Dobrowolne ubezpieczenia społeczne osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą

5. Dobrowolne ubezpieczenia społeczne osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą

Dobrowolne ubezpieczenia emerytalne i rentowe

Cechą systemu ubezpieczeń społecznych jest zasada przymusu czyli podleganie obowiązkowi ubezpieczeń niezależnie od woli ubezpieczonego. Odstępstwem od tej reguły są dobrowolne ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Do czasu nowelizacji przepisów, ze względu na zakres podmiotowy, ustawa z 13 października 1998 r. przewidywała trzy ich rodzaje:

1) ubezpieczenie dobrowolne od początku (art. 7), 2) ubezpieczenie dobrowolne kontynuowane (art. 10), 3) ubezpieczenie dobrowolne równoległe (art. 9)429

.

Art. 7 zawierał enumeratywne wyliczenie osób, którym przysługiwało prawo do złożenia wniosku o objęcie ubezpieczeniem fakultatywnym od początku. Z rozwiązania uregulowanego przytoczonym przepisem mogli skorzystać: 1) małżonkowie pracowników skierowanych do pracy w przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, przedstawicielstwach przy ONZ i w innych misjach specjalnych za granicą, w instytucjach, ośrodkach informacji i kultury za granicą, 2) osoby, które z powodu sprawowania opieki nad członkiem rodziny spełniającym warunki do przyznania zasiłku pielęgnacyjnego nie podlegały ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, 3) obywatele polscy wykonujący pracę za granicą w podmiotach zagranicznych, oraz w podmiotach zagranicznych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli podmioty te nie posiadały w Polsce swojej siedziby ani przedstawicielstwa, 4) studenci oraz uczestnicy studiów doktoranckich, jeżeli nie podlegali ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z innego tytułu, 5) alumnowie seminariów duchownych, nowicjusze, postulanci do ukończenia 25 roku życia, 6) osoby odbywające na podstawie

428 Wyrok SN z dnia 16 czerwca 2011 r., III UK 215/10. Legalis nr 376680.

429 J. Stelina, Dobrowolne ubezpieczenie emerytalne [w:] Konstrukcje prawa emerytalnego pod redakcją T. Bińczyckiej - Majewskiej, Zakamycze 2004, s. 300.

182 nieodpłatnych umów cywilnoprawnych staż adaptacyjny w postępowaniu w sprawie uznania kwalifikacji do wykonywania zawodu regulowanego lub działalności – w rozumieniu przepisów o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej, 7) posłowie do Parlamentu Europejskiego wybrani w Rzeczypospolitej Polskiej.

Drugi rodzaj ubezpieczenia dobrowolnego, kontynuowany, uregulowany w art. 10, przewidziany był dla 1) osób, które utraciły tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń, 2) obywateli polskich wykonujących pracę za granicą w podmiotach zagranicznych oraz 3) obywateli polskich wykonujących pracę w podmiotach zagranicznych na terytorium RP, jeżeli podmioty te nie posiadały w Polsce swojej siedziby ani przedstawicielstwa.

Wniosek wyprowadzony z analizy przytoczonych regulacji każe przyjąć, iż w latach 1999 – 2012 osoby, które zlikwidowały działalność gospodarczą miały możliwość zgłoszenia wniosku o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem na podstawie art. 10 ustawy systemowej.

Ustawą z dnia 11 maja 2012 r.430 uchylono wszystkie punkty art. 7, tj. dotyczące kręgu osób uprawnionych do tych ubezpieczeń, a art. 10 otrzymał następujące brzmienie: Jeżeli okres dobrowolnego objęcia ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi przekracza 10 lat, nie obowiązuje gwarancja wypłaty minimalnego świadczenia, w wypadku gdy stan własnego konta ubezpieczonego nie będzie go zapewniał.

Odnosząc się do przyjętych rozwiązań w pierwszej kolejności należy podnieść, iż polski system ubezpieczeń społecznych stał się systemem otwartym, a to oznacza rozszerzenie zakresu podmiotowego ubezpieczeń dobrowolnych. Jak podkreśla M. Krajewski, ustawodawca odszedł od schematu opartego na aktywności zawodowej na rzecz modelu, w którym wyznacznikiem jest min. miejsce zamieszkania. Jednocześnie autor zauważa, iż w art. 7 ustawy systemowej jest luka prawna, gdyż przepis ten nie zawiera zapisu o obowiązku zamieszkiwania na terytorium RP, co może prowadzić do mylnej wykładni, iż każda osoba, niezależnie od miejsca swojego pobytu, ma prawo przystąpić do ubezpieczeń dobrowolnych431. Jak z tego wynika, jedną z przesłanek prawa do ubezpieczenia fakultatywnego jest miejsce zamieszkania na terytorium Polski.

430 Ustawa z dnia 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2012 r., poz. 637).

431 M. Krajewski, Dobrowolne ubezpieczenie emerytalne i rentowe na gruncie art. 7 i 10 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, PiZS nr 5 z 2014 r., s. 12.

183 W nowej formule omawiana postać ubezpieczenia ma charakter akcesoryjny, ponieważ może mieć miejsce tylko wtedy, gdy wnioskodawca nie ma tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń432. Uzupełnienie w taki sposób stażu ubezpieczeniowego daje możliwość, w razie niepomyślnego przebiegu aktywności zarobkowej, uzyskanie świadczeń emerytalnego bądź rentowych433

.

Na gruncie art. 7 zakres ubezpieczenia dobrowolnego obejmuje ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Przy czym w nauce prawa ubezpieczeń społecznych nie ma zgodności poglądów co do tego, czy są to dwa autonomiczne rodzaje ubezpieczenia, czy też występują zawsze w zbiegu. W przypadku pierwszego poglądu, osoba zainteresowana może złożyć wniosek o objęcie tylko ubezpieczeniem emerytalnym, tylko rentowym albo obydwoma tymi ubezpieczeniami łącznie434

. Natomiast drugi aspekt to występowanie obu ubezpieczeń kumulatywnie, bez względu na reżim ubezpieczenia społecznego435

.

W kontekście przytoczonych, rozbieżnych stanowisk, podzielam pogląd uznający, iż ubezpieczenia emerytalne i rentowe występują łącznie i nie jest dopuszczalne złożenie wniosku o objęcie np. tylko ubezpieczeniami rentowymi. Za takim wnioskiem przemawia w szczególności konstrukcja ustawy z 13 października 1998 r., gdzie w odniesieniu do omawianego zakresu przedmiotowego ustawodawca zawsze używa spójnika „i”. Znajduje to wyraz np. w art. 6, który określa obowiązek ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Spójnik ten (podobnie jak oraz) oznacza koniunkcję, czyli logiczne połączenie w całość. W związku z tym, gdyby dopuszczalne było przystąpienie tylko do jednego z dwóch rodzajów ubezpieczenia, wówczas legislator posłużyłby się spójnikiem „albo”, ewentualnie konstrukcją jakiej użył przy redakcji art. 6b ustawy o s.u.s. – przywołany przepis dotyczy tylko obowiązkowego ubezpieczenia emerytalnego. Biorąc pod uwagę obowiązującą regulację art. 7 pozostaje stwierdzić, iż prawo przystąpienia do omawianych ubezpieczeń przysługuje również osobom, które zaprzestały prowadzenia działalności gospodarczej. Z punktu widzenia tych osób istotne jest i to, że ustawodawca nie zakreślił ram czasowych podlegania ubezpieczeniom obowiązkowym. Brak takiego ograniczenia pozwala przychylić się do

432 J. Stelina, Dobrowolne...op. cit. s. 283 - 286.

433 T. Bińczycka - Majewska, Dobrowolne ubezpieczenie społeczne w polskim systemie prawnym, PUSiG Nr 5 z 1997 r., s. 25.

434 I. Jędrasik - Jankowska, Pojęcia i konstrukcje prawne ubezpieczenia społecznego, LexisNexis, Warszawa 2007, s. 101 - 102; J. Stelina, Dobrowolne...op. cit. s. 297.

435 T. Bińczycka - Majewska, Zbieg tytułów ubezpieczenia emerytalnego i rentowego w nowym systemie ubezpieczeń społecznych, PiZS nr 12 z 2000 r., s. 2.

184 poglądu, iż może to być tylko jeden dzień436

. Ponieważ formuła ubezpieczenia fakultatywnego odnosi się tylko do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych były przedsiębiorca nie może wnioskować o objęcie ubezpieczeniem chorobowym i wypadkowym.

W literaturze przedmiotu nie ma sprzeczności co do tego, że wniosek o objęcie dobrowolnymi ubezpieczeniami jest warunkiem koniecznym do powstania stosunku prawnego ubezpieczenia społecznego437

. Z tego punktu widzenia jest on jednostronnym oświadczeniem woli o przystąpieniu do systemu, pełni funkcję zgłoszeniową438

i nie może go zastąpić samo opłacenie składek.

Według niektórych przedstawicieli doktryny, w przypadku złożenia przez osobę zainteresowaną wniosku o objęcie ubezpieczeniami dobrowolnymi, organ rentowy powinien wydać decyzję w trybie art. 83 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 36 ust. 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych439

. De lege lata ustawodawca nie reguluje tego zagadnienia, tzn. w ustawie z 1998 r. brak jest przepisu, jak ma to miejsce w obrębie ubezpieczeń obowiązkowych, z którego wynikałby obowiązek wydania decyzji potwierdzającej ubezpieczenie o charakterze fakultatywnym. Wątpliwości co do potrzeby stwierdzania przez ZUS stosunku dobrowolnego ubezpieczenia społecznego uzasadniają konieczność odniesienia się do prezentowanego w literaturze przedmiotu poglądu.

W pierwszej kolejności należy odwołać się do postanowień art. 36 ustawy o s.u.s., tj. regulujących problematykę zgłoszenia do ubezpieczeń, w tym obowiązek przekazywania danych niezbędnych do prawidłowego zgłoszenia, konieczności przekazania zmiany danych i wyrejestrowania z ubezpieczeń. Z mocy tego przepisu osoby, które są obejmowane ubezpieczeniami na zasadzie dobrowolności, zgłaszają wniosek w terminie przez siebie wybranym. Przy czym nie jest możliwe przystąpienie do tych ubezpieczeń od wcześniejszej daty, niż data, w której wniosek został złożony w jednostce organizacyjnej ZUS. Dokumentem spełniającym kryteria art. 36 ust. 5 i 10440

jest formularz ZUS ZUA, który poza danymi identyfikacyjnymi powinien zawierać

436 K. Dziwota, Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych, Komentarz pod redakcją J. Wantoch - Rekowskiego, Toruń - Warszawa 2007, s. 91.

437 T. Bińczycka - Majewska, Dobrowolne...op. cit. s. 25; Z. Myszka, Wniosek o objęcie dobrowolnymi ubezpieczeniami społecznymi, PUSiZ Nr 2 z 2002 r., s. 23; K. Antonów, Dobrowolne i kontynuowane ubezpieczenia społeczne, PUSiG Nr 11 z 2001 r., s. 5; J. Stelina, Dobrowolne...op. cit. s. 309.

438 T. Bińczycka - Majewska, Dobrowolne...op. cit. s. 25.

439 Tak K. Antonów, Dobrowolne... op. cit. s. 3; T. Bińczycka - Majewska, Dobrowolne...op. cit. s. 25.

440 Art. 36 ust. 10 wymienia jakie dane, dotyczące osoby zgłaszanej do ubezpieczeń, powinny być zawarte w dokumencie zgłoszeniowym.

185 odpowiedni kod tytułu ubezpieczenia – w tym przypadku 1900XX. W związku z tym należy wnioskować, iż organ rentowy nie może odmówić objęcia ubezpieczeniami osoby zgłaszającej wniosek w określonych przepisami okolicznościach, ponieważ z mocy ustawy złożenie oświadczenia woli (wniosku) czyni zadość wymaganiom ustalonym przez ustawodawcę441. Wskazując na powyższe pozostaje przyjąć, iż zgłoszenie do ubezpieczeń dobrowolnych ma charakter czynności prawno - technicznej i nie wymaga rozstrzygnięcia w formie decyzji administracyjnej. Wychodząc poza ramy zagadnienia należy również zauważyć, iż analogicznie przedstawia się sytuacja w odniesieniu do ustania tytułu dobrowolnego ubezpieczenia. Potwierdza to w szczególności art. 36 ust. 11 ustawy systemowej, który zobowiązuje do wyrejestrowania każdej osoby, w stosunku do której wygasł tytuł ubezpieczeń społecznych442

. W orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego podkreśla się, że z konstytucyjnej zasady działania organów władzy publicznej na podstawie i w granicach prawa, a także ogólnej zasady legalizmu wyrażonej w art. 6 kpa wynika, iż stosowania władczej i indywidualnej formy działania organów, jaką jest decyzja administracyjna, nie można domniemywać, a podstawa do jej zastosowania musi wynikać z obowiązującego przepisu prawa materialnego⁴⁴³. Wszystko to prowadzi do wniosku, iż załatwienie sprawy w oparciu o przepis art. 83 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 36 ust. 5 ustawy systemowej oznaczałoby wydanie decyzji bez podstawy prawnej.

Całkowicie odmienny tryb będzie obowiązywał, jeżeli z treści dokumentu zgłoszeniowego lub innych okoliczności444

wynika brak podstaw do objęcia ubezpieczeniami dobrowolnymi, np. zainteresowany został zgłoszony z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia ewentualnie organ rentowy nie wyraził zgody na opłacenie składki po terminie (art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy o s.u.s.). W efekcie będziemy mieli do czynienia z sytuacjami, które kwalifikują się do rozstrzygnięcia w trybie art. 83 ust. 1 pkt 1. Należy zatem przyjąć, iż organ rentowy, po rozpoznaniu sprawy co do jej istoty, ma obowiązek wydać decyzję od której będzie przysługiwało odwołanie do właściwego, ze względu na miejsce zamieszkania, Sądu Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych.

441

T. Bińczycka - Majewska, Dobrowolne...op. cit. s. 25.

442 Z. Myszka, Wniosek...op. cit. s. 24.

443 Postanowienie NSA z dnia 20 maja 2010 r., I OSK 788/10. Legalis nr 691637.

444 Kompleksowy System Informatyczny ZUS wyposażony jest w aplikacje, które zapewniają pracownikom Zakładu pomoc przy weryfikacji wszystkich informacji związanych z przebiegiem ubezpieczenia.

186 Zdaniem T. Bińczyckiej – Majewskiej ubezpieczenie fakultatywne zachowuje swój charakter przez cały czas trwania okoliczności, ze względu na które zostało ono wprowadzone. Oznacza to, że ubezpieczony może w każdym czasie złożyć oświadczenie o wyłączeniu z tego ubezpieczenia i zaprzestać opłacania składek445

. Słuszność prezentowanego poglądu znajduje potwierdzenie w art. 14 ust. 2 ustawy systemowej, w myśl którego ubezpieczenia emerytalne i rentowe ustają od dnia wskazanego we wniosku o wyłączenie – nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został złożony (pkt 1), oraz od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie należnych składek (pkt 2). Trzeci przypadek dotyczy ustania tytułu podlegania tym ubezpieczeniom, np. w sytuacji śmierci osoby ubezpieczonej.

W obowiązującym stanie prawnym, określoną przepisem art. 18 ust. 7 ustawy o s.u.s., podstawę wymiaru składek stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa niż minimalne wynagrodzenie za pracę. Za miesiąc, w którym nastąpiło objęcie ubezpieczeniami lub ich ustanie i jeżeli trwały one tylko przez część miesiąca, kwotę najniższej podstawy zmniejsza się proporcjonalnie, dzieląc ją przez liczbę dni kalendarzowych tego miesiąca i mnożąc przez liczbę dni podlegania ubezpieczeniom (art. 18 ust. 9). W odniesieniu do osób opłacających składki na zasadach dobrowolności zastosowanie znajdzie również art. 19 ust. 1 regulujący kwestię ograniczenia wysokości podstawy wymiaru.

Niewątpliwie ze względu na rodzaj ubezpieczenia a przede wszystkim na brak obowiązku składkowego, uprawniony wydaje się pogląd, według którego, Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie może stosować przewidzianych w ustawie systemowej sankcji jak również dochodzić nieopłaconych składek w trybie przepisów ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji446. W mojej ocenie jedyną „karą” będzie obowiązek zapłaty należnych odsetek za zwłokę w przypadku wyrażenia przez ZUS zgody na opłacenie składek po terminie.

W dobrowolnej ochronie ubezpieczeniowej nie ma ubezpieczenia chorobowego, w ramach którego chronione jest ryzyko utraty zarobku z powodu niezdolności do pracy. Jest to celowy zamysł, ponieważ jego realizacja odbywa się wraz z tytułem obowiązkowego ubezpieczenia i, w zależności od formy świadczonej pracy, trwa albo przez cały okres przymusowego podlegania ubezpieczeniom, np. pracownicy, bądź jak

445 T. Bińczycka - Majewska, Dobrowolne...op. cit. s. 25.

446

187 ma to miejsce w przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, zainteresowany sam decyduje, czy chce skorzystać z tej formy ochrony. Mówiąc inaczej, objęcie ubezpieczeniem chorobowym ograniczone jest warunkiem podlegania z tytułów wymienionych w art. 6 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. Trzeba również wspomnieć, iż jest ono jednym z czterech rodzajów ubezpieczeń społecznych. Z tych wszystkich powodów nie byłoby uzasadnione umieszczenie ubezpieczenia chorobowego w obszarze dobrowolnych ubezpieczeń sensu stricte. Biorąc powyższe pod rozwagę koniecznym jest ujęcie zagadnienia w osobnym punkcie rozdziału.

W tym miejscu zakres przedmiotowy zagadnienia nakazuje dokonać schematyzacji tematu. Otóż w jego kontekście rozważaniom należałoby poddać jeszcze następujące formy ubezpieczeń dobrowolnych: chorobowe, równoległe (związane z kumulacją tytułów) oraz w okresie zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej. Uwzględniając jednak fakt, że kwestie uregulowane przepisem art. 9 zostały omówione w punkcie 2 niniejszego rozdziału analizie należy poddać, poza ubezpieczeniem chorobowym, konstrukcję uregulowaną art. 36a ustawy systemowej.

Dobrowolne ubezpieczenie chorobowe

Cechą charakterystyczną nowego systemu jest min. podział ubezpieczeń społecznych na cztery rodzaje: emerytalne, rentowe, w razie choroby i macierzyństwa (tzw. ubezpieczenie chorobowe) oraz ubezpieczenie z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tzw. ubezpieczenie wypadkowe). Mamy więc do czynienia z formułą, która w ramach przyjętego schematu chroni ubezpieczonych przed skutkami określonych zdarzeń losowych. Jednak tak szeroka ochrona została przez legislatora podzielona na ubezpieczenia obowiązkowe i dobrowolne, które z kolei, jak już wspominałam, zależą od tytułu prawnego określonego w art. 6 ust. 1 ustawy systemowej. Dlatego też istotną kwestią jest, aby przed zgłoszeniem do ubezpieczeń społecznych prawidłowo ustalić zasady podlegania (szczególnie przy zbiegu tytułów), tym bardziej, że ma to znaczenie przy ustalaniu obowiązku ubezpieczenia zdrowotnego. Z art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 12 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. wynika, że wobec osób prowadzących działalność gospodarczą ustawodawca przewidział trzy rodzaje obowiązkowych ubezpieczeń – emerytalne, rentowe i wypadkowe. W myśl natomiast art. 11 ust. 2 osoby te ubezpieczeniu chorobowemu podlegają dobrowolnie, na swój wniosek. Przy czym zgodnie z dyrektywą art. 14 ust. 1, termin od którego

188 następuje objęcie tym ubezpieczeniem uzależniony został od daty złożenia wniosku. Oznacza to, że objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym nastąpi nie wcześniej niż od dnia, w którym wniosek zostanie złożony w terenowej jednostce organizacyjnej ZUS. Jeżeli jednak zgłoszenie do obowiązkowych ubezpieczeń będzie złożone w ciągu 7 dni od daty ich powstania, wówczas objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym nastąpi równocześnie z ubezpieczeniem obligatoryjnym (art. 14 ust. 1a w związku z art. 36 ust. 4). Na przykład: Jan Kowalski od 15 września 2014 r. rozpoczął prowadzenie działalności w zakresie usług remontowo – budowlanych. A zatem, od tej daty podlega obowiązkowi ubezpieczeń. Zgłoszenie do organu rentowego ubezpieczony złożył w dniu 19 września 2014 r. Ponieważ na formularzu ZUS ZUA wniósł o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym, podlega tej ochronie również od 15.09.2014 r. W sytuacji jednak przekazania dokumentu np. w dniu 3 listopada 2014 r., z tą datą nastąpi objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym.

Stosownie do art. 14 ust. 2 ustawy o s.u.s. dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje ex lege od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie składki należnej na to ubezpieczenie (pkt 2)447

, w przypadku ustania tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym (pkt 3), oraz od dnia wskazanego we wniosku o wyłączenie z tego ubezpieczenia, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został złożony (pkt 1). W uzasadnionych przypadkach, ZUS, na wniosek ubezpieczonego, może wyrazić zgodę na opłacenie składki po terminie, co ma zapobiec ustaniu tego ubezpieczenia.

Wobec przyjętych w ustawie systemowej rozwiązań zasadny wydaje się pogląd, w myśl którego, wniosek o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym jest warunkiem sine qua non i nie może zastąpić go samo opłacanie składek448

. W sytuacji zatem przerwania okresu ubezpieczenia wskutek uchybienia terminu zapłaty, którego dodatkowo nie przywrócił organ rentowy w trybie art. 14 ust. 2 pkt 2, osoba prowadząca działalność gospodarczą, wyrażająca wolę przystąpienia do tego ubezpieczenia, jest obowiązana złożyć ponowny wniosek.

Tymczasem, zdaniem Sądu Apelacyjnego w Łodzi, nie ma racji Zakład Ubezpieczeń Społecznych, uzależniając nawiązanie ubezpieczenia od kolejnego

447 W przypadku, jeżeli za część miesiąca został pobrany zasiłek, ubezpieczenie chorobowe ustaje od dnia następującego po dniu, za który zasiłek ten przysługuje (art. 14 ust. 2a).

448 I. Sierocka, Ubezpieczenie chorobowe agentów, zleceniobiorców i osób z nimi współpracujących, Monitor Prawa Pracy Nr 11 z 2006 r., s. 577.

189 formularza, ponieważ jest to zbytnie sformalizowanie w sytuacji, gdy wnioskodawca nigdy nie wycofał złożonego wniosku449

.

W innej sprawie, będącej przedmiotem rozważań przez Sąd Najwyższy, jeden z sądów apelacyjnych przyjął z kolei, że dobrowolne ubezpieczenie chorobowe wnioskodawcy „ustało tylko na jeden miesiąc” z uwagi na opłaconą po terminie składkę, a „w następnych miesiącach trwało nadal wywołane pierwszorazowym wnioskiem”. Z uwagi min. na treść art. 11 ust. 2 oraz art. 14 ust. 1 ustawy systemowej, prezentowanych przez sądy niższych instancji stanowisk nie podzielił Sąd Najwyższy, który w wyroku z 8 sierpnia 2001 r. słusznie zauważył, że w każdym przypadku ustania dobrowolnych ubezpieczeń, ponowne nimi objęcie, wymaga złożenia nowego wniosku przez zainteresowanego. Natomiast samo opłacanie składek po ustaniu z mocy prawa dobrowolnego tytułu nie powoduje dalszego trwania ochrony ubezpieczeniowej z wygasłego stosunku ubezpieczenia społecznego450

.

Zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 1 i 3 składki na ubezpieczenia społeczne osoba prowadząca działalność gospodarczą ma obowiązek uiścić w terminach do 10-go (jeżeli opłaca tylko za siebie) oraz do 15-go dnia następującego po miesiącu, za który są należne. Konsekwencją ich niezachowania, przy braku zgody organu rentowego na opłacenie składek po terminie, jest ustanie ubezpieczenia chorobowego. Nie bez znaczenia w temacie omawianego zagadnienia jest art. 31 ustawy systemowej, który w zakresie opłacania składek odsyła do wymienionych w nim przepisów ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa, w tym do art. 60 § 1. Jego lektura prowadzi do wniosku, iż terminem zapłaty składek w obrocie bezgotówkowym jest dzień obciążenia rachunku płatnika w banku. Wynika więc z tego, że przedsiębiorcy dla swojego bezpieczeństwa powinni dokonywać wpłat składek z pewnym wyprzedzeniem. Nie można bowiem wykluczyć sytuacji, że konto płatnika zostanie obciążone po terminie opłacenia składek.

Pomijając fakt, że osoba składająca wniosek o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym i oczekująca świadczeń od organu rentowego zobowiązana jest do terminowego ich regulowania451, przez użyte w ustawie

449 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 3 listopada 2000 r., III AUa 774/00. System Informacji Prawnej Lex Nr 44868.

450

Z uzasadnienia Sądu Najwyższego z dnia 8 sierpnia 2001 r., II UKN 518/00. System Informacji Prawnej Lex Nr 49201. Przyjęta linia orzecznicza została podtrzymana w wyroku z dnia 20 września 2011 r., I BU 6/11. Legalis nr 461845.

451Por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 4 października 2001 r., III AUa 1514/99. System Informacji Prawnej Lex Nr 46792.

190 systemowej pojęcie „nieopłacenie w terminie” należy rozumieć nie tylko nieopłacenie składki za dany miesiąc w ogóle, ale także opłacenie jej w pełnej wysokości po terminie, jak też opłacenie w niepełnej wysokości z zachowaniem ustawowego terminu452

. Z punktu widzenia art. 14 ust. 2 pkt 2 możliwe jest jednak uznanie opóźnienia, ponieważ Zakład Ubezpieczeń Społecznych został wyposażony w kompetencję wyrażania zgody na opłacenie składki po terminie – z zastrzeżeniem, że pozytywne rozstrzygnięcie obejmuje tylko uzasadnione przypadki. Niewskazanie przez legislatora przesłanek, jakimi kieruje się organ rentowy przy podejmowaniu decyzji w tym przedmiocie, nie oznacza niczym nieskrępowanego uznania w uwzględnianiu bądź nieuwzględnianiu