Koncepcja interesariuszy i zarządzenie relacjami interesariuszami

W naukach o zarządzaniu zwraca się na wzajemne zależności organizacji i ich otoczenia, co – jak się podkreśla – wymaga szerszego spojrzenia, elastyczności, umiejętności uczenia się¹⁷⁴ oraz uwzględnienia innych grup społecznych¹⁷⁵. Zatem naturalnym, kolejnym etapem rozważań nad społeczną odpowiedzialnością biznesu było umiejscowienie w tej debacie koncepcji interesariuszy (stakeholders)¹⁷⁶ (por. rys.

2, rozdz. 1.3.2. oraz tabela 4 zawierająca porównanie wybranych definicji interesariuszy). Twórcy tej koncepcji wskazują na to, że organizacje nie są wyizolowanymi ze środowiska jednostkami. Działają one w społeczeństwie i powinny być za swe działania odpowiedzialne. Ta odpowiedzialność dotyczy zarówno wpływu na otoczenie wewnętrzne jak i zewnętrzne.

Wprawdzie pojęcie interesariusza, które stanowi oś koncepcji CSR, wprowadził w 1963 roku Stanford Research Institute, który terminem stakeholder określił wszystkich tych, bez których organizacja nie mogłaby funkcjonować, to pierwszą implikację koncepcji interesariuszy do teorii zarządzania przeprowadził R. Edward Freeman w 1984 roku¹⁷⁷. Zalicza się ją do najważniejszych koncepcji współczesnej teorii zarządzania.¹⁷⁸ U podstaw tej koncepcji leży przekonanie, że przedsiębiorstwo ma konkretne zobowiązania wobec interesariuszy. Wtedy również pojawiły się podwaliny do przeprowadzenia przez organizację identyfikacji i analizy potrzeb interesariuszy (tzw. mapy interesariuszy jako punktu wyjścia tejże analizy)¹⁷⁹.

174 M. Romanowska, Planowanie strategiczne w przedsiębiorstwie PWE, Warszawa 2004.

175 Por. A. Bagieńska, Zarządzanie kapitałem ludzkim w przedsiębiorstwie odpowiedzialnym społecznie, Przedsiębiorczość i Zarządzanie, t. 19, 2018, z. 8, cz. 1 Wyzwania w zarządzaniu zasobami ludzkimi we współczesnych organizacjach. Od teorii do praktyki, Społeczna Akademia Nauk Łódź -Warszawa, 2018;

J. Cieślik, W. Gasparski, Etyczna firma. Pakiet narzędziowy dla wdrożenia standardów etycznych w małej i średniej firmie, Centrum Etyki Biznesu Instytutu Filozofii i Socjologii PAN i Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona Koźmińskiego, brak roku wydania, http://www.cebi.pl/, (data dostępu: 19-03-2018); A. Kozina, Negocjacje w zarządzaniu relacjami z interesariuszami organizacji, Warszawa 23-10-2018 https://wz.pw.edu.pl (data dostępu 20-02-2018); L. Kozioł, B. Buzowska, Praktyki nadzorcze i zarządcze a dobrostan pracowników, Zeszyty Naukowe Małopolskiej Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Tarnowie, t. 29, nr 1, marzec 2016; M. Bielski, Podstawy teorii organizacji i zarządzania, C. H. Beck, Warszawa 2002, s. 66.

176 M. C. Branco, L. L. Rodrigues, Positioning Stakeholder Theory within the Debate on Corporate Social Responsibility, Electronic Journal of Business Ethics and Organization Studies, Vol. 12, No. 1 (2007), s. 5-15, http://ejbo.jyu.fi (data dostępu 05-09-2018).

177 R. E. Freeman, Strategic management: a stakeholder approach, Pitman Series in Business and Public Policy 1984, Boston: Pitman, wydanie wznowione Cambridge University Press, 2010.

178 B. Buczkowski, T. Dorożyński, A. Kuna-Marszałek, T. Serwach, J. Wieloch, Społeczna odpowiedzialność biznesu. Studia przypadków firm międzynarodowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2016, s. 17.

179 E. Jastrzębska, CSR jako odpowiedź biznesu na wyzwania rozwoju zrównoważonego – ewolucja koncepcji, w: red. nauk. R. Sadowski, Z. Łepko, Theoria i praxis zrównoważonego rozwoju. 30 lat od ogłoszenia Raportu Brundtland, Towarzystwo Naukowe Franciszka Salezego, Warszawa 2017, s. 239 – 249.

Tabela 4 Wybrane definicje interesariuszy

Autorzy Definicje:

R. Freeman, D. Reed¹⁸⁰

Ujęcie węższe: każda możliwa do zidentyfikowania grupa lub jednostki mające kluczowe znaczenie dla przedsiębiorstwa, bez wsparcia których organizacja nie mogłaby funkcjonować (pracownicy, klienci, pewni dostawcy, kluczowe agencje rządowe, udziałowcy, pewne instytucje finansowe etc.).

Ujęcie szersze: każda możliwa do zidentyfikowania grupa lub osoba, kto może wpływać na organizację, względnie znajduje się pod jej wpływem (grupy interesu publicznego, grupy protestujące, agencje rządowe, stowarzyszenia handlowe, konkurencja, związki (w tym zawodowe), klienci, akcjonariusze, udziałowcy etc.).

R.C. Solomon, M.B.E. Clarkson¹⁸¹

Podmioty, które ponoszą ryzyko w grze rynkowej, mają więc uuzasadnione prawa, żądania i oczekiwania wobec organizacji.

D. Mirońska¹⁸² Osoby, grupy ludzi lub organizacje wpływające na funkcjonowanie danego podmiotu oraz podlegające jego działaniom.

Źródło: Opracowanie własne.

O zarządzaniu organizacjami w sposób uwzględniający CSR oraz zarządzaniu poszczególnymi grupami interesariuszy, tworzeniu map interesariuszy i potrzebie dialogu z ww. grupami zajmuje się wielu badaczy w wyniku czego powstało wiele pozycji literaturowych (tabela 5). Interesariuszy dzieli się na wewnętrznych i zewnętrznych, substanowiących, kontraktowych i kontekstowych¹⁸³. W pracy przyjęto za R. E. Freemanem, że interesariusze „to każda osoba lub grupa osób, która wpływa lub podlega wpływowi osiąganych przez organizację celów”¹⁸⁴.

Dla potrzeb zarządzenia relacjami interesariuszami, a także komunikacji czy negocjacji z nimi, ważna jest kategoryzacja ze względu na określenie ich postaw wobec organizacji. Wyróżnia się cztery główne postawy interesariuszy (tabela nr 6), każda z nich wymaga rozpoznania w otoczeniu organizacji i innych działań podejmowanych w zakresie zarządzania.

180 R. Freeman, D. Reed, Stockholdres and Stakeholders: A new perspective on Corporate Governance, California Management Review, Vol. XXV, No. 3, Spring 1983, s. 91. Data dostępu 20-03-2018 https://www.researchgate.net/profile/R_Freeman/publication/238325277_Stockholders_and_Stakeholders _A_New_Perspective_on_Corporate_Governance/links/5893a4b2a6fdcc45530c2ee7/Stockholders-and-Stakeholders-A-New-Perspective-on-Corporate-Governance.pdf

181 Por. M. B. E .Clarkson, A stakeholder framework for analyzing and evaluating corporate social performance, “Academy of Management Review”, Vol. 20(1)1995, s. 92–117; R. C Salomon., Etyka biznesu, w red. nauk P. Singer, Przewodnik po etyce, Książka i Wiedza, Warszawa 1998.

182 D.Mirońska, Relacje z interesariuszami organizacji non profit z perspektywy marketingowej, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa (2016), s. 81.

183 Więcej W. Gasparski, wykłady z etyki biznesu, WSPiZ Warszawa 2004, s. 406; E. Jaworska, Pomiar dokonań w zakresie społecznego wymiaru odpowiedzialności przedsiębiorstwa wobec interesariuszy zewnętrznych – wybrane zagadnienia, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego nr 873, Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia nr 77 (2015), s. 523-534; M. A. Rodriguez, J. E. Ricart, Towards the Sustainable Business, „Revista de Antiguos Alumnos”, 86, IESE Universidad Navarra, Marzo 2002, pp.

30-31.

184 R. E. Freeman, W. M. Evan, Corporate governance: a stakeholder interpretation, „Journal of Behaviour Economics”, Vol. 19, 1990, s. 337-358.

Tabela 5 Grupy interesariuszy i zarządzanie nimi w literaturze zarządzania i ekonomii

Wybrane problemy zarządzania uwzględniające CSR

Grupa interesariuszy Przykładowe publikacje naukowe Tworzenie warunków pracy dla

Interesariusze wewnętrzni J. Olszewski¹⁸⁵, B. Kalinowska-Sufinowicz, J.

Kreowanie kapitału relacyjnego. Interesariusze wewnętrzni M. Smolska¹⁹², M. Urbaniak¹⁹³.

185 Por. J. Olszewski, Ekonomiczno-społeczne i organizacyjno-techniczne determinanty kształtowania systemu pracy w warunkach globalnego społeczeństwa informacyjnego w: red. nauk. B. Pietrulewicz, E.Baron-Polańczyk, A. Klementowska, Praca i rozwój zawodowy w warunkach współczesnych przemian, Wydawnictwo Naukowe Polskiego Towarzystwa Profesjologicznego, Zielona Góra, 2013, s. 73-90;

E. Budniak, W. Grzybowski, J. Olszewski, Ergonomiczne aspekty kształtowania elastycznych systemów pracy w: Wybrane kierunki badań ergonomicznych w 2014 roku, Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Ergonomicznego PTErg, Oddział we Wrocławiu, Wrocław2014, s. 73-83; J. Olszewski, Wykorzystanie e-learningu w aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnościami na współczesnym rynku pracy w: red. nauk. M. A. Paszkowicz, M. Garbat, Osoby z niepełnosprawnościami na współczesnym rynku pracy. Ku pełnemu uczestnictwu w rynku pracy, Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra, 2015, s. 141-155; J. Olszewski, M. Piotrowski, Zarządzanie różnorodnością podstaw zatrudnienia w przedsiębiorstwie (aspekty ekonomiczne i prawne) w: red. nauk. M. Striker , Problemy różnorodności w zarządzaniu, Wydawnictwo SIZ, 2017, s. 205-222.

186 J. Sadłowska-Wrzesińska, Bezpieczeństwo behawioralne (BBS), społeczna odpowiedzialność biznesu (CSR) i dialog społeczny - współczesne wyzwania bezpieczeństwa pracy / (WIZ), w red. nauk.

R. Knosala, Innowacje w zarządzaniu i inżynierii produkcji. T. 2, Opole, Oficyna Wydawnicza Polskiego Towarzystwa Zarządzania Produkcją, 2014, s. 606-616.

187 Por. A. Górny, Znaczenie determinant bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia zatrudnionych w rozwoju społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa, w: red. nauk. K. Borodako, M. Nowosielski, Forsight w praktyce zarządzania przedsiębiorstwem. Analizy i studia przypadków, Poznań, Instytut Zachodni, 2012, s 287-304;

188 M. Gajowiak, Społeczna odpowiedzialność biznesu i jego rola w kreacji kapitału społecznego pracowników w red nauk. T. Zaborowski, Dywagacje o rozumności społecznej przedsiębiorstw, IBEN Gorzów Wlkp.-Poznań, 2015.

189 A. Górny, Influence of corporate social responsibility (CSR) on safety culture, Management - 2014, vol. 18, no. 1, s. 43-57.

190 M. Szczepański, Społeczna odpowiedzialność biznesu a odpowiedzialne kredytowanie w sektorze bankowym w Polsce w: red. nauk., T.E. Zaborowski Pragmatyzm w społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw, Instytut Badań i Ekspertyz Naukowych, Gorzów Wlkp., 2016.

191 A. Grzelczak, A. Borowiec, A. Górny, Forsight przedsiębiorstw. Zastosowanie metodyki myślenia sieciowego, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2012.

192 M. Smolska, Zarządzanie relacjami z interesariuszami, czyli jak kreować kapitał relacyjny w przedsiębiorstwie, Zeszyty Naukowe WSH, Zarządzanie 2016 (3), s. 307-322.

i zewnętrzni Osiąganie korzyści

ekonomicznych i ograniczanie kosztów finansowych

działalności organizacji.

Interesariusze wewnętrzni W. Leoński¹⁹⁴, G. Urbanek¹⁹⁵, J. Wołoszyn¹⁹⁶, J. Ziomek, R. Tylżanowski¹⁹⁷.

Źródło: Opracowanie własne.

Tabela 6 Charakterystyka rodzajów interesariuszy wraz z działaniami dot. zarządzania

Rodzaje interesariuszy Niezbędne działania organizacji

w procesie zarządzenia relacjami rynku B2B, Acta Universitatis Lodziensis, 2011, Folia Oeconomica 258; M. Urbaniak, Znaczenie koncepcji społecznej odpowiedzialności biznesu w doskonaleniu działań organizacji, Problemy Jakości, nr 6/2007; M. Urbaniak, Rola społecznej odpowiedzialności biznesu w budowaniu relacji z dostawcami, PraceNaukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, nr 419/2016.

194 W. Leoński, Korzyści i koszty związane z koncepcją CSR, w: red. nauk J. Sokołowski, M. Rękas, G. Węgrzyn, Ekonomia, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu nr 347, Wrocław 2014.

195 G. Urbanek, Pomiar kapitału intelektualnego i aktywów niematerialnych przedsiębiorstwa, Uniwersytet Łódzki, Łódź 2007.

196 J. Wołoszyn (red. nauk.), Społeczna odpowiedzialność biznesu w obszarze przedsiębiorczości Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2012.

197 J. Ziomek, R. Tylżanowski, op. cit., s. 756-766.

Nieznani (anonimowi) - np.

firmy z innej branży, stowarzyszenia, czy partie polityczne.

Interesariusze nie zainteresowani sytuacją firmy i mający na nią bardzo niewielki wpływ.

Ograniczone zaangażowanie, minimalny wysiłek, ale jednocześnie uważna obserwacja, monitorowanie i analiza otoczenia pod kątem możliwości pozyskania potencjalnych parterów do współpracy, dotąd

niezidentyfikowanych.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: A. Kozina, Negocjacje w zarządzaniu relacjami z interesariuszami organizacji, Warszawa 23-10-2018¹⁹⁸ s. 10-23.

1.3 Teoretyczne podstawy zarządzania społeczną odpowiedzialnością