Towarowa i geografi czna struktura handlu zagranicznego Chin: ujęcie długookresowe ujęcie długookresowe

W latach 50. i 60. ubiegłego wieku w chińskim imporcie dominowały kompletne obiekty przemysłowe, a w eksporcie surowce i artykuły rolno-spożywcze. Taka struktura była typowa dla tradycyjnej gospodarki planowej. W drugiej połowie lat 60. zanotowano spadek importu kompletnych obiektów przemysłowych. W eksporcie nastąpił wzrost udziału wyrobów przemysłu lekkiego oraz spadek eksportu surowców i artykułów rolno-spożywczych. W drugiej połowie lat 70. zaobserwować można było spadek importu kompletnych obiektów przemysło-wych, w eksporcie zaś wzrost wyrobów przemysłu lekkiego53.

Od przełomu lat 70. i 80. następuje przyspieszenie obrotów wyrobami prze-mysłowymi. W eksporcie zaczęły dominować wyroby przetworzone, jednak głównie przemysłu lekkiego, a w imporcie – nowoczesne technologie. Zauważyć można, że struktura rzeczowa obrotów towarowych ChRL już w pierwszych la-tach transformacji gospodarczej pozwalała na zakwalifi kowanie tej gospodarki do rozwijających się na podstawie modelu otwartego, w ramach którego struk-tura rzeczowa obrotów handlu zagranicznego odzwierciedla rozwojowe potrze-by gospodarki, co ma swój wyraz w zwiększającym się przywozie nowoczesnych urządzeń i maszyn (struktura importu) oraz w możliwości zaspokajania zmienia-jących się potrzeb innych gospodarek w sposób tańszy i bardziej efektywny od innych uczestników wymiany (struktura eksportu). W pierwszych latach prze-mian przewagi komparatywne chińskiej gospodarki odnosiły się głównie do wy-robów odzieżowych, tkanin, obuwia czy zabawek. Dopiero przełom lat 80. i 90. zaowocował sukcesywnym wzrostem udziału w chińskim eksporcie towarów przemysłu maszynowego, co było rezultatem dokonanego wcześniej importu nowoczesnych technologii54.

Istotnym zmianom podlega zwłaszcza struktura eksportu. Jeszcze na po-czątku lat 90. ubiegłego wieku wyroby przemysłu lekkiego stanowiły ponad 40% chińskiego eksportu. Na produkty te składało się obuwie, odzież, zabaw-ki oraz inne artykuły. Pozostałą część eksportu stanowiły półfabrykaty (głównie tekstylia) oraz maszyny i środki transportu. Od przełomu wieków Chiny osiągają znaczące zyski w innych kategoriach eksportu, wliczając w to elektronikę (m.in.

52 K. Starzyk, Zagraniczna polityka ekonomiczna w procesie transformacji gospodarki, dz.

cyt., s. 132–133.

53 Survey of China’s Foreign Trade, Interna onal Trade Centre, UNCTAD/WTO, Geneva 1995.

150 3. Rozwój gospodarczy i handel zagraniczny Chin w procesie rynkowej transformacji gospodarki

sprzęt biurowy, zautomatyzowane wyposażenie przetwarzania danych, środki łączności oraz wyposażenie dźwiękowe). Przykładowo, ta część chińskiego eks-portu, na którą przypadały maszyny i środki transeks-portu, z uwzględnieniem elek-troniki, wzrosła z 17% w 1993 roku do 41% w 2003 roku, podczas gdy w tym samym okresie udział drobnej produkcji (miscellaneous manufacturing) spadł z 42% do 28%55. Trend ten utrzymany został w kolejnych latach, a efektem tego jest wzrost znaczenia w eksporcie wyrobów bardziej zaawansowanych techno-logicznie, takich jak maszyny i urządzenia oraz elektronika. Wiąże się to rów-nież z zauważalnym, sukcesywnym przesuwaniem się w eksporcie w stronę dóbr o wyższej wartości dodanej. Dobrą ilustracją tej sytuacji jest wzrost udziału eksportu maszyn, urządzeń oraz sprzętu transportowego w chińskim eksporcie, ogółem z 27,3% w roku 1998 do 47,7% w roku 2011. Z kolei udział w eksporcie tzw. pozostałych dóbr konsumpcyjnych (w tym zabawek i obuwia) zmniejszył się

z 21,7% do 16% w omawianym okresie56.

Struktura importu odzwierciedla wysoki stopień pionowej specjalizacji pro-dukcji w regionie azjatyckim. Wskazuje na to wysoki udział importu w produk-tach eksportowanych. Stosunek importu przetwórczego (imports for processing) do importu ogółem wzrósł z około 35% całkowitego importu we wczesnych la-tach 90. ubiegłego wieku do około 50% do roku 1997 i od tego czasu pozostał na wysokim poziomie. Szacuje się, że ten typ importu stanowi obecnie ponad 40% chińskiego eksportu. Wraz ze wzrostem importu z krajów azjatyckich oraz odpowiednim wzrostem eksportu do krajów rozwiniętych (zwłaszcza USA oraz UE) można mówić o zdecydowanej zmianie struktury chińskiego handlu.

Dynamicznemu wzrostowi obrotów handlu zagranicznego oraz zmianom jego struktury rzeczowej towarzyszą zmiany struktury geografi cznej. Rośnie udział im-portu z krajów uprzemysłowionych, zwłaszcza produktów zaawansowanych tech-nologicznie. Podobnie rośnie chiński eksport na te rynki, stając się coraz bardziej zróżnicowany. Chiny stały się kluczowym partnerem dla regionu azjatyckiego. Pionowa specjalizacja w produkcji w Azji doprowadziła do wzrastającego udziału importu pochodzącego właśnie z tego regionu. Te czynniki, razem z wzrastającym wolumenem importu przeznaczonego na krajową konsumpcję, uplasowały Chiny wśród grupy najważniejszych eksporterów z krajów azjatyckich.

Warto wspomnieć, że udział rynkowy chińskiego eksportu tanich produktów wzrastał do tej pory, a poziom współzawodnictwa eksportowego między krajami rozwiniętymi i Chinami był wciąż stosunkowo niski. Sytuację tę odzwierciedla tzw. wskaźnik podobieństwa eksportu (Export Similarity Index – ESI), który poka-zuje, w pewnym stopniu, zazębianie się chińskiego eksportu oraz eksportu bo-gatszych partnerów handlowych. Wynik 100 wskazuje na identyczną strukturę eksportu, wynik 0 oznacza brak konkurencji. Poniższy schemat pokazuje warto-ści wskaźnika ESI w ciągu ostatniej dekady w handlu między Chinami a Japonią,

55 Por. China’s Growth and Integra on into the World Economy: Prospects and Challen-ges, red. E. Prasad, Interna onal Monetary Fund, Washington D.C. 2004.

151 3. Rozwój gospodarczy i handel zagraniczny Chin w procesie rynkowej transformacji gospodarki

UE i USA. Trend jest wyraźnie zwyżkowy, chociaż poziomy są nadal niskie, co może wskazywać, że Chiny były w tym okresie w przeważającej mierze siłą anga-żującą duży nakład pracy, eksportującą produkty relatywnie tanie, wyróżniającą się w produkcji towarów takich jak odzież, tekstylia, obuwie i zabawki57.

Tabela 13. Struktura geografi czna obrotów towarowych handlu zagranicznego Chin w wybranych latach (mln USD) przed i po akcesji do WTO

Rok 1990 1992 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 Eksport ogółem ^{62760 85622 151171 183751 249223 325783 438486 969698 1429340 1580400 2051910} USA 5314 8599 26731 38001 52162 70064 92633 203898 252786 283679 352540 Hongkong 27163 37511 32904 38782 44520 58483 76289 155435 190772 218205 323654 Japonia 9210 11699 30888 29718 41654 48483 59423 91773 116176 120262 151509 Korea Połu-dniowa ^{433 2438 7527 6266 11293 15508 20096 44558 73905 68811 87647} Niemcy 2062 2447 5852 7350 9278 11382 17536 40302 59192 68069 69176 Holandia 943 1200 3539 5162 6687 9070 13505 30843 45921 49711 58917 Wielka Brytania ^{664 923 3199 4633 6310 8059 10824 24159 36079 38776 47746} Indie 173 158 698 1016 1561 2673 3344 14588 31517 40880 46279 Singapur 2016 2031 3753 3901 5761 6969 8869 23188 32325 32333 40321 Rosja – 2337 1693 1833 2233 3522 6035 15829 33011 29592 44073 Import ogółem ^{53810 81872 138949 140385 225175 295440 412837 791795 1131920 1393920 1817380} Japonia 7656 13686 29190 28307 41520 53489 74151 115811 150808 176304 177727 Korea Połu-dniowa ^{236 2623 12485 15021 23208 28581 43135 89819 112175 138024 166590} USA 6591 8903 16179 16997 22376 27251 33939 59326 81723 101959 128638 Niemcy 2980 4023 7325 6998 10411 16434 24341 37888 55911 74378 92029 Australia 1361 1671 3438 2693 5099 5852 7301 19195 36284 59698 78593 Malezja 852 830 2246 2675 5480 9295 13987 23577 32131 50375 58247 Brazylia 514 519 1484 1133 1621 3003 5844 12907 29632 38038 52060 Arabia Saudyjska ^{– – 840 808 1954 3436 5195 15087 31072 32862 54945} Tajlandia 386 424 1890 2423 4380 5599 8827 17962 25636 33201 38456 Rosja – – 5156 3627 5769 8405 9726 17539 23784 25811 43952 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Asian Development Bank, Key Indicators For

Asia and the Pacifi c 2010 i 2013.

57 Heavy duty. China’s next wave of export, A report from the Economist Intelligence Unit, 2011, s. 2.

152 3. Rozwój gospodarczy i handel zagraniczny Chin w procesie rynkowej transformacji gospodarki

Rysunek 10. Wskaźnik podobieństwa eksportu Chin z UE, USA i Japonią w latach 2001–2010

UE

USA

Japonia

Źródło: Heavy duty. China’s next wave of export, A report from the Economist Intelligence Unit, 2011, s. 3.

Warto zaznaczyć z kolei, że wysoka symetryczność towarowa chińskiego eks-portu i imeks-portu potwierdzana jest w wymianie handlowej Chin, która ma

cha-rakter wewnątrzgałęziowy58. W strukturze przedmiotowej chińskiego eksportu

wiodącymi produktami są: maszyny biurowe i sprzęt telekomunikacyjny (26,2%), inne półprodukty (10,6%), ubrania (8,1%), inne maszyny elektryczne (7,7%), ma-szyny nieelektryczne (7,5%), sprzęt transportowy (6,3%), chemikalia (6%). Z ko-lei do głównych produktów importowych Chin należą: maszyny biurowe i sprzęt telekomunikacyjny (17,5%), paliwa (15,8%), produkty mineralne (13,8%), che-mikalia (10,4%), inne dobra konsumpcyjne (8,4%), produkty rolne (8,3%), sprzęt transportowy (5,6%) oraz inne maszyny elektryczne (5,1%)59.