Cukrzyca

O wielkości problemu związanego z cukrzycą świadczy ustanowienie 14 listopada Światowym Dniem Cukrzycy (Rezolucja Narodów Zjednoczonych 61/225 z 2006 roku). W rezolucji tej uznano cukrzycę za jedną z dziesięciu najważniejszych chorób przewlekłych na świecie. W 2014 roku szacowana ilość zachorowań na cukrzycę na świecie, wśród dorosłych wynosiła 8,5%, z czego 90% to były przypadki cukrzycy typu 2 [Howells L., i in-ni, 2016, s.1]. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) przewiduje, że do 2025 roku choroba ta dotknie 333 mln ludzi, a w jeszcze dalszej przyszłości może nawet dotknąć 10% całej populacji [Wyszkowska Z., 2015, s. 165]. Według prognoz WHO, w Polsce do 2030 roku chorych na cukrzycę będzie między 2,2 – 2,5 mln [Polakowski M., Piotrowski W., 2011]. W pozostałych krajach Unii Europejskiej zagrożenie zachorowaniem na cukrzycę jest podobne. Prognozuje się, że zachoruje około 30 mln obywateli państw UE, z przedziału wiekowego 20 – 79 lat, czyli 8,6% całej populacji [Wyszkowska Z., 2015].

Cukrzyca (łac. Diabetes mellitus)jest to przewlekła choroba metaboliczna, charakteryzująca się występowaniem hiperglikemii, czyli podwyższonego stężenia glukozy w osoczu krwi, która wynika z defektu wydzielania i/lub działania insuliny. Według WHO

163 i ADA (ang. American Diabetes Association) hiperglikemia to stężenie glukozy w osoczu

krwi powyżej 7,0 mmol/l (126 mg/dL). Przewlekła hiperglikemia wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniami czynności i niewydolnością różnych narządów, zwłaszcza oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych.

W zdrowym organizmie źródłem insuliny są komórki beta trzustki, które ją produkują i wydzielają, w odpowiedzi na wzrost stężenia glukozy we krwi. Insulina jest hormonem niezbędnym do transportu glukozy stanowiącej „paliwo” dla organizmu, z krwi do komórek. W cukrzycy przy braku insuliny, poziom glukozy we krwi jest wysoki ale komórki i tak obumierają z głodu [„Cukrzyca ukryta pandemia”, 2014, s. 16].

Wyróżnia się dwa rodzaje cukrzycy pierwotnej:

Typ 1 – (nazywana cukrzycą młodzieńczą lub insulinozależną, IDDM – ang.

insulin-dependent diabetes mellitus) wywołana jest zaburzeniami funkcji lub

zniszczeniem komórek β wysp Langerhansa trzustki, odpowiedzialnych za produkcję i wydzielanie insuliny, która zwykle zaczyna się przed 20 rokiem życia. Na tę postać cukrzycy choruję 5 – 10% wszystkich pacjentów z cukrzycą. Leczenie polega na podawaniu insuliny oraz odpowiednim trybie życia [Berg J.M., i inni, 2005].

Typ 2 – (nazywana cukrzycą dorosłych lub insulinoniezależną, NIDDM – ang. non

insulin dependent diabetes mellitus). Tutaj przyczyną podwyższonego stężenia

glukozy we krwi jest nieprawidłowe jej wydzielanie oraz działanie w organizmie (występuje oporność komórek docelowych na działanie insuliny). Cukrzyca typu 2 występuje u osób powyżej 30 roku życia i stanowi 90 – 95% przypadków wśród osób chorych na cukrzycę. Najczęściej temu rodzajowi cukrzycy towarzyszą otyłość i nadciśnienie tętnicze. Chory musi stosować odpowiednią dietę i wykonywać wysiłek fizyczny dostosowany do jego możliwości. Choroba ta może być utajona przez wiele lat. W trakcie jej trwania może nasilić się hiperinsulinomia, która powoduje uczucie wzmożonego apetytu (polifagia). Objawami typowymi la cukrzycy typu 2 są: uczucie zmęczenia oraz zmniejszenia sprawności umysłowej i fizycznej [Kawalec P., i inni, 2006].

Epidemia cukrzycy typu 2 w krajach rozwiniętych, jak i rozwijających się narasta i staje się poważnym problemem zdrowotnym [Zhao Z. i inni, 2016]. Cukrzyca typu 2 została uznana przez Światową Organizację Zdrowia za epidemię, wśród chorób niezakaźnych, które mogą zabić nawet 38 milionów osób rocznie. [„Cukrzyca ukryta pandemia”, 2014, s. 22]. Cukrzyca w 2014 roku była przyczyną ponad 1,5 miliona przypadków zgonów na świecie¹⁶⁶. Choroba ta kiedyś kojarzona wyłącznie z zachorowaniami u osób starszych, obecnie atakuje również ludzi młodych w wieku 20-40 lat. W 2013 roku International Diabetes Federation opracowała sprawozdanie dotyczące występowania cukrzycy na świecie, z którego wynika, że ilość chorych w wieku od 40 do 59 lat wynosiła 382 mln. Cukrzyca była też powodem 5,1 mln zgonów wśród osób powyżej 60-go roku życia [Zoungas S. i inni., 2014].

W Polsce w 2014 roku na cukrzycę chorowało ponad 3 mln osób, z czego tylko u 60% była ona rozpoznana i leczona. Pozostałe osoby (ponad 1 mln) nie wiedziały o niej a więc nie były leczone. Choroba ta stanowi poważny problem dla około 8% populacji

166

164 Polski. Rocznie z powodu cukrzycy i jej powikłań umiera w Polsce 21 329 osób [„Cukrzyca, ukryta pandemia” 2014”, s. 12].

Cukrzyca zaliczana jest do chorób przewlekłych i charakteryzuje się długim okresem trwania i powolnym rozwojem. Jak w przypadku każdej choroby przewlekłej, jakość życia chorego ulega znacznemu pogorszeniu. Chory na cukrzycę musi do końca życia stosować odpowiednią dietę, zmniejszyć aktywności fizyczną, i mieć świadomość permanentnego zagrożenia wystąpieniem komplikacji. U chorujących na cukrzycę występują problemy emocjonalne/psychiczne, społeczne, fizyczne i medyczne [„Cukrzyca, ukryta pandemia” 2014, s. 24]. Osoby chorujące na cukrzycę typu 2 przez dłuższy czas są bardziej zagrożone ryzykiem powikłań mikronaczyniowych. Ponadto zachorowanie na cukrzycę typu 2 w młodym wieku zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia zawału serca czy udaru mózgu w starszym wieku [Zoungas S. i inni., 2014].

Jakość życia chorych obniża się z powodu insulinoterapii, niewyrównania glikemii i towarzyszącej otyłości. Samoocena jakości życia osób z cukrzycą jest znacznie gorsza w porównaniu do osób zdrowych. Ilustruje to odczuwanie bólu przez pacjentów przedstawione w Tab. 4.9¹⁶⁷. Pacjenci stosujący insulinoterapię częściej doświadczają problemów z poruszaniem się i codzienną aktywnością, cierpią na depresję i niżej oceniają zdolność do samodzielnego funkcjonowania.

Tab. 4.9. Deklarowana ocena jakości życia w skali VAS

Wyszczególnienie Średnia Liczba

Inne schorzenia 75,1 2705 Cukrzyca 57,0 252 Leczenie niefarmakologiczne 63,3 61 Leki doustne 58,0 123 Insulina 49,3 55 Leczenie skojarzone 51,9 13 Insulina łącznie 49,8 68

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: „Cukrzyca, ukryta pandemia 2014”, s. 28.

Obniżona ocena jakości życia u osób chorych na cukrzycę związana jest przede wszystkim ze stosowaniem insulinoterapii. Stosowanie jej jest konieczne, ale wiąże się z dodatkowym obciążeniem dla pacjentów i może powodować komplikacje, takie jak: przybieranie na wadze, czy epizody hipoglikemii. Osoby przyjmujące insulinę gorzej się czują niż osoby chorujące na cukrzycę nie stosujące insulinoterapii, ponieważ mają bardziej zaawansowaną chorobę. Stosowanie insuliny wiąże się też z koniecznością przestrzegania przez pacjenta bardzo surowych zaleceń, dotyczących m.in. dokładnego dawkowania leku, przestrzegania pory i częstości podawania insuliny oraz samokontroli, polegającej na monitorowaniu poziomu glukozy we krwi za pomocą pasków. Badania wykazały,

167

VAS – Visual Analogue Scale – skala oceny bólu jest wiarygodnym narzędziem umożliwiającym określenie nasilenia bólu. Cyklicznie powtarzane pomiary intensywności bólu za pomocą skali VAS umożliwiają ocenę skuteczności leczenia przeciwbólowego.

165 że osoby chorujące na cukrzycę typu 1 oceniają lepiej jakość swojego życia niż chorujący na cukrzycę typu 2. Może wiązać się to z wiekiem osób chorujący na dany typ cukrzycy. Osoby chorujące na cukrzycę typu 1 to osoby młode, które mają więcej siły i energii życiowej [„Cukrzyca, ukryta pandemia” 2014”].

Czynnikiem pogarszającym jakość życia chorych na cukrzycę jest hipoglikemia. Jest to stan niedoboru glukozy we krwi. Prawidłowa wartość glukozy we krwi wynosi 7,0 mmol/L, mniejsza zawartość powoduje hipoglikemię¹⁶⁸. Skutkiem obniżenia stężenia glukozy we krwi jest osłabienie, utrata koncentracji i koordynacji ruchowej, a także bóle głowy, podwójne widzenie, alergie, uczucie dzwonienia w uszach, zmiany skórne, problemy z pamięcią czy nadmierne pocenie się [Wierzchowiecka A., Zozulińska – Ziółkiewicz D., 2011]. Powtarzające się epizody hipoglikemii zwiększają ryzyko różnego rodzaju powikłań, co pokazuje tabela 4.10 [„Cukrzyca, ukryta pandemia” 2014”, s. 32].

Tab. 4.10. Ryzyko wystąpienia powikłań w wyniku epizodów hipoglikemii

Wyszczególnienie Pacjent nie doświadczający hipoglikemii Pacjent doświadczający hipoglikemii

Poważne powikłania makronaczyniowe 10,2% 15,9%

Poważne powikłania mikronaczyniowe 10,1% 11,5%

Ryzyko zgonu 9% 19,5%

Choroba niedokrwienna serca 4,8% 9,5%

Choroby układu oddechowego 6,0% 8,5%

Choroby układu pokarmowego 7,9% 9,6%

Choroby skóry 1,3% 2,7%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: „Cukrzyca, ukryta pandemia 2014”, s. 32.

W Polsce, 10% zgonów z powodu cukrzycy związany jest z epizodem hipoglikemii. Pacjenci doświadczają średnio 217711 ciężkich epizodów hipoglikemii rocznie. W 2012 roku odnotowano 1614 przypadków ciężkiej hipoglikemii, które wymagały hospitalizacji [„Cukrzyca, ukryta pandemia” 2014”, s. 33]. Najpoważniejszym powikłaniem w wyniku hipoglikemii było dwukrotnie wyższe ryzyko zgonu w porównaniu do pacjentów niedoświadczających hipoglikemii. Nawracające epizody hipoglikemi powodowały poważne powikłania makronaczyniowe (15,9%), dwa razy częściej chorobę niedokrwienna serca (9,5%) oraz choroby skóry (2,7%). Występowały niewielkie różnice pomiędzy pacjentami nie doświadczającymi hipoglikemii a tymi, którzy ją mieli w chorobach układu oddechowego, pokarmowego oraz powikłaniach mikronaczyniowych.

Powikłania cukrzycy są również związane z większym prawdopodobieństwem zachorowania na niektóre rodzaje nowotworów. Badania przeprowadzone przez Currie i innych, wykazały, że osoby chorujące na cukrzycę typu 2 są bardziej zagrożone zachorowaniem na raka, a ich przeżycie po dokonanej diagnozie jest krótsze niż

168

W badaniach krwi u osób zdrowych przeprowadzanych na czczo prawidłowa glikemia wynosi 3,9÷5,5 mmol/l a nieprawidłowa glikemia 5,6÷6,9 mmol/l. Cukrzyca gdy glikemia > 7,0 mmol/l potwierdzona w dwu badaniach.

166 w przypadku osób zdrowych. Występowanie cukrzycy typu 2 było związane z 10% wzrostem śmiertelności dla wszystkich nowotworów w porównaniu do niewystępowania tego schorzenia [Currie J. i inni, 2012].