3.1. Fazy i modele rozwoju gospodarczego ChRL: rola handlu zagranicznego
3.1.3. Handel zagraniczny na tle rozwoju gospodarczego Chin w latach 2002–2012w latach 2002–2012
Dynamika wzrostu obrotów handlowych Chin od wielu lat istotnie przewyższa tempo wzrostu handlu światowego. Z tego też względu udział Chin w handlu globalnym wzrasta w sposób systematyczny od dłuższego czasu. Zjawisko to na-siliło się zwłaszcza w okresie dostosowawczym przed wejściem do WTO, czyli w połowie lat 90. ubiegłego wieku oraz bezpośrednio w okresie poakcesyjnym (na przykład w latach 2002–2008 średnioroczna dynamika chińskiego eksportu
i importu wynosiła odpowiednio prawie 28% i ponad 25%)36. Warto zaznaczyć
również, że właśnie od roku 2001, czyli od momentu akcesji do WTO, Chiny zwiększały udział w światowym eksporcie towarów średnio o 1 punkt procen-towy rocznie, co umożliwiło im zajęcie pozycji lidera w tym zakresie już w roku 2009 (por. Rysunek 5).
Po akcesji do WTO udział Chin w handlu światowych sukcesywnie wzra-stał. Już w roku 2003 udział Chin w eksporcie światowym wzrósł do prawie 6%, a w roku 2007 Chiny znalazły się w jego ścisłej czołówce, zajmując drugie miejsce w eksporcie towarów. W światowym imporcie uplasowały się wtedy na miejscu trzecim37. Te same pozycje utrzymały rok później. Jednak już w roku 2009, wy-przedzając Niemcy, Chiny z wynikiem 9,6% objęły pozycję lidera w światowym eksporcie towarów. W imporcie towarów uplasowały się na miejscu drugim. Sy-tuacja ta utrzymała się również w dwóch kolejnych latach, jednak udział Chin w światowym eksporcie towarów zwiększył się w roku 2010 do 10,36%, a w roku 2011 osiągnął poziom 10,4%. Pozycji tej Chiny nie utraciły również w roku 2012, wręcz przeciwnie – ponownie odnotowały wzrost udziału w eksporcie
świato-33 Por. Interna onal Trade Sta s cs, World Trade Organiza on 2001.
34 Dane na podstawie Aneksu statystycznego.
35 WTO News: 2001 Press Releases, WTO successfully concludes nego a ons on China’s
entry, Press/243, 17 September 2001.
36 Obliczenia własne na podstawie: Key Indicators for Asia and the Pacifi c 2012, Asian Development Bank, 2012.
143 3. Rozwój gospodarczy i handel zagraniczny Chin w procesie rynkowej transformacji gospodarki
wym, tym razem już do 11,4%38. Wiąże się to ze wzrostem wartości chińskiego eksportu w badanych latach (por. także Rysunek 6)39.
Rysunek 5. Udział głównych eksporterów w eksporcie światowym w latach 1970–2014 (w %)
USA Niemcy
Japonia
Chiny
* Prognoza Międzynarodowego Fundusz Walutowego Źródło: The Economist, Fear of the dragon, January 9th 2010.
Rysunek 6. Wartość chińskiego eksportu towarów (w mln USD) w latach 1978–2012
Źródło: opracowanie własne na podstawie Aneksu statystycznego.
38 W 2012 roku udział Chin w światowym imporcie wyniósł 10%, co pozwoliło utrzymać drugą pozycję.
144 3. Rozwój gospodarczy i handel zagraniczny Chin w procesie rynkowej transformacji gospodarki
Mimo załamania związanego z kryzysem gospodarczym w 2009 roku (kiedy dynamika obrotów handlowych uległa znacznemu spadkowi), już w roku 2010 Chiny powróciły na ścieżkę wzrastającego trendu i wszystko wskazuje na to, że taka tendencja może utrzymać się w bieżącej dekadzie. Jak już wspomniano, na koniec roku 2012 Chiny zajmowały pozycję pierwszego eksportera w światowym eksporcie oraz drugie miejsce w światowym imporcie towarów (odpowiednio czwarte i trzecie miejsce w eksporcie i imporcie usług). Zarówno w roku 2010, jak i 2011 dynamika obrotów handlu zagranicznego Chin była wysoka i wynosiła w tych latach dla eksportu 31,3% oraz 20,3%, dla importu odpowiednio 38,7% i 24,9%. Wyhamowanie tak wysokiego tempa nastąpiło w roku 2012. Eksport wzrósł wtedy o 7,9%, a import o 4,3%. Azjatycki Banku Rozwoju szacował wzrost eksportu w 2013 roku o 10% w stosunku do roku poprzedniego, natomiast im-portu analogicznie o 9%. Ostatecznie wzrost ten wyniósł odpowiednio 7,9% oraz 7,3%, co i tak pozwoliło Chinom na utrzymanie pozycji lidera światowego handlu40. Należy podkreślić, że udział Chin w światowym handlu był nieznaczny w okresie po rozpoczęciu reform i nawet w pierwszej połowie lat 90. W świato-wym eksporcie towarów udział ten wynosił 1,2% w roku 1983 oraz 2,5% w roku
1993 (w światowym imporcie odpowiednio 1,1% oraz 2,8%)41.
Należy jednak zaznaczyć, że utrzymująca się w ciągu ostatnich dwóch dekad średnioroczna dynamika światowych obrotów handlowych kształtowała się na poziomie 5% (por. Rysunek 7). W odniesieniu do gospodarki chińskiej wartość ta była zdecydowanie wyższa i wynosiła około 20%42, co wyjaśnia również sytuację związaną ze wzrostem udziału Chin w handlu światowym. Ekspansja handlu za-granicznego Chin jest szczególnie godna uwagi w kontekście wzrostu znaczenia tej gospodarki dla gospodarki światowej. Szybko rosnące znaczenie Chin w han-dlu międzynarodowym odzwierciedla ich coraz szerszą integrację z gospodarką światową, wynikającą w głównej mierze z akcesji do WTO.
Chiński eksport oraz import wzrastały szybciej niż handel światowy od mo-mentu przyjęcia polityki otwarcia. Zjawisko to można było zaobserwować jesz-cze przed akcesją do WTO (por. Rysunek 8). Sytuacja ta była możliwa dzięki pod-jętym reformom handlu oraz ogólnemu otwarciu gospodarki, co zwiększało in-tegrację z systemem handlu światowego i przygotowywało gospodarkę Chin na wejście do Światowej Organizacji Handlu. Szybka ekspansja chińskiego handlu nie jest jednak precedensem jeśli chodzi o kwes ę zakresu czy też tempa. Inne gospodarki azjatyckie, takie jak Japonia, Korea Południowa, czy nowo uprzemy-słowione gospodarki wschodzące utrzymywały jeszcze wyższe tempo wzrostu eksportu średnio przez okres nawet 30 lat. Doświadczenie to sugeruje, że Chiny mogą utrzymywać stosunkowo silny wzrost eksportu przez wiele lat. Biorąc pod uwagę liczbę ludności oraz znaczny potencjał rozwojowy, Chiny mogą mieć
więk-szy wpływ na gospodarkę światową niż inne gospodarki wschodzące43.
40 Asian Development Outlook 2013, Asian Development Bank 2013, s. 156 oraz Key
In-dicators for Asia and the Pacifi c 2014, Asian Development Bank, 2014.
41 Por. WTO, Interna onal Trade Sta s cs 2001, s. 30.
42 Obliczenia własne na podstawie: Asian Development Bank, Key Indicators for Asia and
the Pacifi c 2010 oraz 2012.
145 3. Rozwój gospodarczy i handel zagraniczny Chin w procesie rynkowej transformacji gospodarki
Rysunek 7. Dynamika światowych obrotów handlowych (roczna zmiana procentowa oraz dynamika średnioroczna)
roczna zmiana procentowa 13,9 5,0 2,5 3,3 2,3 -12,5 5,0 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 15,0 10,0 5,0 00,0 -5,0 -10,0 -15,0 średnia zmiana procentowa
Źródło: WTO: 2013 News Items, Summary of WTO Report on G-20 Trade Measures
(Mid--October 2012 to mid-May 2013): World trade is expected to expand slowly in 2013, 17
June 2013, OECD/WTO/UNCTAD 2013, h p://www.wto.org [dostęp: 26.06.2013] (dane za rok 2013 i 2014 są prognozami).
Rysunek 8. Wzrost w handlu (1970=1) – okres do momentu akcesji Chin do WTO
Eksport Chin
Import Chin Eksport światowy
146 3. Rozwój gospodarczy i handel zagraniczny Chin w procesie rynkowej transformacji gospodarki
W tym miejscu warto jeszcze przytoczyć prognozy Światowej Organizacji Handlu oraz Banku Światowego odnośnie do udziału Chin w światowym handlu oraz tempa wzrostu eksportu w perspektywie długookresowej. Według prognoz WTO, przewiduje się wzrost chińskiego udziału w eksporcie światowym do 15% oraz w eksporcie krajów rozwijających się (z 23% do 27%) w okresie 2010–203044. Z kolei szacunki Banku Światowego mówią, że chiński eksport będzie wzrastał średnio o około 6% rocznie w tych latach, czyli w tempie bardziej umiarkowanym niż w okresie ostatnich dwóch dekad45.
Sytuację dotyczącą chińskiego handlu zagranicznego na tle ich rozwoju gospodarczego przed i po akcesji do WTO prezentuje Tabela 11. Na szczegól-ną uwagę zasługuje olbrzymi wzrost wartości rezerw dewizowych oraz udziału w światowym eksporcie towarów między rokiem 1990 a 2012.
Tabela 11. Podstawowe wskaźniki ekonomiczne w wybranych latach przed i po akcesji Chin do WTO
Wskaźnik Jednostka Wartość
(1990) Wartość (2000) Wartość (2010) Wartość (2012) wzrost PKB w % 3,8 8,4 10,4 7,8 międzynarodowy
handel towarami USD mln 116570 474398 2 972 923 3 867 119
eksport USD mln 62 760 249 223 1 577 824 2 048 714 import USD mln 53 810 225 175 1 395 099 1 818 405 udział w światowym eksporcie towarów w % 1,8 3,9 10,36 11,4 wartość rezerw dewizowych USD mld 29 166 2 876 3 312
Źródło: opracowanie własne na podstawie Aneksu statystycznego.
Jeśli chodzi o wzrost chińskiego PKB, przewiduje się, że w ciągu najbliższych dwóch dekad tempo wzrostu PKB osłabi się również w gospodarkach wschodzą-cych. W odniesieniu do Chin szacuje się, że tempo to będzie stopniowo spadać ze średniego poziomu około 8,5% w latach 2011–2015 do około 5% w latach 2026–203046.
Warto również pokazać w tym miejscu udział Chin w światowym PKB przed oraz po uzyskaniu członkostwa w WTO. Dane te prezentuje Tabela 12.
44 World Trade Report 2013, Factors shaping the future of world trade, World Trade Organiza on 2013, s. 92.
45 China 2030. Building a Modern, Harmonious, and Crea ve High-Income Society, The World Bank Development Research Center of the State Council, the People’s Republic of China, 2012.
147 3. Rozwój gospodarczy i handel zagraniczny Chin w procesie rynkowej transformacji gospodarki
Tabela 12. Udział Chin w światowym PKB w latach 1995–2011 (w %)
Rok 1995 2000 2005 2010 2011
Udział 2.4 3.7 4.9 9.4 10.5
Źródło: opracowano na podstawie: C. VanGrasstek, The History and Future of the World
Trade Organiza on, dz. cyt., s. 29.
Przewiduje się, że udział Chin w światowym PKB wzrośnie do roku 2030 do
około 15%47. Akcesja Chin do WTO zaowocowała wzrostem wartości obrotów
chińskiego handlu zagranicznego z 474,3 mld USD w 2000 roku do 3867,1 mld USD w roku 2012, czyli ponad osiem razy (w tym wzrost eksportu z 249,2 mld USD do 2048,7 mld USD oraz importu z 225,1 mld USD do 1818,4 mld USD). W związku z kryzysem ekonomicznym w roku 2009 nastąpił spadek wartości ob-rotów handlowych do poziomu 2115,5 mld USD, co i tak oznaczało ponad czte-rokrotny wzrost w stosunku do roku 200048.
W latach 1978–2012 można było zauważyć konkretne zmiany w polityce handlowej Chin, które związane były z odchodzeniem od handlowej polityki pro-tekcyjnej do liberalnej, w miarę narastania dodatniego salda bilansu handlowe-go (por. Rysunek 9).
Rysunek 9. Saldo obrotów towarowych w latach 1978–2012 (ceny bieżące, w mln USD)
Źródło: opracowanie własne na podstawie Aneksu statystycznego.
47 World Trade Report 2013, Factors shaping the future of world trade, World Trade Organiza on 2013, s. 91.
148 3. Rozwój gospodarczy i handel zagraniczny Chin w procesie rynkowej transformacji gospodarki
W początkowej fazie transformacji gospodarczej handel zagraniczny charak-teryzował się ujemnym saldem bilansu handlowego. Od pierwszej połowy lat 90. notuje się saldo dodatnie, które jest głównym źródłem rezerw walutowych. Obecnie Chiny posiadają największe na świecie rezerwy dewizowe, które w 2012 roku przekroczyły poziom 3,3 bln USD, a w 2013 roku wyniosły już 3,8 bln USD. Znaczna część chińskich rezerw lokowana jest w amerykańskich papierach war-tościowych (według szacunków ok. 70% chińskich rezerw denominowana jest w dolarach)49. Wysokość rezerw walutowych, idąca w parze z rosnącym defi cy-tem bilansu handlowego, zarówno w USA jak i w UE, jest przyczyną niepoko-ju u tych kluczowych partnerów handlowych Chin. Już w roku 2008 defi cyt ten
wynosił odpowiednio prawie 180 mld USD w przypadku USA50 i 160 mld USD
w przypadku UE, a roku 2013 – odpowiednio prawie 231 mld USD i 120 mld USD. Taka sytuacja może powodować pogłębianie działań protekcjonistycznych u tych partnerów w stosunku do Chin, tym bardziej że działania te można już było za-obserwować w utrudnieniach, z jakimi zmagają się chińscy przedsiębiorcy w do-stępie do rynku tych krajów. Nasilenie tego problemu, współwystępujące ze światowym kryzysem, mogłoby doprowadzić do spowolnienia handlu w wymia-rze globalnym, ze względu na rolę jaką odgrywają te rynki w chińskim handlu zagranicznym51.
Można zatem zauważyć, że polityka handlowa przeszła w omawianym okre-sie zasadnicze zmiany. Do połowy lat 90. ubiegłego wieku miała charakter pro-tekcjonistyczny, a jej kluczowym celem była równoległa ochrona rynku krajo-wego i jego rozwój. Od końca lat 90., po uzyskaniu dużej nadwyżki eksportowej (por. Rysunek 9), polityka handlowa prowadzona przez Chiny ukierunkowana była już na eliminację barier w handlu międzynarodowym, w związku z
plano-49 Rezerwy te wynosiły odpowiednio 1,528 bln (2007), 1,995 bln (2008), 2,2 bln (2009), 2,87 bln (2010) i aż 3,2 bln w 2010 roku. W pierwszych miesiącach kryzysu fi nanso-wego, który dotknął cały świat, Chiny sondowały możliwość umocnienia międzynaro-dowej roli własnej waluty, proponując niektórym krajom dokonywanie dwustronnych rozliczeń we własnych walutach, z pominięciem USD. Por. Na onal Bureau of Sta s cs of China, h p://www.stats.gov.cn/english/ [dostęp: 15.09.2013] oraz E. Gostomski,
Wzrost roli juana na arenie międzynarodowej, dz. cyt., s. 664.
50 W tym miejscu warto zaznaczyć, jak podkreśla „The Economist”, że ta handlowa prze-paść (trade gap) między USA a Chinami jest znacznie wyolbrzymiona, co wiąże się chińską wartością dodaną w wytworzonych produktach. Mały wkład w kosztach cał-kowitych sugeruje, że aprecjacja chińskiego juana może mieć niewielki wpływ na eks-port. Z przeprowadzonych analiz wynika, że 20% wzrost juana dodałby mniej niż 1% do ceny importowej jednego iPada. W przypadku importu ubrań oraz zabawek chińska wartość dodana jest znacznie wyższa. Jednak maszyny i sprzęt elektroniczny stanowią 1/4 chińskiego eksportu do USA. Pascal Lamy sugerował, że jeśli statystyki handlowe odzwierciedlałyby rzeczywisty wkład krajowy, to amerykański defi cyt w handlu z Chi-nami mógłby zmniejszyć się o połowę. Por. Trade sta s cs: iPadded, „The Economist”, January 21st 2012 oraz Trade in value-added: concepts, methodologies and challenges (joint OECD-WTO note), h p://www.wto.org [dostęp: 15.10.2013].
149 3. Rozwój gospodarczy i handel zagraniczny Chin w procesie rynkowej transformacji gospodarki
waną wówczas akcesją do WTO. W efekcie polityki handlowej prowadzonej już w ramach tej organizacji Chiny stały się jedną z bardziej liberalnych gospodarek w zakresie dostępu do rynku, zarówno jeśli chodzi o towary, jak i usługi oraz czynniki produkcji, co wiązało się z uzyskaniem trwałej nadwyżki eksportowej52.