Pozycja ChRL w WTO na tle gospodarek wschodzących

Członkostwo w WTO gospodarek wschodzących z regionu Azji Pacyfi ku, takich jak ChRL, Tajwan czy Wietnam jest z pewnością pozytywnym czynnikiem wpły-wającym na wzrost gospodarczy w tym regionie. Ta sytuacja nie pozostaje bez znaczenia dla całej gospodarki światowej ze względu na dalsze procesy liberali-zacji handlu międzynarodowego. Nie mniej ważne dla WTO, aspirującej do mia-na organizacji o charakterze globalnym, jest członkostwo innych gospodarek, np. Rosji.

Chiny weszły do WTO szybciej niż inne gospodarki wschodzące. Przykładem może być tu Wietnam, który członkiem WTO stał się 11 stycznia 2007 roku, czy Rosja, która przystąpiła do WTO dopiero 22 sierpnia 2012 roku.

Z początkiem lat 90. ubiegłego wieku zainteresowanie Wietnamu uczest-nictwem zarówno w integracji regionalnej, jak i w organizacjach gospodarczych o charakterze międzynarodowym zdecydowanie wzrosło, co wiązało się z reali-zacją reform gospodarczych, w następstwie których następowało coraz silniejsze powiązanie tej gospodarki z gospodarką globalną. W roku 1994 Wietnam uzy-skał status obserwatora GATT, a rok później złożył wniosek o akcesję do WTO. Wietnam stał się członkiem WTO, jednak droga do tego wydarzenia była bardzo zawiła i wielowątkowa, co wiązało się ze skomplikowaną sytuacją o charakte-rze gospodarczo-politycznym i licznymi niepcharakte-rzejrzystościami w obowiązujących

przepisach oraz znacznym ich niedostosowaniem do wymogów WTO169.

nej dyskusji o gospodarce światowej. Grupa składa się z przedstawicieli następujących krajów: Arabii Saudyjskiej, Argentyny, Australii, Brazylii, Chin, Francji, Indonezji, Indii, Japonii, Kanady, Korei Południowej, Meksyku, Niemiec, Rosji, RPA, Turcji, Wielkiej Bry-tanii, Włoch, USA. Ostatnim, dwudziestym członkiem G20 jest Unia Europejska (re-prezentowana przez kraj przewodniczący Unii w danym półroczu). Por: G20 Members, h ps://g20.org/about-g20/g20-members [dostęp: 10.10.2013].

168 Por. Z.W. Puślecki, Nowe wyzwania wobec perspektyw funkcjonowania WTO, [w:] B. Skulska, M. Domiter, W. Michalczyk (red.), Globalizacja i regionalizacja w

gospo-darce światowej. Księga jubileuszowa z okazji 45-lecia pracy naukowej Profesora Jana Rymarczyka, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego, Wrocław 2012, s. 67–69.

169 Chodzi tu m.in. o zbyt późne publikowanie niektórych przepisów, gdyż zdarzały się sy-tuacje, że przepisy już obowiązywały, a nadal nie były opublikowane, co powodowało wzrost niepewności i nieprzewidywalności, zwłaszcza dla zagranicznych inwestorów. Ponadto Wietnam stosował szereg ograniczeń ilościowych i licencji oraz cła ekspor-towe. Również taryfa celna miała charakter restrykcyjny i skomplikowany. Por. szerzej na ten temat D. Durkee, R. Gurbiel, Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w rozwoju

gospodarczym Wietnamu, [w:] K. Starzyk (red.), Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w gospodarkach Azji Pacyfi ku. Chiny, Korea Południowa, Tajwan, Wietnam, Semper,

108 2. Chiny w systemie handlu międzynarodowego

W omawianym kontekście istotna jest też sytuacja Tajwanu, który członkiem WTO stał się 1 stycznia 2002 roku, przystępując jako Chinese Taipei. Tajwan, jako jeden z czterech pierwszych tzw. „tygrysów azjatyckich”170, ubiegając się o akce-sję do WTO startował ze stanowiska gospodarki rozwiniętej (dochód per capita wynosił wówczas ponad 10 tys. USD).

Podobnie jak w przypadku Chin, historia dążeń Tajwanu do uczestnic-twa w WTO jest dość długa. Jej początki związane są z faktem, że Tajwan był członkiem założycielem GATT w 1948 roku, jednak dwa lata później wycofał się i uczestniczył w pracach GATT jako obserwator (status ten Tajwan utracił w roku 1971, po wejściu ChRL do ONZ). Wniosek o członkostwo w GATT został złożony przez władze Tajwanu w 1990 roku, a dwa lata później powołano Grupę Roboczą ds. Tajwanu. Uznano jednak wówczas, że Tajwan nie powinien wejść do GATT wcześniej niż ChRL, co było konsekwencją „istnienia jednych Chin”. Rezultatem dokonanych ustaleń była obniżka lub nawet eliminacja licznych ograniczeń w do-stępie do tajwańskiego rynku: stawek celnych (które w okresie przedakcesyj-nym charakteryzowały się wysokim poziomem) oraz ograniczeń o charakterze pozataryfowym. Ponadto udzielona w następstwie członkostwa klauzula KNU wpływała na pobudzanie wymiany handlowej Tajwanu, gdyż wiązało się to z wy-eliminowaniem stosowanej dyskryminacji171.

Absolutnym rekordzistą w długości prowadzonych negocjacji akcesyjnych jest Rosja, która zasiliła szeregi WTO dopiero 22 sierpnia 2012 roku, po 18 la-tach negocjacji. W tym zakresie pokonała nawet ChRL. Jest to nowa sytuacja dla WTO, gdyż obecnie już około 97% handlu światowego prowadzone jest na forum WTO172.

Podobnie jak w przypadku Chin, przeprowadzenie wewnętrznych reform w gospodarce oraz przede wszystkim dostosowanie do reguł WTO w zakresie m.in. taryfy celnej, praw własności intelektualnej czy subsydiów było warunkiem członkostwa Federacji Rosyjskiej w tej organizacji. Chęć akcesji do GATT Rosja zgłosiła już w 1993 roku, jednak dopiero 10 lat później nastąpiło przyspieszenie procesu dostosowawczego, m.in. w postaci przyjęcia Kodeksu Celnego umożli-wiającego liberalizację w tym zakresie. Najtrudniejsze były rozmowy z Unią Eu-ropejską, a kluczowy punkt sporu stanowiła kwes a energetyki. Porozumienie

170 Do grupy tej należały, oprócz Tajwanu, Korea Południowa, Singapur i Hongkong.

171 Por. szerzej na ten temat W.M. Morrison, Taiwan’s Accession to the WTO and its

Econo-mic Rela ons with the United States and China, CRS Report for Congress, May 16, 2003

oraz R. Pawlik, K. Starzyk, Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w rozwoju

gospodar-czym Tajwanu, [w:] K. Starzyk (red.), Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w gospo-darkach Azji Pacyfi ku. Chiny, Korea Południowa, Tajwan, Wietnam, dz. cyt., s. 141–147.

172 Dopiero w 2011 roku doszło do uzgodnienia warunków przystąpienia Rosji do WTO i zakończenia najdłuższych w historii, 18-letnich negocjacji w tym zakresie. 16 grud-nia 2011 roku w Genewie, podczas Konferencji Ministerialnej WTO, ogłoszono, że 22 sierpnia 2012 roku Rosja stanie się 156 członkiem tej organizacji. Warto podkreślić, ze Rosja była największą gospodarką, która pozostawała poza strukturami WTO. Por. WTO: 2011 News Items, Accessions, Ministerial Conference approves Russia’s WTO

109 2. Chiny w systemie handlu międzynarodowego

z UE Rosja podpisała w roku 2004, czyli w tym samym roku co z Chinami. Nego-cjacje z tym partnerem również były zdominowane przez tematykę dostaw gazu oraz ropy. Podobnie trudne i długie były negocjacje z USA, a punktami spornymi był import mięsa z USA oraz kwes a praw własności intelektualnej w Rosji. Po-nadto utworzenie w 2009 roku unii celnej z Białorusią i Kazachstanem wstrzy-mało na kilka miesięcy proces negocjacyjny, który z kolei został przyspieszony w 2011 roku. Ostatnią przeszkodą był brak porozumienia z Gruzją, wynikający z pogorszenia się wzajemnych relacji (m.in. w związku z rosyjskim embargiem na import z Gruzji).

Warto zaznaczyć, że w Rosja wynegocjowała bardzo długie okresy przejścio-we, trwające nawet do 9 lat. Członkostwo w WTO zobowiązuje Rosję do wpro-wadzenia przejrzystości w polityce handlowej i ogranicza możliwości stosowania barier protekcjonistycznych173.

Na tle omawianych problemów otwartą sprawą pozostaje kwes a, czy Chiny będą zmierzały w kierunku krajów rozwijających się, czy też rozwiniętych, co jest istotne z punktu widzenia roli jaką zajmują obecnie w gospodarce światowej.

WTO pełni wiele funkcji. Przede wszystkim jest organizacją, która ma na celu pogłębianie otwarcia handlowego krajów. Jest forum negocjacyjnym dla rządów krajów członkowskich oraz miejscem rozwiązywania sporów. Zarządza syste-mem zasad handlowych. Zasadniczo WTO jest miejscem, gdzie kraje

członkow-skie próbują rozwiązywać problemy dotyczące handlu międzynarodowego174.

Wśród powodów przemawiających za wielostronnym systemem negocjacji WTO wskazuje tzw. „10 things WTO can do” i naświetla korzyści z systemu han-dlowego, który nie jest doskonały, ale zaznacza, że w takim przypadku nie istnia-łaby potrzeba dalszych negocjacji. WTO wskazuje, że organizacja może m.in. roz-wiązywać spory i redukować napięcie w handlu, stymulować wzrost gospodarczy i pomagać krajom w rozwoju. Zaznacza jednak, że gospodarki otwarte mają ten-dencję do szybszego i bardziej zrównoważonego wzrostu. Z kolei proces otwie-rania gospodarki na handel międzynarodowy odbywa się na forum WTO, jednak należy zwrócić uwagę na różnice, jakie pojawiają się między krajami w kwes i ich możliwości dotyczących np. stanu zaawansowania regulacji prawnych. Stąd często łatwiej otworzyć swój rynek krajom rozwiniętym niż rozwijającym się175.

Według WTO otwarcie handlowe było i okazuje się nadal być kluczową kwes ą związaną z możliwością wyjścia z globalnego kryzysu, co przyczynia się do dalszego rozwoju gospodarczego. WTO jest organizacją, która jest w stanie umożliwić przyspieszenie tego procesu i ożywić globalną współpracę. Wielo-stronny system handlowy skutecznie wspierał rządy w opieraniu się presjom protekcjonistycznym w czasie kryzysu gospodarczego, dlatego istotne jest

173 WTO: 2011 News Items, Working Party seals the deal on Russia’s membership

a ons. Informa on about the Russian Federa on’s WTO commitments, 10

Novem-ber 2011.

174 Por. Annual Report 2012, World Trade Organiza on 2012.

175 10 Things We Can Do, WTO 2012, h ons_e/wtocan_e.pdf [dostęp: 15.06.2013].

110 2. Chiny w systemie handlu międzynarodowego

wzmacnianie tego systemu, tak aby mógł on wspierać kraje zarówno teraz, jak i w przyszłości176.

Pascal Lamy zakończył swoją drugą kadencję bez zrealizowania głównego celu, czyli sfi nalizowania rokowań w ramach Rundy Rozwoju. Impas w negocja-cjach był efektem m.in. braku porozumienia między gospodarkami wschodzący-mi, takimi jak Chiny, oraz krajami rozwiniętymi (głównie USA i UE). Przez długi okres rozwiązywanie problemów dotyczących handlu światowego zależało od krajów rozwiniętych. Jednakże sytuacja ta uległa zmianie, gdyż wzrost gospoda-rek wschodzących spowodował, że stały się one głównymi graczami na arenie międzynarodowej. Na uwagę zasługuje fakt, że zasadniczo zmienia się rola Chin w WTO. Potwierdził to Yi Xiaozhun, chiński ambasador przy WTO, który zauwa-żył, że Chiny spotykają się z większym szacunkiem i uznaniem, a ich zdanie zy-skało na uwadze177. Przemiany jakie mają miejsce w WTO odzwierciedlają coraz bardziej liczący się głos krajów rozwijających się. W ostatniej dekadzie pozycja tych krajów uległa zdecydowanemu wzrostowi.

Warto zaznaczyć, że zmiana na stanowisku Dyrektora Generalnego WTO na byłego przedstawiciela Brazylii przy WTO Roberta Carvalho de Azevêdo może okazać się w obecnym momencie bardzo korzystna dla dalszego funkcjonowania organizacji i wzmocnienia słabszej w ostatnim czasie pozycji WTO. Wynika to z silnego poparcia krajów rozwijających się dla nowego szefa WTO, co może przy-czynić się do ożywienia negocjacji. Największym wyzwaniem stojącym obecnie przed nowym Dyrektorem Generalnym jest wznowienie rozmów o liberalizacji handlu w ramach Rundy Rozwoju. Cel ten został już w pewnym stopniu osiągnię-ty, a jego potwierdzeniem jest przyjęty tzw. Pakiet z Bali. Niemniej jednak przejął on stery organizacji w trudnym momencie – w okresie kiedy wzrost obrotów handlowych znajduje się na najniższym poziomie od 1981 roku i pojawia się za-grożenie protekcjonizmem. Gospodarka światowa potrzebuje silnej organizacji, która będzie wspierała kraje znajdujące się w takiej sytuacji. Konieczne będzie najprawdopodobniej nastawienie na tzw. „metodę małych kroków” i odłożenie „spektakularnych porozumień” na inny okres. To może być kluczem do zakoń-czenia negocjacji. Ponadto możliwy jest również taki scenariusz, który wymusi by nowy dyrektor był bardziej otwarty na bilateralne porozumienia handlowe, gdyż mogą one stać się fundamentem szerszych układów, a wiele wskazuje na to, że przyszły handel światowy będzie podzielony na odrębne, regionalne bloki178. Warto jednak zaznaczyć, że rokowania w ramach Rundy Rozwoju nie pozosta-ją w sprzeczności z dwustronnymi porozumieniami handlowymi. Chiny zawarły w ostatnim czasie kilka takich umów, a są jednocześnie zwolennikiem

zakoń-176 Por. Annual Report 2012, World Trade Organiza on 2012.

177 Protec onism worries Chinese envoy: Ambassador to WTO not op mis c about

ex-ports amid sluggish global economic recovery, h

p://www.chinadaily.com.cn/busi-ness/2013-04/02/content_16369146.htm [dostęp: 15.05.2013].

178 Mowa tu o negocjowanym porozumieniu między USA i UE oraz tzw. Trans-Pacifi c Part-nership Agreement. Szerzej na ten temat w punkcie 4.3. Por. także A mely chance to

111 2. Chiny w systemie handlu międzynarodowego

czenia negocjacji w ramach Rundy z Doha. Problemem może jednak okazać się przesuniecie punktu ciężkości i zainteresowanie niektórych krajów wyłącznie po-rozumieniami regionalnymi, co może opóźnić proces negocjacji i uderzyć w wie-lostronny system handlowy.

Reformy handlu oraz liczne zobowiązania wynikające z akcesji do WTO były bardzo istotne w kontekście integracji Chin z globalnym systemem handlu. Re-formy te dotyczyły istotnych redukcji taryfowych oraz likwidacji większości ba-rier pozataryfowych. Łatwiejszy dostęp do chińskiego rynku, jako konsekwencja przystąpienia do WTO, był bardzo istotny dla partnerów handlowych Chin. Kon-tynuowanie wdrażania zobowiązań wynikających z akcesji w najbliższych latach z pewnością wzmocni jeszcze bardziej integrację Chin z gospodarką światową.

Można spotkać się z opiniami, że Światowa Organizacja Handlu nie spełniła oczekiwań społeczności międzynarodowej, a proces liberalizacji handlu, skutecz-nie realizowany przez ponad pół wieku, skutecz-nie sprostał bieżącej sytuacji na rynku światowym. Pozytywnym sygnałem potwierdzającym, że WTO pozostaje waż-nym forum kształtującym zasady handlu międzynarodowego w XXI wieku jest z pewnością porozumienie przyjęte podczas IX KM. Najważniejsze byłoby jednak pozytywne zakończenie Rundy z Doha. Liberalizacja handlu nie jest celem sa-mym w sobie, choć stanowi ważną część polityki krajów, które dążą do popra-wy poziomu życia ludności. Wiąże się z tym kwes a otwarcia krajów na handel światowy, ponieważ – zgodnie z licznymi analizami – kraje bardziej otwarte osią-gają większy wzrost dochodu narodowego, a handel jest lokomotywą takiego wzrostu. Według danych WTO w okresie 1948–2012 nastąpił wzrost wartości obrotów handlu światowego ze 121 mld USD do 36 118 mld USD179, czyli prawie 300-krotnie, na co istotny wpływ miała liberalizacja handlu w ramach systemu GATT/WTO.