Corporate governance w instytucjach finansowych w Polsce

Szczególną formą zachowań instytucjonalnych są zachowania korporacyjne.

Trzeba zauważyć, że wiele kwestii etycznych wypływa z korporacyjnej formy organizacji finansowych, w których osoby odpowiedzialne muszą działać w interesie udziałowców nie ponoszących większej odpowiedzialności za szkody społeczne spowodowane działalnością korporacji – kwestie te wchodzą w zakres ładu korporacyjnego.²⁶¹ Nadzór korporacyjny stanowi tylko część szerszego kontekstu ekonomicznego działania organizacji. Obejmuje on na przykład politykę makroekonomiczną, stopień intensywności konkurencji na rynkach produktów i rynkach pośredniczących. Ramy jego funkcjonowania zależą od otoczenia prawnego, regulacyjnego i instytucjonalnego. Dodatkowo na reputację i długookresowe powodzenie organizacji mają także wpływ takie czynniki, jak jej etyka biznesu oraz

257 Więcej na temat corporate governance w podrozdziale 1.3.4.

258 Więcej na temat Respect Index w rozdziale 3.2.5.

259 L. Zbiegień-Maciąg, Etyka w zarządzaniu organizacją, w red. nauk. J. Dietl, W. Gasparski, Etyka biznesu, PWN, Warszawa 1997, s. 229.

260 M. Grendowicz, Dbajmy o standardy etyczne w biznesie, Rzeczpospolita, 22-01-2008, http://www.rp.pl/artykul/5,86016.html, (data dostępu 25-08-2018).

261 W. Gasparski, A. Lewicka-Strzałecka, B. Rok, G. Szulczewski, Etyka w świecie finansów: pojęcia i zagadnienia, w: red. nauk. W. Gasparski, Uczciwość w świecie finansów, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona Koźmińskiego, Warszawa 2004, s. 24.

świadomość wagi ekologicznych i socjologicznych interesów lokalnych społeczności.²⁶²

Corporate governance, można ująć jako system odnoszący się do kierowania, kontrolowania i pociągania do odpowiedzialności²⁶³ ze szczególnym uwzględnieniem negocjacji i wpływu na różne grupy interesariuszy²⁶⁴ . Jest to system zasad i regulacji, mechanizmów oraz bodźców. Dotyczy on związków między zarządzaniem korporacją a kontrolą nad nią dokonywaną przez interesariuszy. Wykorzystuje się tu różne mechanizmy (instrumenty) nadzoru. Można je podzielić na:

• instrumenty zewnętrzne (rynkowe) – związane są one z działaniem konkurencji,

• instrumenty wewnętrzne – to między innymi: rady nadzorcze, zarządy, zgromadzenia dyrektorów, systemy motywacyjne, etc.²⁶⁵

Wiadomo wspomnieć przy tym, że przedsiębiorstwa działają, podlegając różnego rodzaju bodźcom, przede wszystkim dla maksymalizacji zysku. Jest to stan pożądany przez udziałowców i zarząd, a menedżerowie zarządzający organizacją dążą do celów przez nich określonych. Również pracownicy są zainteresowani w wypracowaniu wysokiego wyniku organizacji, gdy przekłada się to na ich motywowanie płacowe, lub gdy są wdrożone pozapłacowe programy, np.:

wynagrodzenia kafeteryjne²⁶⁶. Menedżerowie działają w warunkach niepewności, a ich działaniom zawsze towarzyszy ryzyko.

Instytucje finansowe stanowią bardzo istotny element gospodarki będąc bezpośrednio zainteresowanymi w funkcjonowaniu organizacji, efektywnym ich zarządzaniem, stabilnością oraz rozwojem. Są również interesariuszami mającymi szeroki wpływ na rozwój gospodarki. Przykładowo banki wspomagają przedsiębiorstwa poprzez udzielanie im kredytów, a dzięki ubezpieczeniom część ryzyka działalności jest przenoszona na zakład ubezpieczeń. Instytucje finansowe często są również akcjonariuszami spółek. Efektywny nadzór korporacyjny zapewnia, że organizacja jest

262 Zasady nadzoru korporacyjnego OECD, (polska wersja językowa – Ministerstwo Skarbu Państwa), http://www.oecd.org/dataoecd/16/32/34656740.pdf, OECD 22-04-2004, s. 12 (data dostępu 17-08-2016).

263 Por. ANAO, Discussion Paper, Australian National Audit Office, Corporate Governance in Commonwealth Authorities and Companies, 1999; Uchwała nr 258/2011 Komisji Nadzoru Finansowego z dnia 4 października 2011 roku w sprawie szczegółowych zasad funkcjonowania systemu zarządzania ryzykiem i systemu kontroli wewnętrznej oraz szczegółowych warunków szacowania przez banki kapitału wewnętrznego i dokonywania przeglądów procesu szacowania i utrzymywania kapitału wewnętrznego oraz zasad ustalania polityki zmiennych składników wynagrodzeń osób zajmujących stanowiska kierownicze w banku, , https://www.knf.gov.pl/ (data dostępu 17-12-2019).

264 Por. A. Wierzbicka, Corporate governance jako próba godzenia aspiracji interesariuszy, WPŚ w Gliwicach, Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej 2018, Seria: Organizacja I Zarządzanie z. 128, s. 421-432; E. Kulwicki, J. Siekierski, R. Śliwa, Optymalizacja działalności gospodarczej w warunkach korporacyjnego systemu organizacyjnego, Kwartalnik Nauk o Przedsiębiorstwie 2016/2, s. 28.

265 Por. K. Zalega, Nadzór bankowy i corporate governance a konkurencyjność sektora bankowego, Bank i Kredyt, lipiec 2003, s. 48; A. Adamska, C. Mesjasz, P. Urbanek, Teorie ładu korporacyjnego. Władanie i kontrola w złożonym świecie. Łódź: Uniwersytet Łódzki, 2016.

266 S. Borkowska, Strategie wynagrodzeń, Oficyna Wydawnicza, IPiSS, Kraków 2006, s. 362-363.

zarządzana w sposób ostrożny i kompetentny, a jego menedżerowie mają (lub powinni mieć) na uwadze kwestie etyczne.²⁶⁷

Corporate governance w instytucjach finansowych obejmuje system zasad prawnych, struktur instytucjonalnych oraz ukształtowanej kulturowo praktyki, który determinuje, kto i na ile skutecznie nadzoruje i kontroluje instytucję finansową.²⁶⁸ W sprawowaniu nadzoru korporacyjnego uczestniczą akcjonariusze, menedżerowie, państwo, rynek finansowy, pracownicy, kredytodawcy, kooperanci, lokalne społeczności i inni interesariusze. Efektywny corporate governance charakteryzuje się przejrzystością, zmniejsza ryzyko oraz stymuluje efektywność zarządzania. Jego efektem jest zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej i konkurencyjnej instytucji finansowej, co z kolei zapewnia rozwój i stabilność sektora finansowego.²⁶⁹ Umacnianie nadzoru właścicielskiego sprzyja poprawie efektywności spółek giełdowych w danym kraju, a tym samym sprzyja wzrostowi gospodarczemu.²⁷⁰

Czynnikiem wzmacniającym instytucje nadzoru korporacyjnego czy też właścicielskiego jest globalizacja rynków finansowych. Kraj, który chce przyciągnąć kapitał zagraniczny na swój rynek giełdowy musi zapewnić inwestorom dostęp do pełnej i wiarygodnej informacji o organizacjach emitujących papiery wartościowe oraz odpowiednią ochronę prawną, a zatem obowiązywanie w danym kraju międzynarodowych standardów rachunkowości i sprawozdawczości oraz przepisów chroniących prawa właścicieli mniejszościowych. Inwestor instytucjonalny musi mieć gwarancję, że będzie mógł skutecznie dochodzić praw, jakie uzyskuje przeprowadzając transakcje na rynku.²⁷¹ Z tego powodu przeprowadza się ocenę skuteczności instytucji nadzoru właścicielskiego dla kraju. Taka ocena jest jednym z głównych czynników, jakie inwestorzy biorą pod uwagę, podejmując decyzje o zakupie zagranicznych papierów wartościowych.²⁷² Dlatego wprowadzono szereg wytycznych i zasad, którymi powinno kierować się przy prowadzeniu organizacji notowanej na Giełdzie Papierów Wartościowych czy należącej do tzw. jednostek zainteresowania publicznego.

267 D. Carse, The importance of corporate governance in banks. „BIS Review”, nr 24/2000, s. 1-4, http://info.worldbank.org/etools/docs/library/156006/pillars/pdfs/bib/carse2.pdf (data dostępu 20-03-2016).

268 W. Rogowski, M. Pawłowska, T. Kopczewski, Podstawowe formy i efekty władania korporacyjnego (corporate governance) w bankowości. Część I, Bank i Kredyt, marzec 2003, s. 5.

269 Por. K. Wang, G. Shailer, Ownership concentration and firm performance in emerging markets:

a meta-analysis, Journal of Economic Surveys, vol. 29, 2015 issue 2: 199–229;.K. Zalega, Nadzór bankowy i corporate governance…, op. cit., s. 47.

270 Por. E. Klepczarek, Nadzór korporacyjny a efektywność kosztowa banków notowanych na GPW, Gospodarka Narodowa, Nr 1/297/2019, s. 111-133; M. A. Kose, E. Prasad, K. Rogoff, S. Wei, “Financial Globalization: A Reappraisal”, NBER, Working Paper, August 2006, www.nber.org/papers/w12484 (dta dostępu 02-12-2016) Por. też: M. Marcinkowska, Corporate Governance w bankach, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2014.

271 A. Sławiński, Rola inwestorów instytucjonalnych, banków i funduszy arbitrażowych w rozwoju globalnego rynku finansowego, Referat na konferencję „Współczesne problemy finansów międzynarodowych”, Kolegium Gospodarki Światowej SGH, 17-11-2006, s. 6.

272 McKinsey, Global Investor and Emerging Market Policymaker Opinion on Corporate Governance, OECD-World Bank Eurasian Corporate Governance Roundtable: The Value and Challenges of Good Corporate Governance, Kiev, Ukraine, May 2004, passim.

Ewolucja dobrych praktyk korporacyjnych czy ładu korporacyjnego w Polsce jest widoczna podczas analizy kolejnych dokumentów uchwalanych w tej dziedzinie.

I tak, powstawały kolejno:

• „Dobre praktyki spółek publicznych” z 2002 i 2005²⁷³ r., które zostały opracowane przez Komitet Dobrych Praktyk (wymagały stosowania zasady comply or explain w regulaminie GPW).

• „Dobre Praktyki Spółek Notowanych na GPW” z 2007, 2010, 2012²⁷⁴ – (po raz kolejny zastosowana została zasada comply or explain. Źródło prawne stosowania znajduje się w regulaminie GPW, ustawie o rachunkowości i w rozporządzeniu Min. Fin. z 19-2-2009 w sprawie informacji bieżących i okresowych ).

• Nowe „Dobre Praktyki Spółek Notowanych na GPW 2016” – powstały w wyniku dostosowywania polskiego prawa do unijnego, na podstawie Zalecenia KE z 09-4-2014 (2014/208/UE); zostaną szczegółowiej omówione w dalszej części artykułu.

• Komisja Nadzoru Finansowego²⁷⁵, wydała kolejno: „Kanon Dobrych Praktyk Rynku Finansowego” oraz „Zasady ładu korporacyjnego instytucji nadzorowanych” – zbiór zasad, któremu zostało poświęcone miejsce w dalszej części artykułu. Zbiór ten określa relacje wewnętrzne i zewnętrzne instytucji nadzorowanych (w tym również z udziałowcami i klientami, ich organizację, funkcjonowanie nadzoru wewnętrznego oraz kluczowych systemów i funkcji wewnętrznych, a także organów statutowych i zasad ich współdziałania).

• „Kodeks dobrych praktyk inwestorów instytucjonalnych” z 2006 r. (Izba Zarządzających Funduszami i Aktywami, Izba Gospodarcza Towarzystw Emerytalnych).

• Dodatkowo od 2009 roku na rynku NewConnect obowiązują zbiory „Dobrych Praktyk Spółek Notowanych na NewConnect”²⁷⁶ oraz „Dobrych Praktyk Autoryzowanych Doradców NewConnect”²⁷⁷.

W 22 lipca 2014 roku Komisja Nadzoru Finansowego (KNF) przyjęła dokument zawierający „Zasady ładu korporacyjnego dla instytucji nadzorowanych"²⁷⁸. Jego celem

273 Dobre Praktyki Spółek Notowanych na GPW, opracowane przez Komitet Dobrych Praktyk, Forum –

Corporate Governance, Warszawa październik 2014

http://www.ecgi.org/codes/documents/pol_best_practice_2005_final_pl.pdf (data dostępu 2-12-2016).

274 Dobre Praktyki Spółek Notowanych na GPW, Załącznik do Uchwały Nr 20/1287/2011 Rady Giełdy z dnia 19-10-2011 r.

https://static.gpw.pl/pub/files/PDF/dobre_praktyki/dobre_praktyki_19_10_2011_final.pdf (data dostępu 2-12-2016).

275 Komisja Nadzoru Finansowego została powołana na podstawie przepisu art. 3 ust. 1 ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym, Ustawa z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym (z późniejszymi zmianami).

276 „Dobre Praktyki Spółek Notowanych na NewConnect”

http://www.newconnect.pl/pub/dokumenty_do_pobrania/Zalacznik_Nr_1_dobre_praktyki.pdf (data dostępu 3-12-2016).

277 „Dobre Praktyki Autoryzowanych Doradców NewConnect”

http://www.newconnect.pl/pub/dokumenty_do_pobrania/Zalacznik_Nr_2_dobre_praktyki.pdf (data dostępu 3-12-2016).

jest wprowadzenie zasad regulujących corporate governance podmiotów rynku finansowego poddanych nadzorowi KNF. Dokument ten stanowi zbiór zasad określających relacje wewnętrzne i zewnętrzne instytucji nadzorowanych, w tym relacje z interesariuszami wewnętrznymi i zewnętrznymi, a także ich organizację, funkcjonowanie nadzoru wewnętrznego oraz kluczowych systemów i funkcji wewnętrznych, a także organów statutowych i zasad ich współdziałania.²⁷⁹

Jednocześnie KNF zobowiązała instytucje nadzorowane do przyjęcia Zasad do 1 stycznia 2015 roku. Narzucenie tej powinności na wymienione w Zasadach instytucje finansowe, ma na celu podniesienie poziomu ładu korporacyjnego w instytucjach finansowych oraz zwiększenie ich przejrzystości działania, co przyczynia się do pogłębiania zaufania do rynku finansowego w Polsce.

„Mając na uwadze:

1) cele nadzoru, to jest zapewnienie:

a) prawidłowego funkcjonowania rynku finansowego,

b) stabilności, bezpieczeństwa oraz przejrzystości rynku finansowego, c) zaufania do rynku finansowego,

d) ochrony uczestników rynku finansowego,

e) bezpieczeństwa obrotu i przestrzegania reguł uczciwego obrotu, f) bezpieczeństwa środków pieniężnych klientów;

2) zadania Komisji Nadzoru Finansowego, polegające na podejmowaniu działań służących prawidłowemu funkcjonowaniu rynku finansowego oraz mających na celu rozwój rynku finansowego i jego konkurencyjność;

3) doświadczenia nadzorcze z zakresu nadzoru bankowego, emerytalnego, ubezpieczeniowego, nad rynkiem kapitałowym oraz spółdzielczymi kasami oszczędnościowo–kredytowymi;

wydaje się Zasady Ładu Korporacyjnego dla instytucji nadzorowanych.”²⁸⁰ Z początkiem stycznia 2016 roku, po publicznych konsultacjach, w których wzięły udział różnorodne grupy interesariuszy (w tym emitenci, inwestorzy, zainteresowane tą kwestią organizacje), wprowadzono znowelizowany kodeks

„Dobrych Praktyk Spółek Notowanych na GPW”, który otrzymał nazwę „Dobre Praktyki Spółek Notowanych na GPW 2016”.²⁸¹ Zmiany z jednej strony mają kontynuować zagadnienia ujęte w pierwotnej wersji zbioru zasad ładu korporacyjnego (obowiązującego od 5 listopada 2010 r. do 31 grudnia 2015), a z drugiej rozszerzać je i doprecyzowywać. Większą uwagę zwrócono przy tym na corporate governance podkreślając, że „Przyjęte przez Giełdę Papierów Wartościowych w Warszawie S.A.

278 Komisja Nadzoru Finansowego „Zasady ładu korporacyjnego dla instytucji nadzorowanych", https://www.knf.gov.pl/Images/Zasady_ladu_korporacyjnego_22072014_tcm75-38575.pdf (data dostępu 30-11-2016).

279 Tamże, s. 3.

280 Tamże, s. 3.

281 Dobre Praktyki Spółek Notowanych na GPW 2016,

https://static.gpw.pl/pub/files/PDF/RG/DPSN2016__GPW.pdf (data dostępu 30-11-2016).

zmiany mają na celu zwiększanie jakości spółek giełdowych w zakresie standardów ładu korporacyjnego”²⁸².

Badania przeprowadzone przez Deloitte²⁸³ wskazują, że spółki wywiązują się z obowiązku przyjęcia znowelizowanych praktyk Giełdy Papierów Wartościowych i poinformowania o tym fakcie na swojej stronie internetowej lecz w dalszym ciągu niechętnie stosują zasady dotykające takich tematów jak:

• zapewnienie odpowiedniego poziomu niezależności w radach nadzorczych, w tym mianowanie niezależnego przewodniczącego komitetu audytu,

• wdrożenie i publikacja raportów dotyczących stosowania polityki wynagrodzeń,

• wdrożenie i publikacja informacji o stosowaniu polityki różnorodności,

• wdrożenie do wewnętrznych regulacji rozwiązań zapobiegających i pozwalających przeciwdziałać sytuacjom stanowiącym konflikt interesów²⁸⁴. Eksperci z Deloitte podkreślają, że z roku na rok przybywa spółek raportujących zagadnienia corporate governance. Jednocześnie przepisy unijne (dostosowywanie prawa bilansowego do dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/95/UE z 22 października 2014 r. zmieniającej dyrektywę 2013/34/UE w odniesieniu do ujawniania informacji niefinansowych i informacji dotyczących różnorodności przez niektóre duże jednostki oraz grupy²⁸⁵) sprawiły, że około 300 największych spółek, w tym: banków, ubezpieczycieli, funduszy inwestycyjnych, funduszy emerytalnych i innych organizacji rynku finansowego, musi raportować dane niefinansowe oraz informacje dotyczące różnorodności, w tym kwestie środowiskowe, społeczne, czy podejście do zarządzania w obszarze danych niefinansowych.²⁸⁶

Nadto istnieje wiele kodeksów etyki przyjętych przez organizacje i instytucje, które same zobowiązują się do przestrzegania zasad ładu korporacyjnego. Należy tu przywołać „Zasady dobrych Praktyk KPF” przyjęty przez Związek Pracodawców – Konferencja Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce, w którym podmioty finansowe zrzeszone w owym związku zobowiązują się współdziałać w promowaniu dobrych praktyk rynkowych i ładu korporacyjnego²⁸⁷ czy Kodeksem Etycznym (Zasady Dobrej Praktyki Bankowej)²⁸⁸ wydany przez Związek Banków Polskich, w ramach którego określa się m.in. relacje ze środowiskiem lokalnym czy partnerami biznesowymi, a także: Zasady Etyki Zawodowej Maklerów i Doradców, Kodeks Dobrych Praktyk Inwestorów Instytucjonalnych, Kodeks Dobrych Obyczajów Przy Prezentacji Wyników

282 Tamże, s. 2.

283 Raport: Stosowanie ładu korporacyjnego w polskich spółkach publicznych, Deloitte, Listopad 2016,

https://www2.deloitte.com/pl/pl/pages/rady-nadzorcze/articles/rady-nadzorcze-stosowanie-ladu-korporacyjnego-w-polskich-spolkach-publicznych.html (data dostępu 01-12-2016).

284 Tamże, passim.

285 Dz. Urz. UE L 330 z 15-11-2014, s. 1.

286 Dyrektywa 2014/95/UE Raportowanie pozafinansowe, CSR, Audyt http://www.slideshare.net/DeloittePolska/dyrektywa-201495ue-raportowanie-pozafinansowe-csr-audyt (data dostępu 01-01-2016).

287 Zasady dobrych Praktyk KPF, Konferencja Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce, http://capitalservice.pl/wp-content/uploads/2016/01/Zasady-Dobrych-Praktyk_KPF.pdf (data dostępu 03-11-2017).

288 Kodeks Etyczny (Zasady Dobrej Praktyki Bankowej), Związek Banków Polskich. Warszawa, kwiecień 2013.

oraz Klasyfikacji Funduszy Inwestycyjnych, Standardy Inwestycyjne Powszechnych Towarzystw Emerytalnych, czy Kanon Dobrych Praktyk Rynku Finansowego.

Waga corporate governance w instytucjach finansowych oraz spółek notowanych na GPW jest duża, gdyż dochodzi w tych instytucjach do różnego rodzaju naruszeń, których konsekwencje mają wpływ na szerokie grupy interesariuszy.

Przykładowo, wraz z rozwojem rynku giełdowego pojawiło się zjawisko łamania praw akcjonariuszy. Dochodzi zatem do konfliktów rzutujących na efektywność spółek oraz na stosunek akcjonariuszy do publicznego rynku kapitałowego.²⁸⁹ Deloitte przytacza również fakt, że najtrudniej dostępną informacją w spółkach notowanych na GPW jest polityka różnorodności szczególnie w zakresie jednolitej polityki wynagradzania zarządu, rady i kadry zarządczej najwyższego szczebla – a są to dane, które niezwykle interesują akcjonariuszy i opinię publiczną²⁹⁰.

Przypadki te mają miejsce z powodu istniejących luk w prawie, błędów regulatora, słabej kontroli oraz obojętności wobec procesu koncentracji kontroli i słabej egzekucji prawa. Wszystkie te czynniki doprowadziły w pewnym momencie do kryzysu wiarygodności rynku finansowego. W oficjalnych raportach inwestorom doradzano ostrożność oraz ograniczone zaufanie w stosunku do polskich spółek giełdowych.²⁹¹

Podejście do stosowania ładu korporacyjnego w Polsce w szczególności w instytucjach finansowych i spółkach notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w ostatnich latach uległo zmianom. Dodatkowo GPW wraz z organizacją doradczą Deloitte przygotowała analizę pt. „Decyzje inwestycyjne a społeczna odpowiedzialność firm”²⁹², wg którego już 2011 roku, 40% respondentów twierdziła, że spółki odpowiedzialne społecznie można traktować jako podmioty o obniżonym poziomie ryzyka, a zatem również o zwiększonej atrakcyjności inwestycyjnej. Biorąc pod uwagę rozwój CSR i rosnący poziom wiedzy i świadomości interesariuszy można przypuszczać, że przekonanie to będzie wśród respondentów rosło.

1.3.5 Zarządzanie wartością i zarządzanie przez wartości a interesariusze