Chiny a kraje Azji Południowo-Wschodniej (CAFTA)

Przystąpienie do WTO otworzyło Chinom drogę do współpracy z ugrupowania-mi o charakterze integracyjnym. W tym kontekście znaczenia nabrała również współpraca gospodarcza Chin z krajami regionu Azji Południowo-Wschodniej, czego konsekwencją jest utworzenie strefy wolnego handlu między Chinami a ugrupowaniem ASEAN.

Stowarzyszenie Krajów Azji Południowo-Wschodniej (The Associa on of

Southeast Asian Na ons – ASEAN) powstało 8 grudnia 1967 roku na konferencji

w Bangkoku. Krajami założycielskimi były Filipiny, Indonezja, Malezja, Singapur i Tajlandia, które podpisały tzw. Deklarację z Bangkoku, dającą podstawę utwo-rzenia ASEAN57.

W początkowym okresie funkcjonowania ASEAN dominowały zagadnienia natury politycznej (głównie kwes a stabilności politycznej w kontekście wojny wietnamskiej). Od przełomu lat 60. i 70. coraz większego znaczenia zaczęły na-bierać problemy ekonomiczne. Potwierdza to podpisana w 1971 roku w Kua-la Lumpur tzw. DekKua-laracja ZOPFAN (Zone of Peace, Freedom and Neutrality), powołująca strefę pokoju, wolności i suwerenności. Wtedy też po raz pierwszy poruszono kwes e ekonomiczne, ale dopiero w 1976 roku w Indonezji dokona-no konkretnych działań w kwes i współpracy gospodarczej. Jednak nadal kwe-s e polityczne pozokwe-stawały priorytetem. Potwierdzała to uchwalona Deklaracja Zgody oraz Traktat Przyjaźni i Współpracy (Treaty of Amity and Coopera on in

Southeast Asia). Kolejnym etapem było podpisane rok później w ramach ASEAN

Porozumienie o Preferencjach Handlowych (Preferencial Trading Arrangements – ASEAN PTA), które dotyczyło czterech głównych form stymulowania handlu między członkami ugrupowania, tj. obniżek taryf celnych, preferencyjnego za-opatrzenia z wykorzystaniem kontraktów rządowych, korzystnego oprocento-wania bilateralnych kredytów handlowych, długoterminowych umów produk-cyjnych dotyczących podstawowych wyrobów, zapewniających udogodnienia

w zabezpieczeniu potrzeb poszczególnych członków porozumienia58.

57 Deklaracja z Bangkoku określała siedem głównych celów ugrupowania, m.in.: przyspie-szenie wzrostu gospodarczego, rozwój handlu, z uwzględnieniem analizy problemów międzynarodowego handlu towarami, współpracę z istniejącymi międzynarodowymi i regionalnymi organizacjami. Mo o krajów ASEAN brzmi: One Vision, One Iden ty,

One Community – Jedna wizja, jedna tożsamość, jedna wspólnota. Zob. h p://www.

aseansec.org/about_ASEAN.html [dostęp: 02.06.2013] oraz T. Khoman, ASEAN

Con-cep on and Evolu on, ASEAN Reader, Ins tute of Southeast Asian Studies,

Singa-pore, 1992.

197 4. Implikacje członkostwa Chin w WTO

Decyzję o powołaniu Strefy Wolnego Handlu ASEAN (ASEAN FTA – AFTA) podjęto w styczniu 1992 roku podczas Czwartego Szczytu ASEAN w Singapurze59. W 1984 roku do AFTA przystąpiło Brunei Darussalam. Założono, że strefa zosta-nie utworzona w ciągu 15 lat, poczynając od 1 stycznia 1993 roku, i będzie obej-mować handel wszelkimi dobrami przemysłowymi oraz towarami rolno-spożyw-czymi o określonym stopniu przetworzenia. Ustalono dwa programy liberalizacji, czyli tzw. szybką ścieżkę (accelerated schedule of tariff reduc on) oraz normalną drogę postępowania60.

Szybka ścieżka dotyczyła 15 grup towarowych i założenia, że w przypadku ceł wyższych niż 20% ad valorem redukcja miała nastąpić w ciągu siedmiu lat (czyli do 1 stycznia 2000 roku) do poziomu 0–5%. Natomiast obniżka ceł w wysokości 20% oraz poniżej tego pułapu – w ciągu pięciu lat (czyli do 1 stycznia 1998 roku). Normalna droga postępowania zakładała, że cła wyższe niż 20% będą podlegać liberalizacji dwuetapowo – w ciągu pięciu lat do poziomu 20% (czyli do 1 stycznia 1998 roku), a w ciągu kolejnych pięciu lat (tj. do 1 stycznia 2003 roku) do pozio-mu 0–5%. Natomiast cła na poziomie 20% oraz niższe będą obniżane w ciągu 7 lat, czyli do 1 stycznia 2000 roku61.

Przyjęcie nowych członków do ASEAN (Wietnamu – 1995, Laosu i Myanmaru – 1997 oraz Kambodży –1999) spowodowało konieczność modyfi kacji przyję-tych terminów liberalizacji handlu. Dla Wietnamu był to rok 2006, dla Laosu oraz Myanmaru 2008, a dla Kambodży rok 2010. Wymienione schematy liberalizacji objęły ponad 80% wszystkich towarów. Towary, które nie zostały ujęte w tych schematach, w ramach odstępstwa od przyjętych reguł zostały podzielone na trzy grupy: produktów czasowo wyłączonych, wrażliwych produktów rolnych oraz tzw. generalnych wyjątków62.

Chiny nie utrzymywały ofi cjalnych stosunków z ugrupowaniem ASEAN przed rokiem 1990, ale rozwijały współpracę gospodarczą z poszczególnymi członkami ugrupowania. Od późnych lat 80. ubiegłego stulecia starały się jednak nawią-zać stosunki dyplomatyczne ze wszystkimi członkami ASEAN, co w konsekwencji

miało prowadzić do ewentualnej współpracy z ugrupowaniem jako całością63.

Współpracę dyplomatyczną zapoczątkował minister spraw zagranicznych Chin Qian Qichen, uczestnicząc na zaproszenie rządu Malezji w sesji otwierają-cej 24. spotkanie ministrów ASEAN (ASEAN Ministerial Mee ng – AMM) w Kua-la Lumpur w lipcu 1991 roku. Podkreślił wtedy, że Chiny są zainteresowane

59 Agreement On The Common Eff ec ve Preferen al Tariff (CEPT), Scheme For The ASE-AN Free Trade Area, Singapore, 28 January 1992.

60 Por. art. 4 CEPT: Schemat redukcji taryfowej.

61 ASEAN Free Trade Area: AFTA, Jakarta, May 2002, s. 2–3.

62 S. Miklaszewski, Zagraniczna polityka handlowa Unii Europejskiej, dz. cyt., s. 148.

63 Z polityką otwarcia nieodzownie wiąże się m.in. kwes a nawiązywania współpracy go-spodarczej, czego wyrazem jest członkostwo w WTO oraz działania dotyczące utworze-nia CAFTA. Po nawiązaniu stosunków dyplomatycznych z ostatnim członkiem ugrupo-wania – Singapurem – pod koniec lat 90. Chiny zaczęły dążyć do utworzenia ofi cjalnych więzi z ugrupowaniem ASEAN.

198 4. Implikacje członkostwa Chin w WTO

współpracą z ASEAN, zwłaszcza w dziedzinie nauki i technologii, co spotkało się z aprobatą pozostałych uczestników. We wrześniu 1993 roku ówczesny Sekre-tarz Generalny ASEAN Dato’Ajit Singh odwiedził Pekin i zaakceptował utworze-nie dwóch wspólnych komitetów: jednego do współpracy w dziedziutworze-nie nauki i technologii, a drugiego do współpracy gospodarczej i handlowej. Ich formalne utworzenie nastąpiło w 1994 roku. W tym samym czasie ASEAN i Chiny rozpo-częły konsultacje w kwes ach politycznych oraz bezpieczeństwa. W czerwcu 1996 roku, podczas 29. spotkania ministrów w Jakarcie, ASEAN przyznał Chinom status „partnera pełnego dialogu” (Full Dialogue Partner Status), zmieniając ich dotychczasowy status partnera konsultacyjnego (Consulta ve Partner)64, jaki miały od 1991 roku. Następstwem pomyślnie rozwijających się kontaktów dyplomatycznych było wypracowanie do początku 1997 roku pięciu ramowych programów dotyczących współpracy między Chinami a ASEAN. W grudniu 1997 roku prezydent Chin Jiang Zemin oraz wszyscy szefowie ASEAN odbyli pierwszy nieformalny szczyt (tzw. ASEAN+1) oraz wydali wspólne oświadczenie o utwo-rzeniu partnerstwa dobrego sąsiedztwa (partnership of good neighbourliness)

oraz wzajemnego zaufania ukierunkowanego na XXI wiek65.

Zainteresowanie Chin utworzeniem strefy wolnego handlu obejmującej Chiny oraz wszystkich dziesięciu członków ugrupowania zostało wyrażone w li-stopadzie 2000 roku na szczycie ASEAN+3 (ASEAN oraz Chiny, Japonia i Korea Południowa) przez premiera Zhu Rongji, który stwierdził, że „w długim okresie Chiny i kraje ASEAN mogą poszukiwać rozwiązań dla ustanowienia relacji wol-nohandlowych”66.

Warto zaznaczyć, że już wtedy Chiny rozważały podpisanie porozumień po-dobnych do układów o wolnym handlu z Hongkongiem, Makao oraz Tajwanem, które nie mogły być uwzględnione w porozumieniu CAFTA, gdyż kraje te nie są suwerennymi państwami. Ostatecznie w 2003 roku Chiny podpisały umowę z Hongkongiem oraz Macao, nazwaną Umową o bliższym partnerstwie gospo-darczym (Closer Economic Partnership Agreement – CEPA67), której głównymi celami są m.in. stopniowe eliminowanie stawek celnych i innych ograniczeń pozataryfowych w handlu towarami oraz usunięcie wszystkich środków dyskry-minujących w celu liberalizacji handlu usługami. Prowadzone były w tej kwe-s i także rozmowy z Tajwanem, które zaowocowały podpikwe-saniem Porozumienia o Współpracy Gospodarczej68.

64 W relacjach z partnerami zewnętrznymi ASEAN może aktualnie przyznać tym stronom następujące statusy formalne: Dialogue Partner, Sectoral Dialogue Partner, Develop-ment Partner, Special Observer, Guest, lub inne. Por. External Rela ons, h p://www. aseansec.org/20164.htm [dostęp: 2.06.2010].

65 S. Lijun, China-ASEAN Free Trade Area: Origins, Developments and Strategic Mo ons, ISEAS Working Paper: Interna onal Poli cs & Security Issues 2003, nr 1, s. 1–2.

66 Por. tamże.

67 Por. X. Wang, Analysis of CEPA’s Impact on CAFTA, „China–USA Business Review” 2005, t. 4, nr 8, s. 72–73.

199 4. Implikacje członkostwa Chin w WTO

W listopadzie 2001 roku podczas szczytu ASEAN Chiny ofi cjalnie zapropono-wały utworzenie w ciągu 10 lat strefy wolnego handlu z ASEAN (China–ASEAN

Free Trade Area – CAFTA). Zaproponowały wówczas otwarcie własnego rynku

w zakresie niektórych kluczowych sektorów dla krajów ASEAN (5 lat wcześniej niż ASEAN) oraz preferencyjne stawki celne na pewne towary pochodzące z naj-mniej rozwiniętych państw członkowskich ASEAN, tzn. z Kambodży, Laosu oraz Myanmaru (Birma). ASEAN przyjął tę propozycję, co otworzyło drogę do zawar-cia w listopadzie 2002 roku Umowy Ramowej o Wszechstronnej Współpracy Go-spodarczej (Framework Agreement the on ASEAN–China Comprehensive

Econo-mic Co-Opera on). Dotyczyła ona współpracy zarówno w zakresie towarów oraz

usług, jak i inwestycji. Zawierała zasady oraz ustalenia dotyczące utworzenia strefy wolnego handlu oraz specjalnego i zróżnicowanego traktowania (special

and diff eren al treatment – S&D) nowych członków ASEAN (Laosu, Kambodży,

Myanmaru oraz Wietnamu), przyznając im dodatkowo 5 lat na przystąpienie do strefy. Równocześnie Chiny przyznały Wietnamowi, Laosowi i Kambodży

Klauzu-lę Największego Uprzywilejowania, mimo że nie były wówczas członkami WTO69.

Formalnie rozmowy dotyczące utworzenia FTA rozpoczęły się w 2003 roku. Przyjęto rok 2010 jako datę rozpoczęcia działalności strefy wolnego handlu mię-dzy Chinami a sześcioma członkami ASEAN – Brunei, Indonezją, Malezją, Filipi-nami, Singapurem i Tajlandią – oraz rok 2015 dla mniej rozwiniętych członków

ugrupowania (Laosu, Kambodży, Myanmaru i Wietnamu)70.

Warto zaznaczyć, że od lat 90. handel państw ASEAN z Chinami szybko wzra-stał, osiągając roczne tempo wzrostu 15% w 1995 roku i 31,7% w roku 2002 (o wartości prawie 55 mld USD). ASEAN stał się wówczas piątym największym partnerem handlowym Chin, podczas gdy Chiny były szóstym partnerem ASE-AN. Wymiana handlowa między ugrupowaniem ASEAN a Chinami rozwija-ła się dynamicznie również w kolejnych latach. Wartość tej wymiany ilustruje Tabela 21.

W latach 2004–2011 handel krajów ASEAN z Chinami wzrastał istotnie z roku na rok (średnio o 21% rocznie w tym okresie71), czego rezultatem było potrojenie wartości wzajemnych obrotów z ponad 89 mld USD w roku 2004 do 280,4 mld USD w roku 2011. Tym samym udział chińskiego handlu w handlu ASEAN wzrósł z 2% w 1993 roku do ponad 11% w roku 2008, kiedy to z kolei kraje ASEAN sta-ły się czwartym rynkiem handlowym dla Chin (ustępując miejsca tylko UE, USA i Hongkongowi) oraz trzecim najważniejszym źródłem importu (po Japonii i UE). Po ostrym spadku w handlu, w następstwie kryzysu światowego, handel krajów ASEAN z Chinami spadł o 9,5% w roku 2009. Pomimo tego Chiny okazały się być

69 Wietnam jest członkiem WTO od 11.01.2007, Kambodża od 13.10.2004, a Laos od 2.02.2013. Por. WTO Accessions, h p://www.wto.org/english/thewto_e/acc_e/a1_ laos_e.htm [dostęp: 15.10.2013].

70 Por. S. Lijun, ChinaASEAN Free Trade Area: Origins, Developments and Strategic Mo

-va ons, dz. cyt., s. 3.

71 Średnio z roku na rok obroty handlowe krajów ASEAN z Chinami wzrastały o 21% (ob-liczenia własne, średnia geometryczna 1,210).

200 4. Implikacje członkostwa Chin w WTO

największym partnerem handlowym ASEAN (11% całkowitego handlu ASEAN, na równi z całą UE)72. Utrzymująca się tendencja wzrostowa doprowadziła do za-jęcia przez Chiny pozycji lidera w tym zakresie również w roku 2011 z wynikiem 12%. Sytuację tę obrazuje Rysunek 19.

Tabela 21. Wymiana handlowa państw członkowskich ASEAN z Chinami w latach 2004–2011 (wartość w mln USD)

Kraj 2004 2005 2006 2007 2008 2010 2011 Eksport Brunei 243 234 174 201 0 600 500 Kambodża 12 15 13 11 13 100 200 Indonezja 4 605 6 662 8 344 8 897 11 637 15 700 22 900 Laos 1 4 1 35 15 200 100 Malezja 8 634 9 465 11 391 15 443 18 422 25 000 30 200 Myanmar (Birma) ^{75 119 133 475 499 500 1 500} Filipiny 2 653 4 077 4 628 5 750 5 467 5 700 6 100 Singapur 15 321 19 770 26 472 28 925 29 082 36 400 42 700 Tajlandia 7 098 9 083 10 840 14 873 15 931 21 500 12 800 Wietnam 2 711 2 828 3 015 3 336 4 491 7 300 10 900 Eksport ogółem ^{41 352 52 258 65 010 77 945 85 558 113 000 127 900} Import Brunei 87 94 120 157 171 200 200 Kambodża 337 430 516 653 933 1 200 1 700 Indonezja 4 101 5 843 6 637 8 616 15 247 16 900 24 200 Laos 89 185 23 43 131 300 400 Malezja 11 353 14 361 15 543 18 897 18 646 20 700 24 700 Myanmar (Birma) ^{351 286 397 564 671 1 100 1 900} Filipiny 2 659 2 973 3 647 4 001 4 250 4 900 6 500 Singapur 16 137 20 527 27 185 31 908 31 583 33 700 38 000 Tajlandia 8 183 11 116 13 578 16 184 19 936 20 000 30 600 Wietnam 4 416 5 322 7 306 12 148 15 545 19 900 24 400 Import ogółem ^{47 714 61 136 74 951 93 173 107 114 119 000 152 500}

Źródło: opracowanie własne na podstawie: ASEAN Trade Sta s cs Database (2009) oraz

ASEAN Community in Figures 2011 i 2012.