Chiny a kraje Azji Północno-Wschodniej

Wśród Krajów Azji Północno-Wschodniej szczególne istotne znaczenie dla Chin ma handel z Japonią, Koreą Południową oraz Tajwanem.

Przystąpienie Chin do WTO wpłynęło w znaczącym stopniu na dynamikę

35 WTO News: 2001 Press Releases, WTO Ministerial Conference approves China’s

acces-sion, Press/252, 10 November 2001.

36 Report of the Working Party on the Accession of China, WT/ACC/CHN/49, World Trade Organiza on, 1 October 2001.

191 4. Implikacje członkostwa Chin w WTO

obrotów handlowych z Japonią. Wartość dwustronnej wymiany Japonia–Chiny wynosiła w roku 2001 niespełna 89 mld USD. W roku 2003 osiągnęła już poziom ponad 148 mld USD.

Przełomowy w dwustronnych stosunkach handlowych okazał się rok 2008. Wtedy Chiny stały się głównym partnerem handlowym Japonii (wyprzedzając USA). Od tego momentu Chiny są najważniejszym partnerem handlowym Japo-nii. Wartość wymiany handlowej Japonii z Chinami w roku 2012 wyniosła ponad 332 mld USD37. Należy podkreślić, że stosunki między Chinami a Japonią to obec-nie relacje drugiej i trzeciej gospodarki świata.

Do roku 2008 Japonia była również największym eksporterem do Chin38.

Wiązało się to z geografi czną bliskością tych krajów i znalazło odzwierciedlenie w stosunkowo wysokim udziale Chin w japońskim eksporcie (jeszcze w roku 2009 wyniósł on prawie 19%). Jednak od 2006 roku eksport UE i USA wzrastał nieco szybciej i w 2009 roku najważniejszym dostawcą dóbr na chiński rynek sta-ła się Unia Europejska. Tendencje we wzajemnych relacjach handlowych między Chinami a Japonią, w okresie przed i po akcesji Chin do WTO, obrazują Tabele 19 i 20.

Tabela 19. Import z Japonii do Chin (jako % chińskiego importu ogółem) w wybranych latach przed i po akcesji Chin do WTO

1980 1990 1995 2000 2002 2003 2005 2011

26,5 14,2 21,9 17,8 18,1 18,0 15,2 11,2

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Direc on of Trade Sta s cs, Interna onal Mo-netary Fund, 2004; UNCTAD Handbook of Sta s cs 2012, United Na ons, New York–Ge-neva 2012.

Tabela 20. Udział Chin w imporcie ogółem Japonii w wybranych latach przed i po akcesji do WTO (w %)

1980 1990 1995 2000 2001 2002 2005 2011

3,1 5,1 10,7 14,5 16,6 18,3 11,0 7,8

Źródło: opracowanie własne na podstawie: China’s emergence and its impact on the

glo-bal economy, chapter 2, World Economic Outlook, Interna onal Monetary Fund, 2004; UNCTAD Handbook of Sta s cs 2012, dz. cyt., s. 60.

Obecnie na trzecim miejscu wśród największych partnerów handlowych Chin (po UE i USA) znajduje się Hongkong (SAR). Wartość obrotów handlowych

37 Interna onal Trade Sta s cs, World Trade Organiza on 2008–2013.

38 Wzajemne stosunki ChRL i Japonii determinowane były w latach wcześniejszych mię-dzynarodowym układem sił w Azji. Pierwszoplanowe znaczenie w relacjach między tymi krajami miał czynnik ekonomiczny. Por. szerzej na ten temat A. Halimarski, M. To-mala (red.), Chińska Republika Ludowa a rozwinięte państwa kapitalistyczne (1949–

192 4. Implikacje członkostwa Chin w WTO

ogółem wyniosła w 2012 roku 381,3 mld USD, z czego 361,1 mld USD stanowił eksport, a na import przypadło pozostałe 20,1 mld USD. Z tego też względu Ja-ponia zajęła dopiero czwarte miejsce, z wartością obrotów na koniec roku 2012 na poziomie 356,1 mld USD (eksport do Japonii stanowił 164,4 mld USD, import z Japonii 191,7 mld USD)39.

Chociaż Chiny prowadziły wymianę handlową z Koreą Południową już od połowy lat 70. ubiegłego wieku40, to stosunki dyplomatyczne między tymi kra-jami ustanowione zostały dopiero w 1992 roku. Chiny są dla Korei Południowej ważnym partnerem, głównie za sprawą różnorakich powiązań z Koreą Północną, co pozwala im odgrywać istotną rolę w kształtowaniu sytuacji na Półwyspie Ko-reańskim.

W latach 1992–2011 wartość obrotów handlowych zwiększyła się około 44-krotnie, z 5 mld USD do ponad 220 mld USD. W 2003 roku Chiny wyprzedzi-ły USA i stawyprzedzi-ły się pierwszym rynkiem eksportowym dla Korei Południowej. Trzy lata później, w roku 2006, zajęły pozycję pierwszego partnera handlowego Korei, którą utrzymują również obecnie. Warto także zaznaczyć, że Korea Południowa jest jednym z tych krajów, które notują dodatnie saldo w handlu z Chinami41.

Na przestrzeni tych lat zmieniała się również struktura towarowa obrotów handlowych. We wczesnych latach 90. Chiny eksportowały do Korei Południo-wej głównie dobra podstawowe i produkty pracochłonne, podczas gdy impor-towały dobra przetworzone i produkty kapitałochłonne. Jednak sytuacja ta ule-gła zmianie po akcesji Chin do WTO. Korea Południowa nadal eksportuje dobra kapitałochłonne oraz zaawansowane technologicznie, jednak coraz więcej tego typu produktów wysyłanych jest też w odwrotnym kierunku. Dominujący stał się zatem handel wewnątrzgałęziowy, gdyż obydwa kraje zaczęły eksportować podobne produkty42.

Mimo że kraje te są dla siebie ważnymi partnerami handlowymi, od roku 2005 odnotowuje się osłabienie dynamiki wzajemnych obrotów, co spowodo-wane jest m.in. toczącymi się sporami, w efekcie których strony nakładają na sie-bie wzajemnie środki antydumpingowe oraz środki ochronne w handlu, głównie

39 Dane Ministerstwa Gospodarki: Chińska Republika Ludowa. Informacja o

stosun-kach gospodarczych z Polską, h p://www.mg.gov.pl/Wspolpraca+miedzynarodowa/

Wspolpraca+gospodarcza+z+krajami+Azji [dostęp: 15.11.2013].

40 Wymiana handlowa prowadzona była pośrednio przez Hongkong, właśnie z powodu braku formalnych stosunków dyplomatycznych, co zdecydowanie ograniczało jej roz-miary. Spowodowane to było faktem, że właściwie od lat 50. do 80. ubiegłego wieku ChRL uznawała tylko Koreę Północną, a Korea Południowa – wyłącznie Republikę Chiń-ską na Tajwanie. S. Zhou, Sino-South Korean trade rela ons: from boom to recession, EAI Background Brief No. 508, East Asian Ins tute, Na onal University of Singapore, 3 March 2010, s. 1.

41 Przykładowo, nadwyżka handlowa Korei Południowej w roku 2009 wyniosła ponad 40 mld USD, z czego 32,5 mld USD stanowiła nadwyżka w handlu z Chinami. Por. Korea Customs Service, h p://www.customs.go.kr [dostęp: 17.11.2013].

193 4. Implikacje członkostwa Chin w WTO

w obszarze produktów żywnościowych. Spowodowane jest to w dużej mierze wzrostem konkurencyjności chińskiego eksportu w stosunku do produktów ko-reańskich43.

Od 2005 roku strony rozważają również możliwość utworzenia

chińsko-ko-reańskiej strefy wolnego handlu44. Po zawarciu takiego porozumienia między

Koreą Południową a USA w 2007 roku, Chiny zdecydowały się na przyspieszenie działań w tym zakresie. Utworzenie chińsko-koreańskiej strefy może okazać się najlepszym rozwiązaniem, zarówno dla Chin, jak i dla Korei Południowej, zakła-dającym osiągnięcie korzyści przez obydwu partnerów (win-win results).

Od czasu rewolucji z 1949 roku stosunki między utworzoną ChRL a Republi-ką ChińsRepubli-ką na Tajwanie45 charakteryzowały się licznymi ograniczeniami, a relacje miedzy nimi określane były jako napięte. Zmiany na scenie politycznej w ChRL i Republice Chińskiej na Tajwanie w drugiej połowie lat 70. i w latach 80. ubiegłe-go wieku umożliwiły stopniowe łaubiegłe-godzenie napięć w ich wzajemnych relacjach,

co wpłynęło również w pewien sposób na stosowanie zasady „jednych Chin”46.

Mimo napięć w stosunkach dyplomatycznych, następował rozwój wymiany

han-43 Problem ten rozpoczął się w roku 2005 od skażonej żywności importowanej z Chin. Podobna sytuacja miała miejsca w roku 2008 i dotyczyła importu skażonego mleka w proszku. Por. tamże, s. 8–9.

44 Ministerstwo Handlu Chin wyróżnia tzw. obowiązujące porozumienia o wolnym han-dlu, porozumienia podlegające negocjacjom oraz porozumienia rozważane (under

considera on). Ewentualne porozumienie o wolnym handlu z Koreą Południową

nale-ży do tej ostatniej grupy i określone jest jako „wspólne badanie wykonalności” (Joint

Feasibility Study). Por. China FTA Network, h p:// a.mofcom.gov.cn/english/index.

shtml [dostęp: 17.11.2013].

45 Aktualnie Tajwan (Republika Chińska) jest uznawany przez 23 kraje, przy czym są to głównie małe państwa wyspiarskie, kraje Ameryki Środkowej i kraje afrykańskiej. Z państw europejskich jest to jedynie Watykan. Nie zmienia to jednak faktu, że Tajwan jest członkiem wielu organizacji gospodarczych, np. APEC, ADB czy WTO.

46 W latach 70. ubiegłego wieku nastąpiło zbliżenie w stosunkach między Chinami a USA, które do tamtego czasu były sojusznikami Tajwanu. W roku 1972 wydany został „Wspólny komunikat chińsko-amerykański” – tzw. komunikat szanghajski, w którym władze ChRL uznały się za jedyne legalne władze chińskie. USA zatem „przyjęły do wiadomości”, że Chińczycy po obu stronach Cieśniny Tajwańskiej uznają istnienie tylko jednych Chin, których częścią jest Tajwan i potwierdziły niepodważanie „zasady jed-nych Chin” (One China Principle). Z końcem 1978 USA i ChRL wydały drugi wspólny komunikat, który obowiązywał od 1 stycznia 1979 roku. Państwa te potwierdziły na-wiązanie stosunków dyplomatycznych, a USA zobowiązywały się uznawać rząd ChRL za jedyny legalny rząd Chin. Jednocześnie w dokumencie stwierdzono, że obywatele USA będą nadal utrzymywać kulturalne, handlowe i inne nieofi cjalne stosunki z obywate-lami Tajwanu. Por. Joint Communiqué of the United States of America and the People’s

Republic of China (1979), tekst dostępny na stronie internetowej: h p://www.cfr.org/

china/joint-communique-usa-peoples-republic-china-establishment-diploma ons-1979/p8452 [dostęp: 15.06.2013]. Por. także R. Sławiński, Historia Chin i

194 4. Implikacje członkostwa Chin w WTO

dlowej między Chinami a Tajwanem47, szczególnie od momentu przystąpienia

Chin do WTO (oraz w tym samym czasie Tajwanu, który przystąpił już jako

Chi-nese Taipei)48.

Warto szczególnie zaznaczyć, że przystąpienie Chin do WTO otworzyło dro-gę do utworzenia strefy wolnego handlu z Tajwanem i było pierwszym krokiem w kierunku wzmocnienia gospodarczej współpracy. 29 czerwca 2010 roku pod-pisane zostało Porozumienie o Współpracy Gospodarczej (Economic

on Framework Agreement – ECFA) między ChRL a Tajwanem, dotyczące

obni-żenia ceł na kilkaset produktów do końca 2012 roku. Ma ono przyczynić się do zwiększenia obrotów handlowych w regionie oraz wspierać równowagę w Azji Wschodniej. Umowa dotyczyła dokładnie sukcesywnej obniżki ceł na ponad 800 produktów, z czego 539 kategorii stanowił tajwański eksport a 267 chiński eks-port (łącznie o wartości prawie 17 mld USD). Kwes a podpisania porozumienia była szczególnie istotna z punktu widzenia Tajwanu, gdyż po podpisaniu przez Chiny w styczniu 2010 roku umowy z krajami ASEAN (tzn. po utworzeniu CAFTA), tajwańskie produkty straciły na konkurencyjności w tym regionie.Do czasu pod-pisania porozumienia ECFA współpraca między tymi krajami charakteryzowała się przewagą tajwańskiego importu do Chin49.

Zgodnie z założeniami tej umowy ma ona poprawić kondycję osłabionego po kryzysie Tajwanu (wzrost PKB wyniósł tylko 0,7% w roku 2008 i 1,9% w roku 2009). Władze liczą na to, że wzrost eksportu, związany bezpośrednio z

podpi-sanym porozumieniem ECFA, przyczyni się do ożywienia gospodarczego50.

Po-nadto umowa ta ma pomóc Tajwanowi w podpisaniu analogicznych porozumień

z innymi państwami ugrupowania ASEAN51, co również może przyczynić się do

47 Już w latach 1991–2002 wartość wzajemnych obrotów handlowych wzrosła z 8,1 mld USD do 39,6 mld USD, a większość tej wymiany odbywała się pośrednio przez Hong-kong. Por. W.M. Morrison, Taiwan’s Accession to the WTO and its Economic Rela ons

with the United States and China, CRS Report for Congress, May 16, 2003.

48 Szerzej na ten temat w punkcie 2.5.

49 Umowa dotyczy produktów najbardziej wrażliwych z punktu widzenia konkuren-cji z ASEAN, takich jak: tekstylia, części samochodowe, wyroby petrochemiczne. Do momentu podpisania ECFA eksport Tajwanu napotykał stawki w granicach 5–15%. Zerowe lub obniżone stawki celne pomogą producentom z Tajwanu w zwiększeniu sprzedaży w ChRL, co ma przyczynić się do poprawy kondycji tajwańskiej gospodarki. Por. Progress in talks with China is a mixed blessing for Ma Ying-jeou, „The Economist”, December 30th 2009.

50 A plethora of free-trade deals is driving Taiwan closer to China, „The Economist”, Au-gust 6th 2009.

51 Zgodnie z informację Sekretariatu WTO dotyczącą Przeglądu Polityki Handlowej na Tajwanie, ECFA przyczyni się do poprawy stosunków między Chinami a Tajwanem i ułatwi temu ostatniemu w sprostaniu wyzwaniom, jakie pojawią się po podpisaniu umów o wolnym handlu przez inne kraje azjatyckie. Zob.: Trade Policy Review, Report

by the Secretariat. Separate Customs Territory of Taiwan, Penghu, Kinmen and Matsu,

WT/TPR/S/232, 2010 oraz Trade Policy Review, China, Report by the Secretariat, WT/ TPR/S/232/Rev.1, 2010.

195 4. Implikacje członkostwa Chin w WTO

zwiększenia wzrostu gospodarczego. ChRL oraz Hongkong pozostają najistotniej-szymi punktami docelowymi dla tajwańskiego eksportu. Ponadto Chiny służą jako pla orma eksportowa dla krajów azjatyckich, zwłaszcza Tajwanu. Import azjatyckich komponentów i eksport gotowych produktów m.in. do USA powodu-je, że Chiny notują defi cyty handlowe z krajami azjatyckimi oraz nadwyżki z np. z USA. Tajwan jest największym benefi cjentem tego procesu52.

Chiny są największym partnerem handlowym Tajwanu. Efektem podpisanej umowy o współpracy gospodarczej jest dynamiczny wzrost wzajemnej wymiany. W roku 2011 obroty handlowe między Chinami a Tajwanem wzrosły o ponad 10% w stosunku do roku poprzedniego. Utrzymująca się tendencja wzrostowa spowodowała, że w pierwszych dziewięciu miesiącach 2013 roku handel między Chinami a Tajwanem wzrósł już o ponad 23%53.

Warto podkreślić, że kwes e dotyczące umów o wolnym handlu są często sporne, jednak rzadko zdarza się, aby porozumienie charakteryzowało się aż ta-kim strategicznym znaczeniem jak ECFA. Wiąże się to z jednej strony z kwes ą obaw Tajwanu o sprostanie konkurencji wobec planowanego podpisania umowy o wolnym handlu w ramach tzw. ASEAN+3 (czyli CAFTA rozszerzona o Japonię i Koreę Południową). Ponadto szacuje się, że wypełnienie zobowiązań wynikają-cych z ECFA może zwiększyć PKB Tajwanu o 1,65–1,72%54.

Z drugiej strony wykładnią dla polityki Chin wobec Tajwanu jest tzw. sześć

punktów Hu Jintao55 (ówczesnego przewodniczącego ChRL) z 2008 roku.

Wska-zuje się w nich m.in. na stosowanie wspomnianej już zasady „jednych Chin” oraz współpracę gospodarczą, zakończenie wrogich relacji i zawarcie porozumienia pokojowego. Zasady te, wraz z podpisanym porozumieniem o współpracy, mogą sugerować, że Chiny będą dążyć do gospodarczego uzależnienia Tajwanu, dla

którego są kluczowym partnerem handlowym56.

Integracja Chin z gospodarką światową nie jest bezprecedensowa w swojej skali czy tempie. Wcześniejsze doświadczenia Japonii oraz nowo uprzemysłowio-nych gospodarek azjatyckich (Hongkongu, Korei Południowej, Singapuru czy Taj-wanu) były podobne jeśli chodzi o zakres tempa wzrostu eksportu, jak również ich zwiększającego się udziału w eksporcie światowym w dłuższym okresie. Bio-rąc pod uwagę wzrost eksportu w tych krajach, można zauważyć, że Japonia, Ko-rea Południowa oraz niektórzy członkowie ASEAN utrzymywali średnio

dwucy-52 Por. na ten temat To-hai L., ECFA and Cross-Straits Economic Rela ons, „Taiwanese Journal of WTO Studies” 2010, t. 15, s. 140 i nn.

53 Por. Sta s cs of Mainland-Taiwan Trade and Investment in January-September 2013,

MOFCOM, h p://english.mofcom.gov.cn/ z d. 10.10.2013.

54 Warto również wspomnieć, że pojawiają się komentarze dotyczące długoterminowe-go celu Chin, jakim jest ponowne zjednoczenie z Tajwanem, a krokiem do tedługoterminowe-go ma być właśnie zawarta umowa handlowa. Por. A plethora of free-trade deals is driving

Taiwan closer to China, „The Economist”, August 6th 2009.

55 W 2013 roku zastąpił go na tym stanowisku Xi Jinping.

56 Por. J. Szczudlik-Tatar, Perspektywy normalizacji stosunków chińsko-tajwańskich, „Biu-letyn PISM” 2009, nr 64(596).

196 4. Implikacje członkostwa Chin w WTO

frowe tempo wzrostu eksportu przez okres około 30 lat. W rzeczywistości chiński eksport wzrastał w tempie wolniejszym niż w wymienionych krajach. Te dane, wraz ze znaczącym potencjałem rozwojowym kraju, pozwalają przypuszczać, że Chiny mogą utrzymać relatywnie silny wzrost eksportu przez wiele kolejnych lat.