CSR w świetle ISO i innych wytycznych dotyczących raportowania CSR

Implementacja systemów odpowiedzialności społecznej jest procesem ciągłym i cyklicznym. W zarządzaniu społeczną odpowiedzialnością instytucje i organizacje mogą się posiłkować gotowymi wytycznymi oraz implementować zasady i normy opracowywane przez organizacje międzynarodowe (takie jak: Międzynarodowa Organizacja Standaryzacji ISO, Europejski Komitet Normalizacyjny CEN, Europejska Fundacja Zarządzania Jakością EFQM czy Social Accountability International SAI, wytyczne OECD, Zasady Okrągłego Stołu w Caux dotyczące prowadzenia działalności gospodarczej, Globalne Zasady Sullivana, Global Compact, czy Responsible Care) i krajowe (rysunek 4), które wyrosły między innymi na gruncie koncepcji kompleksowego zarządzania jakością Total Quality Management – TQM. Trzeba przy tym zaznaczyć, że nie istnieje system zarządzania obejmujący wszystkie aspekty CSR.

Systemy zarządzania jakością zazwyczaj obejmują aspekty planowania, wdrażania, kontroli, księgowania, sprawozdawczości i ulepszania typowych operacji biznesowych.

Z biegiem lat powstawało wiele inicjatyw środowiskowych oraz społecznych, które owocowały stworzeniem szeregu nowych pojęć i norm, będących przejawem dojrzewania świadomości obywatelskiej w zakresie społecznej odpowiedzialności biznesu. Powstały między innymi ISO 14001 (Norma Zarządzania Środowiskowego), ISO 26000 Społeczna Odpowiedzialność Biznesu (CSR – Corporate Social Responsibility), SA 8000 (Social Accountability 8000) - norma formułuje osiem szczegółowych warunków w odniesieniu do poszanowania praw człowieka i praw pracowniczych, Reguła 3E (Triple Bottom Line)¹⁴⁶, Karta Biznesu na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju (International Chamber of Commerce – The Business Charter for Sustainable Development), Inicjatywa na Rzecz Raportowania (Global Reporting Initiative – GRI), międzynarodowa norma ISO 26000 Guidance on Social Responsibility, Wytyczne Global Reporting Initiative GRI G4, Standard Informacji

145 J. Koc, CSR to już nie moda. Bez niego firmy nie znajdą pracowników, PulsHR, listopad 2019, pulshr.pl/csr/csr-to-juz-nie-moda-bez-niego-firmy-nie-znajda-pracownikow,68732.html (data dostępu 12-12-2019).

146 Potrójna linia przewodnia (triple bottom line) to strategia rozwoju przedsiębiorstwa obejmująca kształtowanie równowagi pomiędzy wymiarem ekonomicznym, ekologicznym i społecznym działalności gospodarczej. Polega na wspieraniu takich rozwiązań w działalności gospodarczej, które są społecznie odpowiedzialne, ekologicznie przyjazne i ekonomicznie wartościowe jednocześnie. Por. B. Rok, Odpowiedzialny biznes w nieodpowiedzialnym świecie, Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce Forum Odpowiedzialnego Biznesu, Warszawa 2004, s. s. 70.

Niefinansowych (SIN) dotyczący raportowania niefinansowego w Polsce. Warto tu również wspomnieć o ogłoszeniu pryncypiów Global Compact¹⁴⁷ ONZ podczas Szczytu w Davos w 1999 roku, przez Kofi Annana¹⁴⁸. Opracowano również specjalne narzędzia służące¹⁴⁹ wdrożeniu standardów etycznych w organizacjach.

Rysunek 4 Wybrane procedury i wytyczne odnośnie CSR

Źródło: Opracowanie własne.

Najbardziej znane zbiory zasad TQM to zasady opracowane przez W. E. Deminga, Międzynarodową Organizację Normalizacyjną (ISO) oraz Europejską Fundację Zarządzania Jakością (drugi i trzeci zbiór są połączone z systemem zarządzania jakością ISO 9001 - system ukierunkowany na zwiększenie satysfakcji klientów - oraz Modelem Doskonałości EFQM). Zasady W. E. Deminga, zwane też

147 Global Compact stanowi Światową koalicję odpowiedzialnego biznesu.

148 A. Brzozowski, op. cit., s. 24-28.

149 Por. J. Cieślik, W. Gasparski, Etyczna Firma. Pakiet narzędziowy dla wdrożenia standardów

etycznych w małej i średniej firmie, CEBI,

http://www.kozminski.edu.pl/fileadmin/Katedry/CEBI/etycznafirma.pdf data dostępu (data dostępu 19-03-2018), brak roku wydania.

Wytyczne OECD

Global Compact

ISO 26000 Guidance on Social Responsibility

Responsible Care Zasady Okrągłego

Stołu w Caux

Dyrektywy Unijne AA1000 AccountAbility Globane Zasady

Sullivana

SA8000 Social Accountability

Reguła 3E (Tripple Bottom) Line))

Karta Biznesu na Rzecz Zrównoważonego

Rozwoju

Inicjatywa na Rzecz Raportowania GRI

Kodeksy etyki zawodowej i regulacje branżowe

osnośnie CSRS

Pozostałe procedury i wytyczne (m.in. OHSAS 18001, HACCP, ISO

22000, ISO 14000 i EMAS) Prawo krajowe i

międzynarodowe

Standard Informacji Niefinansowych (SIN)

14 tezami¹⁵⁰, z których aż siedem dotyczy etyki¹⁵¹ wykorzystał W. A Stimson formułując na ich podstawie następujący kodeks etyczny prowadzenia działalności opatrując go następującą sentencją „zysk jest naszym celem, uczciwość naszym zamiarem”:

• powinniśmy zidentyfikować potrzeby klienta i uwzględnić je, by osiągnąć jego zadowolenie,

• być uczciwi i otwarci na klientów. Informować ich o postępach oraz ważnych etapach prac w trakcie realizacji kontraktu,

• brać odpowiedzialność za jakość niezawodność i bezpieczeństwo naszych produktów i usług. Nie delegować tej odpowiedzialności na innych,

• zapewnić identyfikowalność części i usług wykorzystywanych w czasie trwania każdego etapu kontraktu. Z tego obowiązku może nas zwolnić jedynie klient,

• informować klientów o możliwości wystąpienia konfliktów interesów w trakcie realizacji kontraktu. Zachować poufność informacji w relacjach z klientami, pracownikami i partnerami,

• nie dyskryminować klientów, pracowników i partnerów ze względu na rasę, religię czy płeć,

• respektować prawo pracowników do weryfikowania jakości własnej pracy i identyfikowania niezgodności. Personel związany z jakością ma wystarczająco dobrze zdefiniowane odpowiedzialności oraz uprawnienia, by rozpoznawać i oceniać problemy dotyczące jakości oraz by zaproponować odpowiednie rozwiązania. Żaden pracownik nie może być zmuszany ani zachęcany do niezgodnej ze standardami pracy,

• upewniać się, że wszystkie raporty, certyfikaty i oświadczenia są prawdziwe i kompletne,

• tworzyć kulturę zachęcającą do postępowania zgodnie z normami etyki wszystkich pracowników. Żaden z pracowników nie może być poniżany ani nękany przez innych¹⁵².

Oprócz zbiorów zasad TQM menedżerowie mają do dyspozycji inne normy, które mogą wcielić w proces zarządzania organizacją. Poniżej zaprezentowano kilka, najważniejszych z punktu widzenia implementacji idei CSR:

Norma AA 1000 została opracowana przez Institute of Social and Ethical AccountAbility¹⁵³ z Wielkiej Brytanii (listopad 1999 roku). Określa ona kwestie i wskaźniki, które powinny być zawarte w rocznych raportach społecznej odpowiedzialności, w tym programy etyczne, programy procedury i wskaźniki dotyczące polityki społecznej, ekonomicznej i ekologicznej oraz oceny sporządzone

150 W. Mantura, Teoretyczne podstawy zarządzania jakością w: A. Hamrol, W. Mantura, Zarządzanie jakością, teoria i praktyka, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 2004, s. 93-95.

151 R. Karaszewski, Zarządzanie jakością. Koncepcje, metody i narzędzia stosowane przez liderów światowego biznesu, Dom Organizatora, Toruń 2005, s. 107-111.

152 W. A. Stimson, A Deming Inspired Management Code of Ethics, Quality Progress February 2005, s. 72, http://www.asq.org/, (data dostępu 08-08-2018).

153 http://www.accountability21.net/ (data dostępu 08-08-2018).

przez organizacje audytorskie¹⁵⁴. AA 1000 należy do zintegrowanych systemów dozoru.

Zawiera moduły, które tworzą różne aspekty podejścia zintegrowanego. Moduł AA 1000 AS Standard Gwarancji skupia się na jakości społeczno–etycznej procesów księgowania, audytu i sprawozdawczości. W roku 2005, został on rozszerzony o standard AA 1000 SES Standard Udziału Interesariuszy, który zapewnia szczegółowe podejście do metod prowadzenia konsultacji z uczestnikami w sposób skuteczny i wiarygodny¹⁵⁵.

Zadania AA 1000:

• promowanie odpowiedzialności jako podstawy działania organizacji,

• przyczynianie się do wzmacniania zasad odpowiedzialności społecznej, doskonalenie jakości audytu etycznego oraz sposobu przedstawiania wyników dla potrzeb wszystkich interesariuszy,

• wspieranie procesu doskonalenia organizacji w aspekcie etycznym, ekologicznym i ekonomicznym.

Trzynaście zasad systemu społecznej odpowiedzialności według normy AA1000:

• zasada odpowiedzialności, obliczalności (accountibility),

• zasada uczestnictwa (inclusivity),

• zasada zupełności (completeness),

• zasada wymierności (materiality),

• zasada regularności (regularity),

• zasada zapewnienia jakości (quality assurance),

• zasada dostępności (accessibility),

• zasada porównywalności (comparability),

• zasada wiarygodności (reliability),

• zasada istotności (relevance),

• zasada zrozumiałości (understandability),

• zasada kompleksowości (embeddedness),

• zasada ciągłej poprawy (continous improvement).

Standard SA 8000 jest normą międzynarodową, opracowaną w oparciu o Konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy, Konwencję Narodów Zjednoczonych dotyczącą Praw Dziecka oraz Powszechną Deklarację Praw Człowieka.

Celem normy SA 8000 jest poprawa warunków życia i pracy pracowników poprzez zapewnienie pomocy technicznej oraz uświadomienie stronom zainteresowanym wagi omawianego zagadnienia. Norma SA 8000 dotyczy warunków pracy i związanych z tym zagadnień określając między innymi zasady kształtowania relacji z pracownikami, wymagania dotyczące polityki społecznej, dokumentacji zasad, sposobów oraz wyników jej realizacji, a nawet kontroli dostawców w odniesieniu do polityki społecznej. Wymagania standardu SA 8000 obejmują:

• niezatrudnianie dzieci,

• niestosowanie pracy przymusowej,

154 S. Borkowska, C5R - wyzwaniem dla zarządzania…, op. cit.

155 Przewodnik wdrażania CSR.., op. cit., s. 32.

• spełnianie podstawowych zasad bezpieczeństwa środowiska pracy,

• wolność zrzeszania się i prawo do negocjacji zbiorowych,

• niestosowanie dyskryminacji,

• niestosowanie przymusu fizycznego lub psychicznego wobec pracowników,

• przestrzeganie regulacji prawnych odnośnie dopuszczalnej ilości godzin pracy,

• zapewnienie wynagrodzenia nie niższego niż wymagane przez prawo,

• system zarządzania.

Global Reporting Initiative¹⁵⁶ (GRI) sporządziła wytyczne określające zasady księgowania, audytu i raportowania przy uwzględnieniu relacji tych procesów do wartości i celów organizacji. Powstała w 1997 r. jako partnerstwo Coalition of Environmentally Responsible Economies (CERES) oraz Programu Środowiska ONZ (UNEP). Zadaniem GRI było opracowanie wytycznych dla raportów zrównoważonego rozwoju, którymi większe przedsiębiorstwa, a także rządy i organizacje pozarządowe mogą się posługiwać w celu standaryzowanej prezentacji ich działań w zakresie ekonomii, ekologii i społeczeństwa, by przyczynić się w ten sposób do lepszego zrozumienia ze strony interesariuszy oraz umożliwić porównywalność raportów na poziomie globalnym. GRI jest inicjatywą uzupełniającą powyżej wymienione standardy oraz kodeksy i wytyczne¹⁵⁷.

Reporting Guidelines powstały dla potrzeb małych i średnich przedsiębiorstw.

W ramach wytycznych został opracowany podręcznik tzw. High 5!. Zaznaczono w nim, że przedsiębiorstwo w raporcie powinno przedstawić wizję, strategię i kodeks organizacji oraz stosunki z interesariuszami. Osiągnięcia organizacji w zakresie ekonomii, ekologii i zaangażowania społecznego powinny być opisywane pod kątem poszczególnych wskaźników, między innymi: przejrzystości, uwzględnienia interesów interesariuszy, możliwości weryfikacji, ważności, porównywalności, precyzyjności oraz znaczenia w kontekście zrównoważonego rozwoju¹⁵⁸. Standardy z zakresu sprawozdawczości, zawierają ogólne zasady raportowania oraz szczegółowe zalecenia odnośnie zawartości raportu. Najnowszy standard oznaczony jest symbolem GRI G.4.

W publikacjach naukowych obserwuje się krytykę obecnych standardów raportowania.¹⁵⁹ Pojawiają się w nie zarzuty, iż współczesna sprawozdawczość nie spełnia wymogu spójności i jest fragmentaryczna. Fala krytyki spowodowała to powstanie nowych koncepcji raportowania. Przy czym sprawozdawczość zintegrowana (<IR> Framework), której wytyczne zostały opublikowane w 2013 r. przez

156 http://www.globalreporting.org/Home, (data dostępu 08-08-2018).

157 G. Piskalski, Co to jest CSR?, http://www.csr-haus.pl/, (data dostępu 08-08-2018).

158 Tamże.

159 Por. B. Bek-Gaik, Sprawozdawczość zintegrowana – wybrane problemy, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia nr 873 (77) 2015, s. 479-491;

J. Dyczkowska, Raportowanie zintegrowane – obecne i przyszłe kierunki badań oraz oczekiwane korzyści, w red. nauk. Micherda B., Sprawozdawczość i rewizja finansowa. Uwarunkowania ekonomiczne, społeczne i regulacyjne, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków, 2015, s. 94-104; M. Remlein, Koszty i korzyści prezentowania dokonań przedsiębiorstwa społecznie odpowiedzialnego w zintegrowanym sprawozdaniu, Zeszyty Naukowe Politechniki Częstochowskiej. Zarządzanie, nr 23(2)2016, s. 51-59; J, Krasodomska, Raportowanie zintegrowane a społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw, w: Prace naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu nr 503, 2018, s. 273.

Międzynarodową Radę ds. Zintegrowanego Raportowania - International Integrated Reporting Council (IIRC). Należy tu podkreślić współpracę komitetu IIRC z GRI, które w 2013 r. GRI i IIRC podpisały porozumienie o pogłębianiu współpracy na rzecz

„transformacji przyszłej sprawozdawczości przedsiębiorstw”, która zaowocowała późniejszą współpracą w Corporate Leadership Group on Integrated Reporting¹⁶⁰.

ISO 26000 – Celem tej normy jest zachęcenie do dobrowolnego zaangażowania się w działania CSR oraz próba zebrania uzgodnionych wspólnie zasad, definicji i metod ewaluacji związanych z tą koncepcją. Opracowywana została podstawie norm już funkcjonujących, przede wszystkim uzgodnionych w ramach Global Compact, największej i najbardziej uniwersalnej globalnej inicjatywy na rzecz społecznej odpowiedzialności biznesu¹⁶¹. Norma ISO 26000 obejmuje siedem obszarów:

• ład korporacyjny,

• prawa człowieka,

• praktyki w miejscu pracy,

• środowisko,

• praktyki rynkowe,

• kwestie konsumenckie,

• zaangażowanie społeczne i rozwój społeczności.¹⁶²

ISO 8901 oraz nowyszy ISO 20121 dotyczą zarządzania zrównowarzonymi wydarzeniami (events). ISO 2021 „stanowi podstawę do identyfikowania potencjalnie negatywnych skutków społecznych, ekonomicznych i środowiskowych, minimalizowania ich wpływu, a także poprzez poprawę procesów planowania i realizacji, zwiększania pozytywnych skutków działań“¹⁶³.

Coroczne raporty „Odpowiedzialny biznes w Polsce. Dobre praktyki” Forum Odpowiedzialnego Biznesu zawierające zestawienie działań organizacji w zakresie CSR są prezentowane właśnie za pomocą podziału tych praktyk na siedem obszarów sklasyfikowanych w tej normie¹⁶⁴.

Oczywiście norm związanych z CSR jest o wiele więcej odnoszących się do takich tematów jak na przykład: bezpieczeństwo OHSAS 18001, bezpieczeństwo żywności HACCP i ISO 22000, środowisko – seria ISO 14000 i EMAS. Są one znane i coraz szerzej stosowane w organizacjach.

W kontekście CSR nie sposób nie wspomnieć o dwóch standardach dotyczących procesu poświadczania kwestii społecznej odpowiedzialności biznesu. Pierwszy z nich został opracowany w 2008 roku. Standard AA1000APS (AccountAbility Principles

160 Corporate Leadership Group on Integrated Reporting, 30-05-2017, https://www.globalreporting.org/information/media/Pages/Corporate-Leadership-Group-on-Integrated-Reporting.aspx (data dostępu 01-12-2018).

161 ISO 26000 we współpracy z Global Compact, http://www.globalcompact.org.pl, (data dostępu 08-08-2018).

162 Ł. Makuch, Normy i standardy społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR). Przewodnik po kluczowych standardach społecznej odpowiedzialności biznesu oraz relacjach i współzależnościach pomiędzy nimi zachodzących, Wyższa Szkoła Pedagogiczna TWP w Warszawie, Warszawa 2011, s. 22.

163 ISO 20121, Encyklopedia CSR, http://odpowiedzialnybiznes.pl/hasla-encyklopedii/iso-20121/, data dostępu (data dostępu 12.12.2019).

164 Raporty są dostępne na stronach www.odpowiedzialnybiznes.pl.

Standard) Zasady Odpowiedzialności – bo o nim tu mowa - ma na celu zapewnienie organizacjom ogólnodostępnego zestawu zasad, którego zadaniem jest umożliwienie ustrukturyzowanie i usystematyzowania sposobu, w jaki rozumieją, zarządzają, administrują, wdrażają, oceniają i komunikują swoją odpowiedzialność.¹⁶⁵ Natomiast drugi z nich - ISAE 3000 (Iternational Standard on Assurance Engagement)- jest Międzynarodowym Standardem Realizacji Usług Poświadczających ustanowionym przez Międzynarodową Federację Księgowych (International Federation of Accountants – IFAC).

Implementacja wyżej wymienionych norm i zasad:

• pomaga zarządzać społeczną odpowiedzialnością w organizacji,

• budować wzajemne zaufanie w relacjach z grupami interesariuszy w sposób kompleksowy,

• wskazuje obszary, w których mogą powstawać ewentualne konflikty interesów pomiędzy realizacją wytyczonych celów, czy pomiędzy poszczególnymi grupami interesariuszy,

• wskazuje miejsca powstawania niejednoznaczności etycznych.

Dodatkowo implementacji CSR w organizacjach sprzyjają takie okoliczności jak powołanie Zespołu ds. Społecznej Odpowiedzialności Przedsiębiorstw przez Ministra Gospodarki, ujęcie CSR w dokumentach strategicznych (w tym w Programie Rozwoju Przedsiębiorstw), realizacja dedykowanych programów z zakresu CSR w ramach szwajcarsko-polskiego Programu Współpracy oraz Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, zaangażowanie Ministerstwa Gospodarki w inicjatywy z zakresu CSR poprzez:

realizację wizji zrównoważonego rozwoju dla polskiego biznesu 2050, Polski Rejestr Czystej Produkcji i Odpowiedzialnej Przedsiębiorczości, Konkurs Raporty Społeczne, Program Fair Play, Targi CSR, konferencje, seminaria, działalność Forum Odpowiedzialnego Biznesu, promocję zrównoważonego rozwoju i stworzenie Partnerstwa Na Rzecz Realizacji Celów Zrównoważonego Rozwoju (Krajowe Forum Interesariuszy Agenda 2030), wspieranie ekonomii społecznej i polityki senioralnej przez samorządy, realizację Strategii Komisji Europejskiej w zakresie wdrażania CSR, funkcjonowanie Respect Index na Giełdzie Papierów Wartościowych oraz działania trzeciego sektora będącego jednym z interesariuszy instytucji finansowych (inicjatywy promocyjne, edukacyjne i wspierające biznes we wdrażaniu zasad CSR).¹⁶⁶