4. ZDROWOTNE ASPEKTY KONSUMPCJI ŻYWNOŚCI
4.3. Epidemiologia chorób cywilizacyjnych związanych z żywnością i żywieniem
4.3.1. Nadwaga i otyłość
Utrzymywanie prawidłowej masy ciała to nie kwestia estetyki, lecz zdrowia. Groźna dla zdrowia jest zarówno niedowaga, jak i otyłość. O tym do jakiej grupy zalicza się masa człowieka informują różne wskaźniki, z których dwa są najczęściej używane w badaniach epidemiologicznych i codziennej praktyce lekarskiej. Są to: pomiar obwodu w talii – WC (ang. Waist Circumference) i wskaźnik BMI (ang. Body Mass Index), gdzie: BMI (kg/m2) = masa ciała w kg/(wzrost w m)2. Wartości tych współczynników dla osób o masie normalnej, z nadwagą i otyłych zamieszczono w tabeli 4.6 165.
Niedowaga (w skrajnym przypadku wygłodzenie BMI < 16) występuje głównie w krajach trzeciego świata (Afryka, Azja), dotkniętych klęskami nieurodzaju lub wojnami. Nadwaga i otyłość (nawet skrajna BMI > 40) staje się, według WHO, epidemią w krajach rozwiniętych, gdzie jest największym problemem zdrowotnym.
165
W Tab. 4.6 podano tylko podstawową klasyfikację. Klasyfikacja poszerzona: < 16,0 – wygłodzenie, 16,0– 16,99 – wychudzenie 17,0–18,49 –niedowaga, 18,5–24,99 – wartość prawidłową, 25,0–29,99 – nadwaga, 30,0–34,99 – I stopień otyłości, 35,0–39,99 – II stopień otyłości (otyłość kliniczna), ≥ 40,0 – III stopień otyłości (otyłość skrajna).
159 Tab. 4.6. Wskaźniki masy ciała
Stan Wskaźnik BMI [kg/m2] Wskaźnik WC [cm] kobiety mężczyźni norma 18,5 – 24,9 < 80 < 94 nadwaga 25 – 29,9 80 – 88 94 – 102 otyłość > 30 > 88 > 102
Źródło: Szymocha M., Bryła M., Maniecka-Bryła I., 2009, s. 209.
Sytuację w krajach UE pokazuje tabela 4.7. Ze wszystkich krajów wspólnoty europejskiej tylko we Francji w 2010 roku, odsetek mężczyzn z nadwagą i otyłych był mniejszy od 50%. Sytuacja wśród kobiet jest nieco lepsza, ale także tylko we Francji wskaźnik otyłych i z nadwagą był mniejszy od 40%. Polska w 2009 roku zajmowała siódme miejsce na tej liście (61,4% mężczyźni, 44,6% kobiety).
Tab. 4.7. Odsetek osób w wieku powyżej 15 lat z otyłością lub nadwagą w UE
L.p. Kraj* Mężczyźni Kobiety
1 Malta/ MT 2008a 69,4 50,6 2 Luksemburg/ LU 2011b 68,2 50,3 3 Wielka Brytania/ UK 2010b 67,8 57,8 4 Słowenia/ SI 2007b 64,9 45,4 5 Grecja/ EL 2009b 62,9 49,0 6 Hiszpania/ ES 2009b 62,8 44,6 7 POLSKA/ PL 2009a 61,4 44,6 8 Cypr/ CY 2008a 61,2 41,6 9 Czechy/ CZ 2010b 60,1 49,0 10 Niemcy/ DE 2009b 60,1 42,9 11 Węgry/ HU 2009b 59,4 48,5 12 Słowacja/ SK 2009b 59,1 43,0 13 Irlandia/ IE 2007b 59,0 41,0 14 Bułgaria/ BG 2008a 57,9 43,3 15 Finlandia/ FI 2010b 57,9 44,0 16 Rumunia/ RO 2008a 57,5 43,9 17 Łotwa/ LV 2008a 56,4 53,4 18 Austria/ AT 2007a 56,4 42,5 19 Litwa/ LT 2006c 56,0 47,5 20 Portugalia/ PT 2006b 56,0 47,5 21 Włochy/ IT 2010b 55,5 37,2 22 Dania/ DK 2010b 54,3 39,4 23 Belgia/ BE 2008b 53,7 40,4 24 Estonia/ EE 2010b 53,6 45,2 25 Holandia/ NL 2010b 53,6 42,9 26 Szwecja/ SE 2010b 53,6 40,2 27 Francja/ FR 2010b 49,9 36,7
* Kraj/ostatni rok dostępnych danych (a – Eurostat, b – OECD, c – Akademia Medyczna w Kownie)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: „Sytuacja zdrowotna ludności Polski i jej uwarunkowania”.
Nadmierna masa ciała
i sposobem odżywiania. Nadwaga i otyło
niezakaźnych chorób przewlekłych, takich jak: nadci oddechowego, cukrzyca typu 2, a wi
[Kłosiewicz-Latoszek L., 2010, s. 340]. W krajach europejskich otyło obciążenie dla systemów opieki zdrowotnej.
Statystyki związane z otyło
(GUS), Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego
PZH) oraz katedry Uniwersytetów Medycznych. W 2012 roku NIZP raport o stanie zdrowia ludno
uwarunkowania”, w którym przedstawiono tak i otyłych. W 2009 roku nadwag
(dane te zamieścił Eurostat
miało trzykrotnie więcej kobiet ni występują tylko bardzo szczupłe modelki.
Rys. 4.2. Rozkład masy ciała Polaków w 2009 roku (dane GUS)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: „Sytuacja zdrowotna ludno
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego
Chcąc przeanalizowa
GUS, zebrała dane o osobach z nadwag
w tabeli 4.8. Z analizy danych GUS wynika,
z nadwagą i otyłością. W 2004 roku w populacji było 33% osób z nadwag z otyłością, a 10 lat póź
w populacjach kobiet
a z otyłością – 18,1%. W tym samym roku kobiet z nadwag 26,9% i 12,5%. Dziesięć
18,1%. Jeśli chodzi o kobi
Analiza danych zaprezentowanych w badanej dekadzie (2004
znacznie większy w przy
pokazuje jak w omawianym okresie rosły frakcje kobiet i m 1,3 37,4 0 10 20 30 40 50 60 Mężczyźni
Nadmierna masa ciała jest związana głównie z prowadzonym trybem żywiania. Nadwaga i otyłość przyczyniają się do powstawania wielu nych chorób przewlekłych, takich jak: nadciśnienie tętnicze, choroby serca, układu oddechowego, cukrzyca typu 2, a więc mogą doprowadzić do przedwczesnej
Latoszek L., 2010, s. 340]. W krajach europejskich otyło enie dla systemów opieki zdrowotnej.
Statystyki związane z otyłością w Polsce prowadzą: Główny Urz
(GUS), Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny (NIZP PZH) oraz katedry Uniwersytetów Medycznych. W 2012 roku NIZP
raport o stanie zdrowia ludności pt.: „Sytuacja zdrowotna ludno
uwarunkowania”, w którym przedstawiono także informację o liczbie osób z na i otyłych. W 2009 roku nadwagę i otyłość w Polsce miało 61,4% męż
ścił Eurostat, tabela 4.7). Z rysunku 4.2 wynika, że w 2009 roku niedowag miało trzykrotnie więcej kobiet niż mężczyzn co może być skutkiem reklam,
tylko bardzo szczupłe modelki.
Rys. 4.2. Rozkład masy ciała Polaków w 2009 roku (dane GUS)
Opracowanie własne na podstawie: „Sytuacja zdrowotna ludności Polski i jej uwarunkowania”. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, Warszawa 2012, s. 296.
c przeanalizować sytuację, autorka korzystając z Roczników Statystycznych GUS, zebrała dane o osobach z nadwagą i otyłych za lata 2004, 2009 i 2014 i zamie
Z analizy danych GUS wynika, że systematycznie wzrasta liczba osób ścią. W 2004 roku w populacji było 33% osób z nadwag
, a 10 lat później odpowiednio 36,6% i 16,7%. Wzrost zaobserwowano zarówno w populacjach kobiet jak i mężczyzn. W 2004 roku mężczyzn z nadwag
18,1%. W tym samym roku kobiet z nadwagą i otyłoś
26,9% i 12,5%. Dziesięć lat później, mężczyzn z nadwagą było 44,1 %, a z otyło li chodzi o kobiety, to z nadwagą było ich 31,0%, natomiast otyłych Analiza danych zaprezentowanych w tabeli 4.8 pokazała, że wzrost
badanej dekadzie (2004-2014r.) wyniósł dla całej populacji 26,19%, przy czym w przypadku mężczyzn (30,16%) niż kobiet (21,60%). Rysunek pokazuje jak w omawianym okresie rosły frakcje kobiet i mężczyzn otyłych z nadwag
4,3 51 44,8 29,4 16,6 15,2 Mężczyźni Kobiety 160 zana głównie z prowadzonym trybem życia
ą ę do powstawania wielu ętnicze, choroby serca, układu ć do przedwczesnej śmierci Latoszek L., 2010, s. 340]. W krajach europejskich otyłość stanowi poważne ą: Główny Urząd Statystyczny Zakład Higieny (NIZP-PZH) oraz katedry Uniwersytetów Medycznych. W 2012 roku NIZP-PZH opublikował
ci pt.: „Sytuacja zdrowotna ludności w Polsce i jej ę o liczbie osób z nadwagą w Polsce miało 61,4% mężczyzn i 44,6% kobiet
że w 2009 roku niedowagę ć skutkiem reklam, w których
Rys. 4.2. Rozkład masy ciała Polaków w 2009 roku (dane GUS)
ści Polski i jej uwarunkowania”.
stwowy Zakład Higieny, Warszawa 2012, s. 296.
ąc z Roczników Statystycznych i otyłych za lata 2004, 2009 i 2014 i zamieściła je e systematycznie wzrasta liczba osób . W 2004 roku w populacji było 33% osób z nadwagą i 12,6% niej odpowiednio 36,6% i 16,7%. Wzrost zaobserwowano zarówno
ężczyzn z nadwagą było 39,7% ą i otyłością było odpowiednio ą było 44,1 %, a z otyłością – było ich 31,0%, natomiast otyłych – 15,6%. że wzrost liczby osób otyłych 2014r.) wyniósł dla całej populacji 26,19%, przy czym był on
kobiet (21,60%). Rysunek 4.3 ężczyzn otyłych z nadwagą.
Niedowaga W normie Nadwaga Otyłość
Rys. 4.3. Frakcje kobiet i m
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Rocznika Statystycznego GUS za rok 2011, tabela 17, s. 369
Tab. 4.8. Frakcja osób otyłych i z nadwag Wyszczególnienie Lata Nadwaga 2004 2009 2014 Wzrost w % Otyłość 2004 2009 2014 Wzrost w %
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Rocznika Statystycznego GUS za rok 2011,
rok 2016 tabela 13, s. 382.
Zaprezentowane w
(w latach 2004, 2009 i 2014) w zale wzrost osób z nadwagą
W tej grupie wiekowej w roku 2014, w stosunku do sytuacji sprzed 10 lat, liczba osób z nadwagą wzrosła o 34,9%, a otyłych nawet o 50%. Z danych zamieszczonych w
wynika, że na niezmienionym poziomie pozo
ludzi powyżej 45 lat. Wzrost liczby otyłych i z nadwag wiąże się z nim możliwość
Z otyłością wiąż
przeprowadzonych przez Czy
w szpitalu w Siedlcach, stwierdzono nadci (51,5%). Przy czym, w ciała [Czyżewski, 2008, s. 130]. 39,7 12,6 26,9 12,5 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 2004
Rys. 4.3. Frakcje kobiet i mężczyzn otyłych i z nadwagą, w latach 2004, 2009, 2014 ródło: Opracowanie własne na podstawie Rocznika Statystycznego GUS za rok 2011, tabela 17, s. 369
i za rok 2016, tabela 13, s. 382.
osób otyłych i z nadwagą w Polsce, w latach 2004, 2009 i 2014 Lata Ogółem Mężczyźni Kobiety Przedziały wiekowe (lat)
15-29 2004 33,0 39,7 26,9 14,9 2009 36,4 44,8 29,4 20,1 2014 36,6 44,1 31,0 19,9 10,30 12,84 9,30 34,90 2004 12,6 12,6 12,5 2,8 2009 15,9 16,6 15,2 4,2 2014 16,7 18,1 15,6 4,4 26,19 30,16 21,60 50,00
ródło: Opracowanie własne na podstawie Rocznika Statystycznego GUS za rok 2011,
Zaprezentowane w tabeli 4.8 dane pokazują jak kształtowała
(w latach 2004, 2009 i 2014) w zależności od wieku osób badanych. Szczególnie du wzrost osób z nadwagą i otyłych nastąpił w grupie ludzi młodych (z przedziału 15
W tej grupie wiekowej w roku 2014, w stosunku do sytuacji sprzed 10 lat, liczba osób wzrosła o 34,9%, a otyłych nawet o 50%. Z danych zamieszczonych w
e na niezmienionym poziomie pozostał jedynie udział osób z nadwag ej 45 lat. Wzrost liczby otyłych i z nadwagą jest bardzo niepokoj
żliwość występowania wielu groźnych schorzeń. ś ą wiąże się przede wszystkim wzrost ciśnienia tę
przeprowadzonych przez Czyżewskiego na 192 pacjentach, leczonych stacjonarnie szpitalu w Siedlcach, stwierdzono nadciśnienie tętnicze u ponad polowy badanych
Przy czym, wśród osób z nadciśnieniem aż 87,9% osób miało nadmiern ewski, 2008, s. 130]. 44,8 44,1 16,6 18,1 29,4 31 12,5 15,2 15,6 2009 2014 161 ą, w latach 2004, 2009, 2014 ródło: Opracowanie własne na podstawie Rocznika Statystycznego GUS za rok 2011, tabela 17, s. 369
w Polsce, w latach 2004, 2009 i 2014 Przedziały wiekowe (lat)
30-44 45-59 > 60 34,8 42,7 44,4 37,4 43,1 44,5 36,4 43,3 43,7 7,47 <0,01 <0,01 10,5 18,7 21,2 12,0 21,8 25,0 12,9 21,3 26,2 14,28 16,57 17,92
ródło: Opracowanie własne na podstawie Rocznika Statystycznego GUS za rok 2011, tabela 17, s. 369 i za
kształtowała się sytuacja ci od wieku osób badanych. Szczególnie duży
e ludzi młodych (z przedziału 15-29 lat). W tej grupie wiekowej w roku 2014, w stosunku do sytuacji sprzed 10 lat, liczba osób
wzrosła o 34,9%, a otyłych nawet o 50%. Z danych zamieszczonych w tabeli 4.8 stał jedynie udział osób z nadwagą wśród ą jest bardzo niepokojący, gdyż
ń.
śnienia tętniczego. W badaniach ewskiego na 192 pacjentach, leczonych stacjonarnie
tnicze u ponad polowy badanych 87,9% osób miało nadmierną masę
15,6
Nadwaga M Otyłość M Nadwaga K Otyłość K
162 Otyłość zwiększa ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia. Wzrost BMI o każdy 1 kg/m2 związany jest ze wzrostem ryzyka [Cukrzyca ukryta pandemia, edycja 2014, s. 41]:
choroby wieńcowej o 3% [1,02; 1,04]; zawału serca o 5% [1,03;1,09];
niewydolności serca o 5% [1,04; 1,06];
choroby naczyń obwodowych o 5% [1,03; 1,07];
zgonu z powodu choroby niedokrwiennej serca o 3% [1,03; 1,05].
Zwiększenie masy ciała o 2÷3 kg podwaja ryzyko zachorowania na cukrzycę u osób otyłych. Z badań WOBASZ (Wieloośrodkowego Ogólnopolskiego Badania Stanu Zdrowia Ludności) wynika, że połowa osób z cukrzycą typu 2 jest otyła [Cukrzyca ukryta pandemia, edycja 2014, s. 43].
Epidemię otyłości wywołują zmiany warunków życia, które zaszły na przełomie wieków. Zmniejszył się udział prac wymagających wysiłku fizycznego, coraz więcej czasu spędza się przy komputerze lub przed ekranem telewizora. Samochód stał się podstawowym środkiem lokomocji. Poza tym, jest nieograniczony dostęp do taniej żywności przez cały rok. Rozpowszechniły się niewłaściwe zwyczaje żywieniowe: jadanie gotowych posiłków typu Fast food, nieregularne posiłki i podjadanie pomiędzy nimi. Otyłość może też być skutkiem niewłaściwego składu diety, zaburzeń endokrynologicznych, zażywania leków (także suplementów diety). Może mieć także podłoże psychospołeczne. To wszystko, w połączeniu ze zmianą funkcji jedzenia, które „stało się jedną z najważniejszych życiowych przyjemności. Często w sytuacjach
towarzyskich służy zapewnieniu bezpieczeństwa lub wręcz akceptacji. Czynność jedzenia zaczęła więc pełnić funkcję psychospołeczną. Niebezpieczeństwo zaczyna się w momencie, gdy następuje utrata kontroli nad częstością i obfitością spożywanych posiłków oraz w momencie, gdy za pomocą jedzenia chcemy rozwiązywać lub leczyć nasze problemy”
[Szymocha M., Bryła M., Maniecka-Bryła I., 2009, s. 210].