja celna prze-kazuje do budżetu Unii Europejskiej 75% dochodów z ceł pobieranych na grani-cy i wewnątrz kraju od towarów sprowadzanych na obszar celny Wspólnoty przez polskie przejścia graniczne na wschodniej i północnej granicy naszego kraju, gra-nicy będącej częścią zewnętrznej gragra-nicy Wspólnoty.

Członkostwo w Unii Europejskiej wymagało stworzenia nowej organizacji aparatu celnego (wzmocnienie kadrowe nad wschodzie i północy kraju), infor-matyzacji urzędów celnych i włączeniu się do systemów celnych obowiązujących w krajach członkowskich. Do podstawowych zadań administracji celnej należy: kontrola celna obrotu towarowego, wymiar i pobór wszystkich należności celnych i podatkowych pobieranych na granicy, zwalczanie wszystkich negatywnych zja-wisk i patologii związanych, a towarzyszących wymianie towarowej z zagranicą. Administracja celna spełnia więc funkcje:

• fiskalne (pobór należności celnych i podatkowych),

• kontrolne (kontrola przestrzegania przepisów wspólnotowych i krajowych

związanych z obrotem towarowym i usługowym z zagranicą, przemieszcza-niem się ludzi przez granice administracyjne krajów itp.),

• ochronne (związane z ochroną przemysłu wspólnotowego i krajowego,

ochroną środowiska naturalnego, społeczeństwa, dobra narodowego i dziedzic-twa kulturalnego, w tym także własności intelektualnej i kulturalnej).

Po reformie polskiej administracji celnej w 2002 roku (w tym po zlikwidowa-niu Głównego Urzędu Ceł) część obowiązków w zakresie zagadnień celnych przejęło Ministerstwo Finansów, część izby celne49 i urzędy celne.

49Do podstawowych zadań dyrektora izby celnej należy między innymi: realizacja polityki celnej państwa, sprawowanie nadzoru nad naczelnikami urzędów celnych, rozstrzyga-nie w II instancji w sprawach należących w I instancji do naczelników urzędów cel-nych, rozstrzyganie w I instancji w sprawach celnych określonych w przepisach, spra-wowanie dozoru celnego i wykonywanie kontroli celnej, zwalczanie i ściganie przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych w zakresie ustalonym w Kodeksie karnym skar-bowym.