Instrumenty pozataryfowe

Przyjmujemy, w ślad za Ryszardem Ławniczakiem, że instrumentami pozataryfo-wymi są „wszystkie dyskryminacyjnie stosowane narzędzia i działania wynikają-ce z polityki ekonomicznej rządów, instytucji publicznych oraz fi rm prywatnych (z wyłączeniem ceł), które ograniczają lub zniekształcają rozmiary, strukturę to-warową i kierunki wymiany dóbr i usług”28.

Od lat 70. ubiegłego stulecia obserwujemy wzrost roli barier pozataryfowych w handlu międzynarodowym. Przyjmuje się, że są one groźniejsze dla procesu liberalizacji światowego handlu niż cła, głównie ze względu na: wyższą skutecz-ność od ceł, wysoką elastyczskutecz-ność (ich wprowadzenie jest również znacznie prost-sze od skomplikowanych procedur zmiany taryfy celnej), większą selektywność (obejmują niektóre podmioty gospodarcze i niektóre towary) oraz bardzo dużą różnorodność w zakresie środków i form29.

Narzędzia pozataryfowe mogą być klasyfi kowane na wiele różnych sposo-bów ze względu na wielość form, z którymi można spotkać się w rzeczywistości gospodarczej. Drelich-Skulska dzieli je na dwie grupy30:

‒ narzędzia pozataryfowe, czyli takie ograniczenia w handlu zagranicznym, które nie są cłami, ale wywołują analogiczne do ceł efekty (zwłaszcza pod-wyższenie ceny krajowej);

26 Por. tamże.

27 Por. szerzej punkt 1.4.

28 R. Ławniczak, Ograniczenia pozataryfowe w handlu międzynarodowym, PWE, Warsza-wa 1987, s. 16.

29 S. Miklaszewski, Zagraniczna polityka handlowa Unii Europejskiej, dz. cyt., s. 39.

30 B. Drelich-Skulska, Ewolucja zagranicznej polityki ekonomicznej Japonii u progu XXI wieku, dz. cyt., s. 35.

31 1. Polityka handlowa w świetle teorii

‒ pozostałe narzędzia pozataryfowe, czyli takie ograniczenia, które oddziałują na ilość, wartość i ceny handlu zagranicznego w drodze ograniczeń ilościo-wych.

Tabela 2 przedstawia zestawienie barier pozataryfowych z uwzględnieniem podziału na wymienione wyżej dwie grupy narzędzi pozataryfowych.

31

31 Zwolennicy wolnego handlu przekonani są o szkodliwości stosowania wszelkiego ro-dzaju subsydiów. Ich zdaniem przynoszą one straty gospodarce danego kraju. W sta-nowisku GATT/WTO można zauważyć nieco mniej radykalne podejście do tej kwes i. Generalnie dążono do likwidowania subsydiów, jednak dopuszczano liczne wyjątki. Tabela 2. Rodzaje barier pozataryfowych według przyjętego kryterium

Bariery pozataryfowe

Opis

Bariery pozataryfowe ograniczające wymianę poprzez podwyższenie ceny dobra krajowego:

zmienne opłaty wyrównawcze

stanowią różnicę między zmienną ceną rynku światowego na dany towar i stałą w danym czasie (gwarantowaną przez rząd) ceną rynku wewnętrzne-go; w celu ochrony produkcji danego wyrobu państwo ustala jego minimal-ną cenę gwarantowaminimal-ną na rynku wewnętrznym, zapewniającą opłacalność produkcji krajowej i zobowiązuje się po tej cenie skupować ewentualne nadwyżki tego towaru oraz sprzedawać je w przypadku niedoboru na ryn-ku i nadmiernego wzrostu cen rynkowych; istotą funkcjonowania takiego systemu jest niedopuszczenie do taniego importu poniżej cen gwarantowa-nych; cła są tu mało użyteczne, ponieważ są mało elastyczne i w przypadku znacznego spadku cen światowych mogłyby nie zapewnić ochrony przed importem (niska cena powiększona o opłatę celną może być nadal niższa od ceny gwarantowanej);

dodatkowe opłaty nakładane na import

podwyższają cenę towarów zagranicznych dla odbiorców krajowych; opłaty fi skalne (stosowane na towary nieprodukowane w kraju importera; ich ce-lem jest wzrost dochodów budżetowych); opłaty specjalne, np. administra-cyjne, konsularne, statystyczne (pobierane zwłaszcza w krajach rozwijają-cych się, pełnią różne funkcje, np. fi skalne, ochrony bilansu płatniczego itp.); dopłaty do ceł importowych (większa swoboda w ich ustalaniu niż stawek celnych); subwencjono-wanie produkcji krajowej i eksportu

subsydia wpływają na zmniejszenie kosztów wytwarzania i mogą wpływać bezpośrednio lub pośrednio na wielkość eksportu oraz importu; mogą występować w postaci dopłat, premii, preferencyjnych kredytów; celem subsydiowania produkcji krajowej jest eliminacja lub ograniczenie importu danego dobra bądź realizacja ważnych celów gospodarczych, np. spadek bezrobocia; subwencje eksportowe mają z kolei zachęcić do zwiększenie eksportu przez krajowe podmioty, podnieść ich zdolność do konkurowania na rynkach zagranicznych oraz umożliwić obniżenie cen eksportowanych towarów; subwencje eksportowe mogą występować w formie bezpośred-niej (wypłacane eksporterom w zależności od wielkości zrealizowanego eksportu; są łatwe do zidentyfi kowania przez partnerów zagranicznych) lub pośredniej (w postaci ulg lub ułatwień wprowadzanych przez państwo na rzecz eksporterów; są trudniejsze do wykrycia)31;

32 1. Polityka handlowa w świetle teorii

32

Związane to było głównie z subsydiami krajowymi i dotyczyło stosowania art. VI, XVI i XXII GATT, które zezwalały na stosowanie subsydiów: produkcyjnych, wspierających restrukturyzację gospodarki, wyrównywanie różnic w poziomach rozwoju między re-gionami, walkę z bezrobociem, rozwój badań naukowych, ochronę środowiska natu-ralnego, przy założeniu że subsydia te nie będą naruszały interesów innych krajów. Natomiast w odniesieniu do subsydiów eksportowych art. XVI GATT zobowiązywał kraje wprowadzające do informowania partnerów o ich zakresie i wpływie na handel międzynarodowy. W przypadku naruszenia interesów innych krajów były one upoważ-nione do stosowania ceł wyrównawczych, niwelujących działanie tych subsydiów. Te założenia zostały podtrzymane przez WTO, a subsydia podzielono zasadniczo na trzy grupy: zakazane (subsydia eksportowe oraz te subsydia krajowe, których przyznanie zależy od użycia do produkcji surowców i półfabrykatów wyłącznie pochodzenia kra-jowego), dozwolone warunkowo (subsydia krajowe, które nie naruszają interesów gospodarczych innych krajów) oraz dozwolone bez ograniczeń (dofi nansowywanie przez państwo prac badawczych w regionach zacofanych oraz działań chroniących środowisko naturalne; warunkiem jest ich niedyskryminacyjny charakter). Por. na ten temat: A. Budnikowski, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, dz. cyt., s. 208, P. Bo-żyk, Międzynarodowe stosunki ekonomiczne. Teoria i polityka, PWE, Warszawa 2008, s. 280–281, J. Rymarczyk, Biznes międzynarodowy, PWE, Warszawa 2012, s. 132. Por. także T. Rynarzewski, Strategiczna polityka handlu międzynarodowego, PWE, Warsza-wa 2005, s. 17 i nn.

32 W rozumieniu przepisów GATT/WTO dumping występuje wówczas, gdy towar jest sprzedawany za granicę poniżej tzw. wartości normalnej. Wartość normalna to cena, po której towar podobny był sprzedawany na rynku kraju eksportu w okresie objętym dochodzeniem. Szerzej na ten temat zob. punkt 3.3. Por. także U. Płowiec (red.), Polska

i Unia Europejska, Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa 2000, s. 117–118.

dumping sprzedaż za granicę produktów po cenach niższych niż na rynku wewnętrz-nym (niekiedy nawet poniżej kosztów produkcji w kraju eksportera); celem jest zdobycie oraz utrzymanie rynków zagranicznych poprzez obniżanie ceny eksportowanych towarów i pokonanie konkurencji; ze względu na zdywer-syfi kowanie cen oferowanych różnym odbiorcom i w ten sposób maksyma-lizację zysków dumping jest traktowany jako działanie dyskryminacyjne32;

depozyty importowe

obciążenie importera przez państwo obowiązkiem wpłaty na specjalny, nieoprocentowany rachunek kwoty proporcjonalnej do wielkości importu; pozostaje ona na tym rachunku z góry określony czas, po czym zostaje im-porterowi zwrócona, jeśli nie zajdą w tym czasie okoliczności obciążające go (np. nie wywiąże się z obowiązku poniesienia kosztów reklamacji ze strony nabywców importowanych towarów); depozyty nie są oprocentowane, im-porter ponosi więc straty;

bariery techniczne i sanitarne

wprowadzane przepisy oraz normy techniczne (muszą być spełnione przez towary, które mają być dopuszczone do obrotu na rynku wewnętrznym).

Pozostałe narzędzia pozataryfowe wpływające na wolumen obrotów towarowych: ograniczenia

ilościowe

nazywane też kwotami lub kontyngentami; oznaczają wprowadzenie ściśle określonego limitu dopuszczalnej wielkości importu (lub eksportu); określo-na ilość importu (lub eksportu) nie może być przekroczookreślo-na w ciągu roku lub innego, danego okresu czasu; najsilniejszą formą kontyngentowania

33 1. Polityka handlowa w świetle teorii

33

Podkreślmy, że pojęcie i rola wielu narzędzi pozataryfowych nie zostało jesz-cze w literaturze jednoznacznie sprecyzowane. Związane jest to z faktem, że są one niezwykle zróżnicowane i jest ich bardzo wiele. Ich fenomen polega na tym, że w miejsce usuwanych barier natychmiast pojawiają się nowe, coraz trudniej-sze do wykrycia.