W ceremoniach religijnych można było wziąć udział tylko po oczyszczeniu. Ceremonie zoroastryjskie dzielą się na ceremonie zewnętrznego cyklu i wewnętrznego cyklu. Ceremonie zewnętrznego cyklu mogły odbywać się w dowolnym miejscu i mogła im przewodniczyć osoba świecka. Ceremonie wewnętrznego cyklu mogły odbywać się tylko wewnątrz świątyń, w odpo-wiednim ich miejscu, a mógł im przewodniczyć tylko kapłan.
Mogły odbywać się tylko na wytyczonym rowkiem pavi obszarze w świątyni, który został wcześniej oczyszczony. W ceremoniach tych uczestniczyli tylko kapłani. Najważniejszym z nich był rytuał Yasna . Yasna to jedna z ksiąg Awesty, składająca się z 72 paragrafów. Ceremonii Yasna towarzyszyła recytacja tej księgi.
Yasna to cześć, dedykacja i poświęcenie. Odbywała się w miejscu nazywanym Yazišn-Khna lub Yazišn-Gah . Ceremonia dedykowana była Ahuramazdzie i Amesha Spentas. Odbywała się tylko wewnątrz świątyni, w oddzielonym jej pomieszczeniu, w miejscu oddzielo-nym rowkiem pavi . Miejsce to musiało być zasłonięte przed świętym ogniem, święty ogień nie może oświetlić ceremonii. W czasie ceremonii zapalany jest inny ogień, który nie jest święty
i może zostać zgaszony po ceremonii. Inne ognie, a także słońce, nie mogą mieć kontaktu ze świętym ogniem w świątyni. Ceremonia Yasna musiała być odprawiana między wschodem słońca a południem.
W rytuale Yasna biorą udział kapłani, zaś wierni nie widzą rytuału. Kapłani pełnią okre-ślone funkcje. Starszy kapłan pełni funkcję Zaoti , czyli recytuje księgę Yasna . Drugi kapłan wykonuje przygotowania oraz czynności wymagające poruszania się. Funkcja ta nazywa się Rathvi lub Raspi .
Do ceremonii potrzebne są rośliny w postaci gałązek drzewa granatu lub palmowego, z których Raspi przygotowuje barsom . Potrzebna jest także woda z czystego, specjalnego źródła, gałązki efedryny, z których przygotowuje się halucynogenną haomę oraz mleko krowie w Iranie lub kozie w Indiach.
Ingredienty są potrzebne do przygotowania napoju, płynnego ekstraktu, oraz rytuału Ab Zohr – rytuału Wody Potężnej.
Wykonywane są dwa napoje – parahom (przed haomą) i haoma. Parahom jest przygoto-wywany we wstępnej fazie ceremonii, zaś haoma w trakcie samej ceremonii Yasna . Parahom jest spożywany przez starszego Zaoti . Część napoju wlewa się do pobliskiego strumienia lub studni świątyni w formie libacji w kulminacyjnej fazie rytuału Ab Zohr . Reszta napoju zu-żywana jest przez kapłanów lub podawana niektórym wiernym, na przykład umierającym dla ukojenia bólu.
Do rytuału Yasna potrzebne są specjalne naczynia. Wykorzystuje się dwie podstawki na gałązki barsom nazywane ”twarzą księżyca“ (mahrui ) oraz moździerz z tłuczkiem. Gałązki leżą na podstawkach. Wykorzystywany jest też pojemnik na Ataš Dadgah , ogień najniższej klasy, który nie jest ogniem świętym. Potrzebny jest też pierścień obwiązany włosiem końskim oraz naczynia na wodę, spodek na haomę, naczynia do mycia rąk, cedzak, szczypce do ognia, misa na mleko, nóż do barsomu oraz łyżka do dodawania tłuszczu do ognia, co symbolizuje ofiarę zwierzęcą. Naczynia te obecnie są wykonywane ze złota.
Parayagna lub Paragna to wstęp do obrzędu, w którym wykorzystuje się ceremonialne naczynia Alat . Naczynia i rośliny myte są na początku rytuału wodą. Raspi przynosi gałązki potrzebne do wykonania barsomu . Barsom symbolizuje połączenie menog (stan duchowy) i getig (stan rzeczywisty). Wykonany jest z przewiązanych gałązek położonych na dwóch podstawkach księżycowatych. Przewiązanie symbolizuje połączenie menogu i getigu .
Kapłan uciera efedrynę z dodatkiem owoców granatu i kilku liści granatu w moździerzu. Cały czas trwa recytacja księgi Yasna . Po zmiażdżeniu gałązek roślinnych z dodatkiem płynu następuje odcedzenie napoju przez sito z dziewięcioma dziurkami.
Kapłan kładzie gałązki koło ognia. Mają one uschnąć do końca ceremonii. Ceremonia trwa tak długo, jak długo trwa recytacja Yasny , czyli od 2 do 2,5 godzin. Po przygotowaniu parahomu Raspi dołącza do Zaoti w recytacji. Raspi wylewa częściowo parahom na wiązkę barsom , a częściowo na ręce Zaoti . Zaoti wypija trzy łyki parahom .
Zaoti przygotowuje drugą haomę z dodatkiem mleka zamiast wody. Haoma jest następnie ofiarowana do wody, kapłanom i wiernym. Reszta wykorzystywana jest do podlania drzew owocowych2.
Inną ważną ważną ceremonię była ceremonia Visperad , która podobna była do Yasny . Ceremonia ta trwała dłużej, również zawierała recytację Yasny . Odprawiana była w trakcie sześciu świąt sezonowych oraz święta Nowruz . Ceremonia Vendidad obejmowała recytację ksiąg Yasny , Visperad i Vendidad .
Ceremonie cyklu wewnętrznego mogą odbywać się wyłącznie w świątyni, wewnątrz specjal-nego pomieszczenia i mogą być sprawowane tylko przez kapłanów. Do cyklu wewnętrzspecjal-nego należą rytuały Yasna , Vendidad i Visperad .
W czasie ceremonii Yasna przygotowywane są dwukrotnie napoje haomy. W czasie rytuału odbywa się recytacja księgi Yasna . Nie może on być obserwowany przez wiernych. Vendidad i Visperad to dwie inne ceremonie cyklu wewnętrznego, które stanowią rozbudowanie ceremonii Yasna . Do ceremonii potrzebne są pojemniki na ogień niższej klasy, który może być rozpalany i gaszony po ceremonii. Obecna wiedza na temat ceremonii Yasna dotyczy zoroastryzmu po XVII wieku. Wszystkie urządzenia wykorzystywane w czasie ceremonii mają swoje określone miejsce w pavi wytyczonym na podłodze za pomocą rowków. Pavi to miejsce rytualne, do którego nie mają wstępu demony.
W rytuałach cyklu wewnętrznego wykorzystywany jest moździerz do ucierania gałązek. Ude-rzenia w metalowy moździerz odpędzają demony. Gałązki barsomu są symbolem zoroastry-zmu. Mogą być to gałązki drzewa granatowego lub palmowego. Barsom opiera się na dwóch podstawkach nazywanych ”twarzami księżyca“. Może on towarzyszyć każdej modlitwie. Bar-som przez długi czas był symbolem kapłana zoroastryjskiego. Obecnie może być trzymany także przez osobę świecką.
Na początku rytuału Yasna spożywane są specjalne chlebki. Zwyczaj ten występuje obecnie jedynie w Indiach, ale nie w Iranie. Religia zoroastryjska w Indiach jest obecnie w dużym stopniu nastawiona na obsługę ruchu turystycznego.
Ceremonie cyklu zewnętrznego mogą odbywać się poza świątynią i mogą być sprawowane przez osoby niebędące kapłanami, zwłaszcza w Indiach. W Stanach Zjednoczonych kapłanką zoroastryjską może zostać także kobieta, co w tradycyjnej odmianie religii nie było możliwe. W ceremoniach cyklu zewnętrznego także bierze udział ogień niższej kategorii, Ataš Dadgah , który wygasa samoczynnie po ceremonii. Popiół z tego ognia może być dodany później do ogniska domowego lub wysypany pod drzewo. Niektóre ceremonie cyklu zewnętrznego mogą wymagać obecności jednego lub dwóch kapłanów.
Ceremonia Afrinagan to ”błogosławieństwo“. W trakcie tej ceremonii czci się dwoistość świata, składającego się z menog (myśli, duszy) i getig (ciała, świata materialnego). W ce-remonii biorą udział Raspi , który przygotowuje ogień, i Zaoti , odprawiający ceremonię. W ceremonii uczestniczy biały obrus Sofre (”stół“), który jest kładziony na stole lub na oczysz-czonym fragmencie podłogi. W rytuale ważną rolę odgrywają kwiaty kładzione na obrusie.
Podłoga symbolizuje ziemię i Spenta Armaiti należącego do Amesha Spentas. Ogień symbolizuje wieczny ogień, ogień duchowy i Amesha Spentas Asha Vahishta . Kapłan reprezentuje ludzi i Speništa Mainyu . Mleko reprezentuje życie zwierząt i Vohu Manah . Metalowe naczynie reprezentuje niebo i Khshathra Vairiya . Niebo wyobrażano sobie jako kamienne lub metalowe. Woda reprezentuje środowisko i Haurvatat , a kwiaty i owoce – roślinność i Ameretat .
Północ była uważana za kierunek niebezpieczny, pełny demonów, gdyż tam było najciemniej. W czasie składania ofiary nie wolno było zwracać się na północ, żeby demony nie uważały, że ofiara jest składana im.
Na obrusie znajdowała się taca z owocami, taca z mlekiem, winem, wodą i kwiatami. W rytuale wykorzystywanych jest 8 roślin kwiatowych ułożonych kwiatami do środka w kształcie podkowy. U jej podstawy leżą dwa kwiaty, zaś po trzy kwiaty leżą po bokach.
Kapłani przygotowują się poprzez rytuał oczyszczenia Padyab oraz potrójne zawiązanie i rozwiązanie kushti . Następnie następuje rozpalenie ognia i modlitwa. Główne modlitwy recy-towane w trakcie rytuału to Ašem Vohu i Ahuna Vairya . Payvand to połączenie kapła-nów poprzez podanie sobie obu dłoni przez dwóch kapłakapła-nów. Następnie dochodzi do wymiany
kwiatów między kapłanami. Kwiatom przypisywana jest określona symbolika. Zoroastryjczycy szacunkiem darzą tulipany i hiacynty, gdyż symbolizują one wiosnę.
Afrinagan występuje w kilku odmianach w zależności od założonego celu sprawowania ceremonii. Afrinagan Dahman może być sprawowany każdego dnia, ale najczęściej odbywa się trzeciego dnia Nowego Roku oraz podczas inicjacji do kapłaństwa.
Afrinagan Gahambar sprawowany jest w trakcie 6 głównych świąt sezonowych – środka wiosny, środka lata, żniw powrotu stad do domu, środka zimy i końca roku. W czasie każdego z tych świąt odprawiany jest też bardziej skomplikowany rytuał Yasna . Każde z tych świat trwa 5 dni. Obchody końca roku łączą się z obchodami Nowego Roku. Obchody trwają wtedy łącznie nawet 19 dni.
Afrinagan Rapithwin odprawiany jest w czasie Rapithwin , czyli okresu między połu-dniem a popołupołu-dniem. Słowo to oznacza ”południe“ oraz ducha południa. W chwili zakończenia stworzenia przez Ahuramazdę słońce stało w zenicie. Afrinagan Gatha jest odprawiany w trakcie 5 ostatnich dni roku poświęconych Gathom.
Główny kapłan jest zazwyczaj skierowany w trakcie ceremonii w kierunku wschodnim. Liczba 3 symbolizuje w zoroastryzmie dobre słowa, myśli i uczynki.
Ceremonia Afrinagan jest prośbą o błogosławieństwo Ahuramazdy i Amesha Spentas. Rytuał Afrinagan nie mógł być sprawowany w zimie, gdyż duch południa przenosił się na zimę pod ziemię i dbał o ocalenie korzeni oraz wód podziemnych i uchronienie ich przed za-marznięciem. Duch południa wracał ziemię w dniu Nowruz .
Dron (w Aweście Draonah – ”część, posiadanie“) to termin oznaczający okrągły chleb z mąki pszennej z dziewięcioma nacięciami. Są one elastyczne i mają wielkość dłoni. W cza-sie wykonywania nacięć przed pieczeniem powtarza się słowa ”humat, hukht, huvarsht “ (dobre myśli, dobre słowa, dobre uczynki) przy każdym cięciu. Rytuał Dron jest aktem błogosławień-stwa i dziękczynienia za żywność. Zajmuje około 15 minut i wymaga recytacji odpowiednich modlitw i kosztowania chleba. Wykonuje się go przez posiłkiem. Jest częścią Afrinagan .
Baż (Waż ) oznacza ”słowo, mowa, modlitwa“. Jest to też nazwa ceremoniału. W XIX wieku o zoroastryjczykach mówiono ”lud baż “, gdyż przed każdą czynnością wierny zoroastryj-czyk powinien odmówić modlitwę. W czasie modlitwy w ręku powinno się trzymać barsom , czyli święte gałązki. Wspólną modlitwą może kierować kapłan lub świecki pan domu.
Święto Nowego Roku Nowruz obchodzone jest od okresu achemenidzkiego, od VI-IV w. p.n.e. Początki obchodów wiążą się z podbiciem Babilonu przez Cyrusa. W Babilonie hucz-nie obchodzono Nowy Rok. Kambyzes wziął udział w obchodach Nowego Roku w Babilohucz-nie. Persowie przejęli kalendarz od Babilończyków. Rok miał jednak 360 dni, co wskutek kumulacji błędów rocznych doprowadziło do obchodzenia Nowego Roku w okresie partyjskim na jesieni.
Święto jest związane z kalendarzem irańskim, który zachował się w Iranie. Nowy rok roz-poczyna się 21 marca. Święto obchodzone jest w Iranie i Azji Środkowej, ale obecnie nie jest już świętem religijnym, gdyż na obszarach tych dominuje islam. Pierwsza wzmianka o święcie pochodzi z II w. n.e. i powstała w okresie partyjskim. Jamshid był władcą mitycznym, który trzykrotnie powiększył ziemię i jako pierwszy obchodził, według tradycji, Nowy Rok.
W księdze Shahnameh zapisano, że Jamshid w czasie święta Nowego Roku był podno-szony przez wiernych na tronie wysadzanym diamentami. Od tego zwyczaju może pochodzi scena podnoszenia władcy achemenidzkiego na tronie przez przedstawicieli prowincji w Perse-polis. Persepolis określane było przez miejscową ludność ”Tronem Jamshida“.
W okresie sasanidzkim dokonano reformy kalendarza i od tego czasu Nowy Rok obchodzony był na wiosnę. Był świętem religijnym. W okresie sasanidzkim obchody zaczynały się w
południe. Wierzono, że w okresie Frašgird , po ostatecznym zwycięstwie dobra nad złem, słońce zatrzyma się w zenicie.
Fravardin był pierwszym miesiącem roku. Nowruz obchodzono pierwszego dnia Fra-vardin . 6 dnia FraFra-vardin obchodzono koniec aktu stworzenia. Pięć dni przed Nowruz poświęconych było końcowi roku.
Udawano się w okolice dakhmy , aby oddać hołd duchom przodków. Odprawiano Farvar-digan oraz Afrinagan , a następnie spożywano ucztę. W czasie uczty, która odbywała się na świeżym powietrzu, w otoczeniu przyrody, pito wino. Były to święta bardzo radosne, ale miały podłoże religijne. Po pojawieniu się islamu ograniczono spożycie wina. Jednak obecnie w czasie Nowruz władze irańskie zezwalają na spożycie wina.
Al-Biruni, poeta i historyk, pochodzący z dzisiejszego Uzbekistanu, w X wieku opisał ob-chody Nowruz . Władał on językiem perskim. Poinformował, że władca sasanidzki Hormizd I, syn Shapura I, połączył dwa święta Mały Nowruz i Duży Nowruz w jedno święto. Od tej pory święto to było obowiązkowe. Nowruz oznacza dosłownie ”Nowy Dzień“.
Nowruz obecnie obchodzi się przez 12 dni w Iranie i Tadżykistanie. W innych krajach obchody są krótsze. Przed Nowruz trwa sprzątanie mieszkań, kupuje się nowe ubrania, pierze dywany i zasłony. Po ulicach chodzi Hajji Firuz . Hajji to ”ten, który pielgrzymował do Mekki“. Hajji Firuz gra na instrumentach, daje dzieciom cukierki i zapowiada przybycie Nowego Roku.
W ostatnią noc środową przed Nowruz odbywa się ceremonia Chaharšanbe Suri , co oznacza ”Cztery Wieczory“. Celem jest odpędzenie wszystkiego, co złe, przez ogień i dobro. Na ulicach rozpala się ogniska, przez które przeskakują młodzi, powtarzając ”Moja bladość i cho-roba dla Ciebie, ogniu, Twoja siła i zdrowie dla mnie“. Zabawa ta nawiązuje do Zoroastryzmu. Fal Guš to zabawa polegająca na podsłuchaniu innej osoby i wyciągnięcia z tego wróżby dla siebie. Gereh-gosha’i to zwyczaj zawiązywania supła na chusteczce lub na ubraniu. Pierwszą spotkaną na ulicy osobę prosi się o rozwiązanie supła, co ma na celu odpędzenie zła.
Nowruz to przede wszystkim ucztowanie. Na stole znajduje się tradycyjny zestaw siedmiu potraw oraz elementów wystroju stołu Haft Čin – lustro (niebo), jabłko (ziemia), świeca (ogień), woda różana (woda), kiełki pszenicy (rośliny), złota rybka w akwarium (zwierzęta) i pisanki (ludzie i płodność).
Wyznawcy islamu przygotowują siedem potraw, których nazwy zaczynają się od ”s”. Jest to zestaw Haft Seen (siedem “s”). Spożywa się pszenicę, słodki pudding, suszone owoce oliwki, czosnek, jabłka i owoce sumaka.
Na obrusie w czasie uczty z okazji Nowruz znajduje się ponadto Awesta, Koran lub dzieło wielkiego poety irańskiego, w zależności od światopoglądu danej rodziny. Poezja irańska jest bardzo ważna w kulturze irańskiej, jest pełna opisów uczt, miłości i erotyzmu, pozwala zachować dawne zwyczaje. Miłość w kulturze irańskiej jest piękna, jeśli jest miłością nieszczęśliwą.