Prawem niech obwarowano będzie
3. Czasowniki stanowiące
Badane teksty statutów premonstrateńskich zawierają czasowni-ki, których podstawową funkcją jest nazywanie czynności praw-nych podejmowapraw-nych przez prawodawców. Skutkiem ich użycia jest zawsze powstanie norm prawnych obowiązujących w klasz-torach, czyli struktur określających, jakie postępowanie jest naka-zane, a jakie zakazane. Ich funkcją zatem jest stanowienie prawa, one same są wyrazem woli ludzi, którzy, zajmując z wyboru naj-wyższe stanowiska w zgromadzeniu premonstratensów, są od-powiedzialni za realizowanie postanowień reguły św. Augusty-na i jej dostosowanie do czasów i warunków im współczesnych. Tego typu konstrukcje B. Bartnicka (1992: 168) nazywa konstruk-cjami o charakterze stanowiącym i rozumie przez nie: „takie orzeczenia, które nie dotyczą czynności i stanów rzeczywistych, lecz wyrażają wolę prawodawcy, która po zatwierdzeniu przez odpowiednie instancje staje się obowiązującą normą prawną”. R. Grzegorczykowa (1989: 74) zalicza je do „jawnych performa-tywów”, czyli czasowników mówienia występujących „w 1 os. czasu teraźniejszego, nazywających wprost pewne akty mowy”.
Wypowiedzi normatywne w S1 są wprowadzane m.in. cza-sownikami ustawiamy i przykazujemy, w znaczeniu których jest zawarte odniesienie do aktu czynienia prawa28. Wstępna analiza ich znaczeń, dokonana na podstawie kontekstów, w jakich wy-stąpiły, pozwoliła wykryć, iż użycie przez prawodawcę w S1 obu czasowników skutkowało powstaniem porównywalnych pod względem mocy obowiązywania29 wypowiedzi normatywnych (Grzybowski 1961: 12-13), czyli wypowiedzi, które coś nakazują lub czegoś zakazują. Obserwację tę postaram się potwierdzić
28 Znaczenie prawne czasownika ustawić, jego etymologię oraz funkcję w staro-polskich tekstach prawnych wyczerpująco omówiła Lizisowa (1995: 178 i n.). 29 Przez moc obowiązywania rozumiem to, czy norma jest powszechna, czyli obo-wiązuje we wszystkich klasztorach premonstrateńskich i czy jest nieodwołalna.
przez porównanie norm wprowadzanych tymi czasownikami. W tym celu odpowiem na pytania: 1) czy adresat norm wprowa-dzanych tymi czasownikami jest tożsamy; 2) czy sankcja, rozu-miana słownikowo jako ‘konsekwencje prawne (np. kara pozba-wienia wolności, odszkodowanie), jakie powinny być zastosowa-ne przez organy państwowe wobec osób, których zachowanie nie było zgodne z obowiązującą normą prawną’ (SJPSzym. III: 168), jest w analizowanych strukturach obligatoryjna?
Czasownik ustawiamy (36 użyć) ‘ustanawiać, zarządzać, usta-lać, nakazywać’ (SStp IX 462) jest czasownikiem performatyw-nym, który wprowadza normę prawną wyrażoną zdaniem pod-rzędnym. Forma czasownika – 1 os. l. mn., wskazuje na nadawcę (normodawcę), którym jest zgromadzenie opatów premonstra-teńskich w Kapitule Generalnej. Adresat normy jest określany w konkretnych zapisach – są to siostry zakonne (11x), np.:
Ale gdyż dla mnożenia złości ustawicznych ludzkich rozmaite rze-czy się przydawają, ustawiamy, iż gdy która siostra poddana na swego prełata miała skarżyć albo ksienią. A zwłaszcza złość wielką, jeśli tego pierwej nie oznajmi ani dowiedzie przed więcszą połowicą sióstr, a jeśliby też nie mogła tej rzeczy dowieść godnemi świadkami, nie ma być słuchana (S1 107).
Skoro adresatem normy są siostry zakonne, to jest nim także każda siostra zajmująca jakiekolwiek stanowisko w klasztornej hierarchii. O ile jednak wobec „szeregowych” sióstr wykonawcą przewidzianej normą sankcji jest przełożona, o tyle wobec prze-łożonej wykonawcą tejże sankcji jest opat – zwierzchnik danego klasztoru. Adresatem normy są także przełożeni klasztorów (15x), przy czym normodawca zwraca się przede wszystkim do opatów (prełatów), czyli przełożonych zakonów męskich30 (10x), np.:
30 Opat klasztoru męskiego był bezpośrednim zwierzchnikiem klasztoru żeńskie-go. Na Zwierzyńcu był to każdorazowy opat klasztoru w Brzesku-Hebdowie. Na ciężary wynikające z tej zależności skarży się wielokrotnie XVII-wieczna kronikar-ka klasztorna (zob. Mączyński 2005: 76). S1 pisany dla sióstr zakonnych musiał po-zostawić te partie tekstu, które dotyczyły relacji sióstr ze swoim zwierzchnikiem.
ojcom opatom ustawiamy, iż takowe klasztory tak opuściałe złymi rządy by opatrzali godnymi starszymi według ustaw zakonnych (S1 94v);
z przyzwolenia wszytkiej kapituły ojców starszych, ustawiamy, iż przynamniej raz do roku do kapituły wielkiej mają się prełaci zjeż-dżać (S1 76v).
Jeśli zwracają się (5x) do przełożonych klasztorów żeńskich (w S1 abatyszy lub starszej), to zawsze niejako w drugiej kolejno-ści, wymieniając nazwę tej godności po nazwie męskiej:
ustawiamy, aby wszelki prełat albo starsza wedla wystepów nowych wielkości z rozumem karali (S1 120); ustawiamy, iż kożdy opat i aba-tysza naszego zakonu tak by żywot sióstr swych sprawował, iżby ze spólnego żyły dobra (S1 112).
Oprócz zapisów, w których czasownik ustawiamy poprzedza wypowiedź normatywną, kierowaną do bezpośredniego adre-sata wyrażonego na płaszczyźnie tekstu, istnieją w S1 zapisy adresowane do przełożonych klasztorów na podstawie pewnej konwencji. Jak wiadomo – określają to same statuty – władzę w klasztorze pełni jego przełożony (opat)/przełożona (ksieni). Odpowiada on (ona) nie tylko za byt materialny braci (sióstr), ale również i może przede wszystkim za ich formację duchową. Opat/ksieni, stojąc na czele każdego klasztoru premonstrateń-skiego, odpowiada przed kapitułą generalną przede wszystkim za przestrzeganie reguły św. Augustyna. Jeśli zatem normo-dawca zapisuje:
Ustawiamy, iżby przy kożdym kościele zakonu naszego według możności miejsca jałmużna była dawana (S1 50),
to adresatem tej normy jest przełożony klasztoru, ponieważ to na niego normodawca nakłada obowiązek wypełnienia tego przepisu. Podobnie jest z przepisami dotyczącymi spraw zasad-niczych dla klasztoru, np. wyboru przełożonego:
ustawiamy, iż we wszystkich konwenciech naszych i klasztorzech zakonu naszego, które by beły przez (tj. bez) starszego albo starszej, iżby konwent obierał sobie starsze przez dawanie głosów (S1 97). Bezpośrednim adresatem tej normy jest całe zgromadzenie, po-średnim natomiast jest zwierzchnik klasztoru, w którym dokonuje się elekcja opata/ksieni, ponieważ to on czuwa nad ich wyborem.
Czasownik ustawiamy w tekście S1 wprowadza normy prawne, które określają wymagane przez normodawcę sposoby postępo-wania w przewidywanych sytuacjach. Analiza tekstu pokazała, iż w dziesięciu normach wprowadzanych czasownikiem ustawiamy sankcja nie wystąpiła. Normy bez wyrażonej sankcji dotyczą nie tylko spraw zasadniczych dla klasztoru:
ustawiamy aby we wszystkich zakoniech naszych ustawa Urbana pa-pieża była chowana (S1 27); A dla lepszego pokoju i miłości zachowa-nia ustawiamy, żeby opactwa nie beły zasadzone jedno we szterzech mil od siebie (S1 86v);
dotyczą też codziennych spraw materialnych:
Ustawiamy, iż kożdy opat i abatysza naszego zakonu, tak by ży-wot sióstr swych sprawował, iżby ze spólnego żyły dobra (S1 112); ustawiamy, że słudzy którzy służą u panien mają się mieć poczliwie w szatach (S1 119); tedy tak ustawiamy, iżby [szafarka] ze dwiema siostrami (…) kupowała potrzeby ku kolacyjej (S1 46).
W strukturze pozostałych norm sankcja jest jasno sformuło-wana. W części z nich jako sankcję normodawcy nakazują m.in. klątwę, np.:
A iżby się siostry nasze wystrzegały nie mieć rzeczy własnych, usta-wiamy, iżby trzykroć do roku takowe siostry beły klęte (S1 112); ustawiamy, aby żadna siostra nie śmiała żędać świeckiej pomocy przez się ani przez nikogo (…) A jeśliby śmiała to która uczynić (…) tedy wpada w klątwę, a ma być wszędy klęta w naszych zakoniech (S1 124v).
Klątwa jest karą przewidzianą w sprawach dla klasztoru sadniczych, do których można zaliczyć procedury tworzenia za-konnego prawa, zasady wizytowania klasztorów przez opatów wyznaczonych przez kapitułę generalną, zasadę wspólnoty dóbr klasztornych itp. W skład niewielkiej części norm wchodzą sank-cje, które dają się sprowadzić do ogólnego przepisu określającego naznaczenie kary. Na płaszczyźnie tekstu wyraża to zdanie: mają
być karani/karane. Szczegółowe przepisy dotyczące rodzaju kary są
podawane jako uzupełnienie:
Ustawiamy (…) żeby żadny z naszych prełatow ani przełożonych sióstr nie śmiał brać pensyjej, gdy ją słożą z urzędu (…) A które by śmiały brać lichwy albo pensyje, oprócz tego jako wypisano, tedy ma być karana kaźnią własności na wolą opacią (S1 123).
Część zapisów odsyła do sankcji wyrażonych w innym miej-scu tekstu, służy temu struktura: mają być tąż kaźnią karany (S1 62v). Zaimek tąż, pełniąc funkcję deiktyczną, odsyła do karty 62, na której czytamy: tedy mają być karane pokutą główną szterdzieści
dni. Wreszcie przy części zapisów normodawcy używają formuły,
która ustalenie rodzaju kary i sposobu jej wymierzenia przenosi na przełożoną:
Ustawiamy, iż jeśliby którą siostrę znaleziono, albo żeby wyznała, któreby śmiały którymikolwie rzeczami przekupować (…) aby beły karane wedla wielkości własności i występu (S1 121v).
Czasownik przykazujemy (15x) ‘wydawać polecenia, rozka-zywać’ (SStp VII 289), podobnie jak omówiony poprzednio cza-sownik ustawiamy, jest czacza-sownikiem performatywnym wpro-wadzającym wypowiedź normatywną wyrażoną w zdaniu31. Formy, w jakich występuje (1 os. l. mn.), podobnie zresztą jak i formy ustawiamy, nie należy utożsamiać z obecną np. w Kodek-sie Olszewskim i innych staropolskich tekstach prawnych formą
31 Czasownika przykazujemy nie ma np. w Zbiorze praw sądowych Andrzeja Za-moyskiego (Szczepankowska 2004), jest w Kodeksie Olszewskim z 1550 roku, gdzie użyto go w znaczeniu ‘polecić, nakazać’ (Lizisowa 2000: 255).
pluralis maiestaticus (Lizisowa 2000: 87). Użyta tu liczba mnoga
oznacza bowiem zbiorowego normodawcę, czyli – jak już wie-my – zgromadzonych na kapitule generalnej opatów klasztorów premonstrateńskich.
Adresatem wypowiedzi wprowadzanych czasownikiem
przy-kazujemy są przełożeni klasztorów męskich i żeńskich (6x):
Ojcom opatom przykazujemy iżby córkom swym, gdy nie mają pa-sterza wedla ustaw zakonu pasterze godne wybierali (S1 85); przy-kazujemy też abatyszom aby nowych kolacyj na świecie nie wymy-ślały (S1 35v).
Przełożeni ci jednorazowo zostali nazwani ogólnym określe-niem starsi:
A przykazujemy też starszym, żeby w kapitule przyszłej takowe wy-stępne wydawali (S1 99v).
Ustawodawca zwraca się też do ustanowionych na kapitule generalnej wizytatorów klasztornych, którzy są odpowiedzialni również za wprowadzanie w życie nowych ustaw:
Wedla ustaw zakonu przykazujemy wszystkim wizytatorom zako-nu naszego, aby oni nie śmieli wracać braciej albo siostr, które wyśle opat (S1 104v); A przeto przykazujemy, jeśliby takowe beły znale-zione, które by dla rozkoszy służbę boską opuszczały, tedy wpadają w klątew (S1 121).
W pozostałych pięciu użyciach adresatami norm są także przełożeni klasztorów, choć normodawca nie zwraca się do nich bezpośrednio:
A przeto przykazujemy żeby wysełania braciej albo sióstr w zakonie więcej nie beły jedno za wostwem klasztora (S1 70); Przykazujemy też srodze aby żadna persona świecka w domoch albo w klasztorzech naszych siostr nie śmiała mięszkać (S1 115).
Jak wynika z powyższego przeglądu, adresatem wypowiedzi normatywnych wprowadzanych czasownikiem przykazujemy są wyłącznie przełożeni klasztorów lub inni hierarchowie zakonni.
Wchodząca w skład wypowiedzi normatywnej wprowadza-nej w S1 czasownikiem przykazujemy sankcja została zapisana w sześciu strukturach, w pozostałtych dziewięciu sankcja nie wystapiła. Sankcje te, podobnie jak poprzednio, są zróżnicowa-ne, dwukrotnie zanotowano złożenie z urzędu:
A przykazujemy też starszym, żeby w kapitule przyszłej takowe wy-stępne wydawali pod słożenim z urzędów (S1 99v); przykazujemy wszystkim prełatom i przełożonym wszelkiego stanu naszego pod słożenim z urzędow (S1 87).
Wspomnianej wcześniej formuły żeby byli karani, użyto dwu-krotnie, np.:
Tym też wizytatorom przykazujemy srodze, aby (...) Takowi prze-stępce jakoby objawce tajemnic zakonu naszego skazujemy żeby beli karani (S1 105).
Jednorazowo w funkcji sankcji wystąpiła klątwa:
A przeto przykazujemy jeśliby takowe beły znalezione (...) tedy wpadają w klątew (S1 121).
Użycie wypowiedzi normatywnych w statutach, wprowadza-nych czasownikami ustawiamy i przykazujemy różni się frekwencją (36:15), a czasowniki te różnią się znaczeniem. Ustawiamy
[usta-wiać], według słownika (SStp IX 462), ma znaczenie
‘ustanawia-my, zarządza‘ustanawia-my, ustala‘ustanawia-my, nakazujemy’, co, na podstawie kon-tekstów w S1, daje się sprowadzić do formuły: nakazujemy, żeby
było X, czyli: niech Z (adresat wypowiedzi normatywnej) postąpi
w sposób określony normą w tej wypowiedzi zawartą. Konse-kwencją takiego rozumienia jest fakt, iż jeśli nie nastąpi nakazane X, wtedy Z będzie podlegać określonej w wypowiedzi norma-tywnej sankcji (sankcja wystapiła w 2/3 formuł). Wprowadzona
przez performatyw ustawiamy norma funkcjonuje w ustawie, czyli akcie prawnym o najwyższej mocy prawnej, co znalazło od-zwierciedlenie w preambule do S1:
Poczynają się ustawy a statut zakonu przemonstrackiego lata bożego 1340 (S1 1),
oraz w tytule czwartej części:
Czwarte a ostatnie rozdzielenie ksiąg ustaw (S1 75).
Czasownik przykazujemy [przykazować] ma, według słownika (SStp VII 289), znaczenie ‘wydajemy polecenia, rozkazujemy’. Ma on genetyczny związek (derywacja) z czasownikiem kazać ‘po-lecać, wydawać rozkaz, zmuszać’, który w znaczeniu ‘rozkazy-wać’ jest obecny w języku czeskim, słowackim, górnołużyckim, ukraińskim, białoruskim i bułgarskim (Sławski 1958: 110). Użycie tego czasownika w S1 skutkuje również wprowadzeniem nor-my prawnej wyrażonej w wypowiedzi normatywnej. Konteksty, w jakich wystąpił w S1, pozwalają określić jego znaczenie – mimo różnic w definicjach słownikowych – za pomocą tej samej formu-ły: nakazujemy, żeby było X. Wprowadzona przez performatyw
przykazujemy norma również funkcjonuje w ustawie, z tą różnicą,
że tylko 1/3 norm zawiera sankcję. W S1 dwukrotnie użyto obu czasowników obok siebie:
Toteż ustawiamy i przykazujemy iżby wizytatorowie naszego zako-nu (…) mają się badać pilnie o dochodziech kościołów z parachwia-mi (S1 106); Nadto ustawiamy i przykazujemy wszystkim prełatom i przełożonym wszelkiego stanu (…) tedy wszyscy prełaci onego wi-deku mają się złożyć i spomóc konwent uciśniony (S1 87).
Analiza kontekstów, w jakich wystąpiły omawiane czasowniki performatywne, pokazała, że adresatem norm wprowadzanych czasownikiem ustawiamy jest każdy zakonnik/siostra zakonna, niezależnie od zajmowanego miejsca w hierarchii klasztornej. Na-tomiast adresatem norm wprowadzanych czasownikiem
przyka-zujemy są tylko hierarchowie zakonni odpowiedzialni za
utrzyma-nie utrzyma-niezachwianego rytmu codziennego życia, uwględniającego nakazy i zakazy zapisane w statutach, oraz za formację duchową braci/sióstr, opierającą się na regule św. Augustyna i posłuszeń-stwie przełożonym. Różnicowanie adresatów może wskazywać, iż normodawca dostrzegał jednak różnicę pomiędzy normami wprowadzanymi tymi dwoma performatywami i w związku z tym użycie wyrazu przykazujemy można traktować jako wzmoc-nienie mocy sprawczej czasownika ustawiamy.
Skoro zgodnie z intencją jego twórców, tekst S1 traktujemy jako zbiór ustaw regulujących życie w klasztorach premon-strateńskich, to mamy prawo sądzić, iż wprowadzaniu tych ustaw będzie służyć staropolski czasownik ustawiamy (w pol-szczyźnie współczesnej ustanawiamy), będący tłumaczeniem ła-cińskiego constituere. Tak jest np. w tłumaczeniach Biblii, psał-terza, w kodeksach Działyńskich i Świętosława oraz ortylach (Lizisowa 1995: 179). Tymczasem – jak wynika z przeprowa-dzonych analiz – czasownik przykazujemy wprowadza normy o takim samym stopniu obowiązywania (w klasztorach pre-monstrateńskich są one powszechne i nieodwołalne). Dzieje się to przede wszystkim na mocy wiary i chrześcijańskiej tradycji. Wywodzące się z biblijnego δεκαλογοσ, co w Wulgacie oddano jako verba decem, a w Nowym Testamencie zawsze jako
manda-tum polskie (i częściowo słowiańskie) przykazanie (derywat od przykazać), które trzeba rozumieć jako „nakaz lub zakaz mający
dla wierzącego wiążącą wartość na płaszczyźnie religijnej i mo-ralnej” (Encyklopedia chrześcijańska 2000: 618), pozwala widzieć w czasowniku przykazujemy językowy środek, za pomocą któ-rego normodawca (zgromadzenie opatów) nakłada na adresata (zakonnice) obowiązek określonego sposobu postępowania. Za wypełnienie/niewypełnienie tego obowiązku adresat odpowia-da przed Bogiem i przed jego ziemskimi przedstawicielami – przełożonymi klasztorów. Sprzeciwienie się przykazaniu Bo-żemu, czyli nieposłuszeństwo wobec Boga, powoduje powsta-nie grzechu (zob. Katechizm 1994: 99), natomiast sprzeciwiepowsta-nie się normie wprowadzonej czasownikiem przykazujemy jest nie-posłuszeństwem wobec przełożonych (także normodawców)
i jest traktowane jako wykroczenie przeciwko klasztornej re-gule – powoduje więc sankcję, której wyrażenie w tekście nie jest konieczne. Dla zakonnika/zakonnicy związanego ślubem posłuszeństwa (jednego z trzech – obok czystości i ubóstwa – ślubów składanych przy profesji) czasownik przykazujemy, którego użycie skutkuje powstaniem przykazania, stanowi bez-względny nakaz lub zakaz, któremu w żaden sposób nie wol-no się sprzeciwiać. W tradycji chrześcijańskiej przykazanie jest bowiem zawsze traktowane, jak owo δεκαλογοσ, verba decem –
prawo ustanowione i przykazane przez samego Boga, zapisane
na kamiennych tablicach Jego ręką.
Oprócz omówionych powyżej, w tekście S1 wystąpiły rów-nież inne czasowniki, które nazywają stanowienie czynności prawnych. Forma, w jakiej występują, jest taka sama, jest to 1 os. l. mn. wskazująca zbiorowego nadawcę, w znaczeniu obecny jest sem ‘czynimy prawo’, czyli tworzymy normy, które coś nakazu-ją lub czegoś zakazunakazu-ją. Ich frekwencja jest jednak o wiele niższa. Należą tu czasowniki:
chcemy (8x) ‘mamy wolę, pragniemy, życzymy sobie’ (SStp
I 225):
Ty rzeczy są, które chcemy, by beły chowane dla srogości zakonu (S1 85v);
Ty, które siedzą w ciemnicy (…) pod tym ustawieniem chcemy, żeby beły w strawie opatrzany (S1 74);
dopuszczamy (6x) ‘zezwalamy, nie przeszkadzamy’ (SStp. II 137):
Dopuszczamy siostrom z bonolia raz do roku dla potrzeb własnych z konwentu (…) wynić (113v);
A dopuszczamy opatom naszego zakonu, iż poddane swe (…) może rozgrzeszyć (S1 116v);
skazujemy (4x) ‘polecamy, rozkazujemy, nakazujemy,
zarzą-dzamy’ (SEBoryś 225) – tu, biorąc pod uwagę normatywność wy-powiedzi, bliższe wydaje się znaczenie ‘rozkazujemy’, np.:
takowi przestępce skazujemy, żeby beli karani (S1 105);
a ma wiedzieć, że w klątew wpada, którą tymi naszymi ustawami skazujemy (S1 34v);
zakazujemy (3x) ‘nie pozwalamy, zabraniamy’ (SStp XI 95):
Zakazujemy, żeby siostry naszego zakonu nie beły nigdzie wysełane (S1 118);
Też to zakazujemy, aby ksieni ani żadna przełożona swoich krew-nych ubogich nie śmiała spomagać (S1 93);
mocą kapituły wielkiej zakazujemy wszytkim przełożonym (S1 94);
uchwalamy (2x) ‘postanawiamy, orzekamy, zarządzamy’ (SStp
IX 276):
Ustawiamy też i uchwalamy, aby żadny prełat naszego zakonu (…) nie śmiał nawiedzać klasztorów, jedno ony które mu są poddane (S1 106);
A chcąc też takim swowolnościom zabieżeć (…) i uchwalamy pod klątwą (S1 124);
dozwalamy (1x) ‘zezwalamy, pozwalamy’ (SStp II 174):
Oprócz niemocnych tym dozwalamy…. (chodzić w wełnianych ko-szulach) (S1 47).
Znaczenie czasowników skazujemy i uchwalamy użytych w S1 można wyeksplikować za pomocą formuły nakazujemy, żeby
nakazuje-my, żeby nie było X. Pozostałe czasowniki w swoim znaczeniu
nie zawierają kategorycznego imperatywu i są wyrazem woli nadawcy.
Czasownik ustawiamy w statutach XVII-wiecznych nie wy-stąpił ani raz. Zanotowałem jednokrotne wystąpienie czasowni-ka ustanowić:
Wiecznym prawem obwarowano niechaj będzie i ustanowiono aby na wszystkich Generalnych Kapitułach (...) wizytatorów ustanowili (S7 248).
W miejsce ustawiamy mamy w S5, S7 i S8 czasownik
posta-nowić (6x), wywodzący się od tej samej podstawy i w
staropolsz-czyźnie znaczący to samo: ‘uchwalić; nadać moc prawną’ (zob. SEBoryś 575, SXVI 28 131). W badanych tekstach przeważają for-my nieosobowe na -no (5x):
To na ostatek wiecznym prawem ma być postanowiono i niech bę-dzie gruntownie obwarowano (S8 308); Jest też to gruntownie posta-nowiono, aby w nowych konstytucjach te trzy rzeczy wiecznie za-chowano (S8 305); Powinni pilno upatrować tego Przełożeni, ażeby z tego, co wyżej postanowiono, (…) nic nie zaniedbywano (S8 121). Czasownik przykazujemy w formie 1 os. l. mn. został użyty tylko dwa razy i to w tekście S8 (w części wklejonej do S7). Po-dobnie jak w S1, adresatem normy wprowadzonej tym wyrazem są przełożeni lub hierarchowie zakonni:
Ażeby zaś wiele zwierzchności w Zakonie nie psowało jedności dlatego jak najściślej przykazujemy, aby oprócz kapituł Prowin-cjalnych, jako wyżej o nich, żaden O. Opat albo którykolwiek inszy nie ważył sie współprowincjalnych swoich Opatów konwokować (S7 231);
Przykazujemy też surowie Wizytatorom Zakonu, aby na wizytach swoich o wielkości dochodów Kościołów Parochialnych pilno się dowiadowali (S7 261).
Wypowiedzi kierowane bezpośrednio do przełożonych w klasztorach żeńskich bądź też do wizytatorów klasztornych zawierają nieosobową formę przykazuje się (4x):
Ażeby zaś Panieńskie sumienia ścisłemi nie zostawały i obciążonemi surowo przykazuje się wszystkim Przełożonym panien zakonnych (S7 225);
Nade wszystko przykazuje się Wizytatorom Zakonu naszego, aby tych (…) nie ważyli się odsyłać (S7 264).
Konteksty pokazują, iż w stosunku do S1, czasownik
przyka-zujemy, co prawda nadal wprowadza normy kierowane do
prze-łożonych lub innych dostojników, ale wyraźnie osłabił związek z chrześcijańską tradycją. Występowanie w formie nieosobowej nie oznacza, iż nadawca jest anonimowy. Jest on wyraźnie okre-ślony i niezależnie, czy ujawnia się w tekście, czy też pozostaje w domyśle odbiorcy, to i tak on ustanawia prawo i on nakazuje je respektować. Niezależnie więc, jakiej formy czasownika nadaw-ca użyje, odbiornadaw-ca wie, kim jest prawodawnadaw-ca i wie, jaką moc mają dla niego normy przez tego prawodawcę ustanowione. W S1 nadawca był dobrze widoczny, mówiąc o sobie, używał odpo-wiednich form zaimkowych (my, nasz), jako podmiot zdania był konotowany końcówką 1 os. l. mn. czasowników, używał cza-sowników performatywnych w 1 os. l. mn., za pomocą których wprowadzał normy prawne. W statutach XVII-wiecznych staje się nadawcą bezosobowym, tym samym zbliża się do modelu nadawcy we współczesnych aktach prawnych. Performatywny charakter czasowników, za pomocą których wprowadzana jest norma prawna, na pozór tylko zanika. Forma, która nie wska-zuje na wykonawcę czynności (w tym wypadku na kogoś, kto ustanawia prawo), nie jest zgodna z Austinowskim rozumieniem performatywu. Gdy uwzględnimy jednak sytuację komunikacyj-ną wyraźnie określającą nadawcę – wskazanego w preambule, w której, argumentując konieczność wprowadzenia istotnych re-form, jej autor – generał Piotr Gosset – powołuje się na dane mu przez Stolicę Apostolską prawo ustanawiania i reformowania
statutów zakonnych, także odbiorcę, do którego wielokrotnie Gosset się zwraca, a na płaszczyźnie tekstu, funkcje omawia-nych czasowników – wprowadzanie norm, możemy stwierdzić,