Uchwalona w 1965 r. pierwsza regulacja prawna dotycząca ubezpieczenia społecznego rzemieślników była niewystarczająca, by wpłynąć na rozwój tego sektora gospodarki. Zapowiadane przez rząd zmiany w polityce społecznej tylko w niewielkim stopniu realizowały postulaty rzemieślników, którzy zbyt często w swojej działalności napotykali na trudności. Nie po raz pierwszy sprawy rzemiosła stały się przedmiotem zainteresowania Biura Politycznego KC PZPR. W uchwale VI Zjazdu, z grudnia 1971 r., w części dotyczącej tej grupy społecznej stwierdzono, a raczej powielono wcześniejsze obietnice, czyli, że w dziedzinie rozwijania usług ważna rola przypada rzemiosłu indywidualnemu, któremu należy stworzyć takie warunki, aby mogło ono w pełni wywiązywać się z nałożonych obowiązków64
.
Dlatego też, „w celu stworzenia sprzyjających warunków do dalszego rozwoju działalności rzemiosła i wykorzystania jego możliwości gospodarczych stosownie do potrzeb społecznych i harmonijnego rozwoju gospodarki narodowej, zwłaszcza w zakresie zaspakajania potrzeb ludności i rolnictwa na usługi i wyroby rynkowe, oraz zwiększenia roli rad narodowych w kierowaniu tą dziedziną działalności indywidualnej”65, w dniu 8 czerwca 1972 r. Sejm uchwalił ustawę o wykonywaniu i organizacji rzemiosła66
.
Konsekwencją wejścia jej w życie było uchylenie dualizmu prawnego w kwestii zezwoleń na wykonywanie rzemiosła. W tym miejscu trzeba przypomnieć, że wraz z wejściem w życie ustawy, tj. z dniem 1 stycznia 1973 r., utraciły moc przepisy o zezwoleniach na wykonywanie przemysłu, handlu i niektórych usług przez jednostki
64 Z. Kopeć, Rzemiosło...op. cit. s. 597.
65 Preambuła ustawy z dnia 8 czerwca 1972 r. o wykonywaniu i organizacji rzemiosła. Ustawa weszła w życie z dniem 1 stycznia 1973 r.
66
38 gospodarki nieuspołecznionej67 oraz rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 7 czerwca 1927 r. o prawie przemysłowym. Niewątpliwie najważniejszym jednak elementem było zerwanie z dotychczasową listą rzemiosł, uregulowaną w art. 142 prawa przemysłowego. Uwzględniając postulaty środowiska rzemieślniczego ustawa określała, że rzemiosłem jest zawodowe wykonywanie przez osobę fizyczną we własnym imieniu gospodarczej działalności wytwórczej i usługowej (art. 90). Oznaczało to możliwość zgłaszania władzom wszystkich nowych rodzajów działalności usługowej i wytwórczej, na jakie było zapotrzebowanie społeczne68
.
Drugim istotnym aktem, który miał zapewnić rzemiosłu stabilność gospodarczą a przede wszystkim trwałość bytu społecznego była, uchwalona tego samego dnia, tj. 8 czerwca 1972 r., ustawa o ubezpieczeniu społecznym rzemieślników69, która weszła w życie z dniem 1 stycznia 1973 r.
Omawiając wprowadzone zmiany w pierwszej kolejności należy wskazać na rozszerzenie zakresu osób objętych działaniem nowej regulacji. Zgodnie z ustawą o ubezpieczeniu społecznym rzemieślników, w związku z ustawą o wykonywaniu i organizacji rzemiosła, rzemieślnikiem była osoba fizyczna wykonująca we własnym imieniu na podstawie wymaganego uprawnienia70 rzemiosło, tj. gospodarczą działalność wytwórczą i usługową. Poza rzemieślnikami zrzeszonymi w cechach i izbach rzemieślniczych, z dniem 1 stycznia 1973 r. za rzemieślników zostały uznane również osoby zrzeszone w Ogólnopolskim Zrzeszeniu Prywatnych Wytwórców, w Ogólnopolskim Zrzeszeniu Prywatnych Usług Młynarskich i Rolniczych oraz Naczelnej Radzie Zrzeszeń Prywatnego Handlu i Usług – jeżeli wykonywali usługi dla ludności lub rolnictwa. W wyniku tych zmian, z dniem 1 stycznia 1973 r., ubezpieczeniem społecznych została objęta nowa grupa osób uznana za rzemieślników71
.
Niewielka zmiana została wprowadzona w definicji osoby współpracującej, a polegała na rozszerzeniu kręgu rodzinnego osób podlegających ubezpieczeniu, do którego dodatkowo włączono (w porównaniu z ustawą z 1965 r.) współmałżonka, dzieci obce wzięte na wychowanie, osoby przysposabiające, szwagierki i szwagrów. W konsekwencji, za osoby współpracujące z rzemieślnikiem ustawa z 1972 r. uważała
67 Ustawa z dnia 1 lipca 1958 r. o zezwoleniach na wykonywanie przemysłu, rzemiosła, handlu i niektórych usług przez jednostki gospodarki nieuspołecznionej (Dz. U. Nr 45 z 1958 r., poz. 224).
68
Z. Kopeć, Rzemiosło...op. cit. s. 598.
69 Ustawa z dnia 8 czerwca 1972 r. o ubezpieczeniu społecznym rzemieślników (Dz. U. Nr 23 z 1972 r., poz. 165).
70 Uprawnienia do wykonywania rzemiosła, zgodnie z art. 3 ust. 2 ustawy o wykonywaniu i organizacji rzemiosła, były wydawane w formie potwierdzenia zgłoszenia wykonywania rzemiosła i zezwolenia na jego wykonywanie.
71
39 osoby w wieku powyżej 16 lat, stale pracujące w zakładzie rzemieślnika w wymiarze co najmniej połowy wymiaru czasu pracy, jaki obowiązywał pracowników gospodarki uspołecznionej, tj. współmałżonka, dzieci własne i przysposobione, pasierbów, dzieci obce wzięte na wychowanie, rodziców, ojczyma i macochę, osoby przysposabiające, wnuki, dziadków, rodzeństwo, teściów, synowe, zięciów oraz szwagierki i szwagrów. W uchwale z 6 maja 1976 r. Sąd Najwyższy stwierdził, że pracownica zatrudniona u rzemieślnika na podstawie umowy o pracę, z chwilą zawarcia związku małżeńskiego z jego bratem staje się z mocy art. 1 w związku z art. 2 ust. 2 ustawy z 1972 r. osobą współpracującą z tym rzemieślnikiem i od chwili zawarcia związku małżeńskiego objęta jest obowiązkowym ubezpieczeniem przewidzianym w omawianej ustawie72
.
Obligatoryjny charakter wyłączenia z ubezpieczenia, zgodnie z art. 5 ust. 1, dotyczył tych rzemieślników i osób współpracujących, którzy równocześnie byli:
1) pracownikami w rozumieniu przepisów o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, zatrudnionymi w wymiarze godzin nie niższym niż połowa obowiązującego w danym zawodzie wymiaru czasu pracy73
, 2) objęci odrębnymi przepisami w zakresie zaopatrzenia emerytalnego74
,
3) właścicielami lub współwłaścicielami przedsiębiorstwa nie związanego z wykonywanym rzemiosłem75
,
4) właścicielami, samoistnymi posiadaczami, użytkownikami lub dzierżawcami gospodarstwa rolnego, którego wysokość przychodu szacunkowego ustalona dla wymiaru podatku gruntowego powodowała według przepisów o powszechnym
72 Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 1976 r., II UZP 5/76. System Informacji Prawnej Lex Nr 15466.
73 Pracownikiem w rozumieniu ustawy z dnia 23 stycznia 1968 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 3 z 1968 r., poz. 6 z późn. zm.), była osoba pozostająca w stosunku pracy na podstawie umowy o pracę, mianowania lub powołania oraz osoba, która w związku z wyborem pozostawała w stosunku pracy na podstawie przepisów szczególnych, jak również członek lub kandydat na członka spółdzielni pracy pozostający ze spółdzielnią w stosunku pracy. Za pracownika ustawa uważała również: 1) osobę zatrudnioną na podstawie umowy o naukę zawodu, o przyuczenie do określonej pracy lub o odbycie wstępnego stażu pracy, 2) osobę wykonującą pracę nakładczą, 3) adwokata z tytułu pracy w zespole adwokackim od dnia 1 stycznia 1964 r. Z dniem 1 stycznia 1975 r. weszła w życie ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. Nr 24 z 1974 r., poz. 141), dlatego też w późniejszym okresie ustawa o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym w zakresie pojęcia pracownik odwoływała się do Kodeksu pracy.
74 Np. ustawą z dnia 10 grudnia 1959 r. o służbie więziennej (Dz. U. Nr 69 z 1959 r., poz. 436 z późn. zm.), ustawą z dnia 16 grudnia 1972 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i ich rodzin (Dz. U. Nr 53z 1972 r., poz. 341), ustawą z dnia 23 stycznia 1968 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin (Dz. U. Nr 3 z 1968 r., poz. 10).
75 Rozporządzenie Ministra Handlu Wewnętrznego i Usług z dnia 30 września 1972 r. w sprawie oznaczania rodzajów rzemiosł oraz określenia uprawnień i kwalifikacji zawodowych do ich wykonywania (Dz. U. Nr 45 z 1972 r., poz. 290) zawierało załącznik z wykazem rzemiosł oraz wymaganych uprawnień i kwalifikacji zawodowych do ich wykonywania.
40 zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin zawieszenie w całości prawa do emerytury lub renty76,
5) uprawnieni do emerytur i rent77, jednak osoby te, zgodnie z art. 5 ust. 2, mogły zostać objęte ubezpieczeniem pod warunkiem wystąpienia o to w ciągu roku od rozpoczęcia wykonywania rzemiosła.
Zgodnie z art. 13, ubezpieczeni objęci działaniem ustawy mieli prawo do świadczeń leczniczych i położniczych w zakładach społecznej służby zdrowia oraz do zaopatrzenia w leki, przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze w zakresie i na warunkach przewidzianych dla pracowników i ich rodzin. Wobec takiej treści przepisu, rzemieślnicy oraz osoby współpracujące zostali zrównani w tym zakresie z pracownikami i członkami ich rodzin.
Odmiennie niż w ustawie z 1965 r. prawo do świadczeń leczniczych powstawało z dniem dokonania zgłoszenia do ubezpieczenia, a nie jak było wcześniej – z dniem powstania obowiązku ubezpieczenia. Podtrzymano zapis o braku tego prawa z dniem ustania obowiązku ubezpieczenia (art. 14 ust. 1). W przypadku choroby powodującej niezdolność do pracy prawo do świadczeń leczniczych przysługiwało nie dłużej niż przez okres 6 miesięcy.
Omawiany akt prawny wprowadził pojęcie emerytury w miejsce renty starczej, przy czym zmienione zostały warunki do jej uzyskania. Jeden z nich dotyczył okresu ubezpieczenia. Zgodnie z art. 17 emerytura przysługiwała rzemieślnikowi i osobie współpracującej, jeżeli mieli wymagany okres ubezpieczenia – 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, oraz osiągnęli wiek emerytalny w czasie trwania ubezpieczenia lub w ciągu 5 lat po jego ustaniu – a nie w ciągu 2 lat, jak to było w przypadku renty starczej uregulowanej przepisami z 1965 r.78.
W myśl art. 7 za okres ubezpieczenia uznawane były miesiące kalendarzowe, w których rzemieślnik lub osoba z nim współpracująca objęci byli obowiązkiem ubezpieczenia, jeżeli za te miesiące zostały opłacone składki, oraz okresy przerw w wykonywaniu rzemiosła lub pracy w rzemiośle spowodowanych niezdolnością do pracy
76 W tym przypadku miały zastosowanie przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 22 listopada 1971 r. w sprawie podatku gruntowego (Dz. U. Nr 31 z 1971 r., poz. 282), które ustalało wyrażoną w złotych normę przeciętnego przychodu szacunkowego z 1 ha gruntów.
Po zmianie ustawy z dnia 23 stycznia 1968 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, od maja 1977 r. art. 65 ustawy wymieniał kwotę przekraczającą rocznie 24.000 zł.
77 Np. osoby uprawnione do emerytur i rent na podstawie ustawy z 1968 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, ustawy z dnia 23 stycznia 1968 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin (Dz. U. Nr 3 z 1968 r., poz. 11 z późn. zm.).
78
41 po dniu wejścia w życie ustawy, nie więcej jednak niż 3 miesiące w roku kalendarzowym.
Znaczącą zmianą w porównaniu z poprzednim stanem prawnym było wprowadzenie uregulowań dotyczących renty inwalidzkiej. Ustawa określała bowiem pojęcie wypadku przy wykonywaniu rzemiosła lub pracy w rzemiośle. Było nim zdarzenie nagłe wywołane przyczyną zewnętrzną, które zaszło:
1) podczas lub w związku z wykonywaniem rzemiosła albo pracy w rzemiośle, 2) w drodze do zakładu i z zakładu rzemieślniczego znajdującego się poza
miejscem zamieszkania,
3) przy przechowywaniu, czyszczeniu, naprawie i przenoszeniu narzędzi pracy (art. 22).
W sytuacjach, gdy inwalidztwo powstało wskutek wypadku przy wykonywaniu rzemiosła lub pracy w rzemiośle, renta inwalidzka ulegała podwyższeniu o 10%, nie mniej jednak niż o 120 złotych przez okres, w którym rencista nie osiągał zarobku z tytułu zatrudnienia lub dochodu z innych źródeł. Na wniosek zainteresowanego renta inwalidzka ulegała zamianie na emeryturę, jeżeli osiągnął on wiek emerytalny i miał wymagany okres ubezpieczenia (art. 25).
Nowe przepisy min. rozszerzyły zakres osób uprawnionych do pobierania świadczenia na macochę, ojczyma i osoby przysposabiające. Ponadto, ustawa przewidywała możliwość wypłaty renty rodzinnej osobom w wieku do 24 lat, jeżeli uczęszczały do szkoły, oraz bez względu na wiek osobom, które stały się inwalidami I lub II grupy (art. 28).
Niewielkie zmiany nastąpiły również w zakresie opłacania składek. Tak jak w poprzednim stanie prawnym należało je opłacić za każdy miesiąc, w którym rzemieślnik lub osoba z nim współpracująca byli objęci obowiązkiem ubezpieczenia. Jednak niewykonywanie rzemiosła lub pracy z powodu choroby albo z powodu służby wojskowej zwalniało z obowiązku ich opłacania, jeżeli przerwa wynosiła co najmniej 30 kolejnych dni. W przypadku gdy niezdolność do pracy lub służba obejmowały dwa lub więcej kolejnych miesięcy kalendarzowych, zwolnienie przysługiwało za każdy miesiąc kalendarzowy, w którym przerwa wynosiła co najmniej 15 dni (art. 52)79
.
Zagadnienie dotyczące podstawy wymiaru składek oraz ich wysokości regulowało rozporządzenie Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych oraz Ministra Handlu
79
42 Wewnętrznego i Usług z 15 grudnia 1972 r. w sprawie podstawy wymiaru emerytury, rent i składek oraz wysokości składki na ubezpieczenie społeczne rzemieślników80
. Zgodnie z jego treścią, podstawę wymiaru stanowiły kwoty ryczałtowe, a ich wysokość zależała od miejscowości, w której rzemiosło było wykonywane (wysokość uzależniona od liczby mieszkańców) oraz od kategorii, do której zostało zaliczone (załączniki do rozporządzenia). Przykładowo, rzemiosło metalowe (kowalstwo, rusznikarstwo, ślusarstwo usługowe) było zaliczone do pierwszej kategorii. A zatem w miejscowości np. do 20.000 mieszkańców (nie wchodzącej w skład gminy) dla rzemieślników wykonujących rzemiosło zaliczone do tej kategorii podstawa wymiaru składek została ustalona na kwotę 1.400 złotych, a dla osób współpracujących 1.100 złotych. Składka natomiast wynosiła:
1) 13% - od rzemieślników (i osób współpracujących) wykonujących rzemiosła wymienione w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia (np. rzemiosło metalowe, chemiczne),
2) 16% - od rzemieślników (i osób współpracujących) wykonujących pozostałe rzemiosła.
W świetle przytoczonych regulacji prawnych stwierdzić należy, że kierunek przemian w polityce społecznej, dotyczący rzemiosła, tylko w niewielkim stopniu zrealizował oczekiwania tej grupy osób. Obowiązujący bowiem wówczas system (wbrew pierwotnym założeniom rządu) nie zatarł różnic pomiędzy pracownikami i rzemieślnikami w dostępie do świadczeń. W procesie zmian pominięto zabezpieczenie na wypadek choroby i macierzyństwa. Po raz kolejny państwo nie podjęło działań, które zapewniłyby środowisku rzemieślniczemu pełną ochronę praw konstytucyjnych. Nadal, pod rządami ustawy z 1972 r., ubezpieczenie społeczne nie przyznawało zasiłków chorobowych, macierzyńskich oraz zasiłków rodzinnych. Mimo niepowodzeń (trudności) rzemieślnicy nie przestaną podejmować działań, które w przyszłości doprowadzą do zrealizowania ich społecznych oczekiwań – bo jak napisał kiedyś wybitny znawca ubezpieczeń Jan Szczepański „ubezpieczenia społeczne są wyrazem tej teorii człowieka pracującego, uznania, że nie jest on tylko poszukiwaczem zysku i zarobku, lecz że jest nosicielem człowieczeństwa, wśród których godność człowieka znajduje się na poczesnym miejscu”81
.
80 Dz. U. Nr 55 z 1972 r., poz. 381.
81
43 Lata 1976 – 1989, w odniesieniu do rzemieślników – osób prowadzących działalność gospodarczą, charakteryzowały się licznymi rozwiązaniami prawnymi które, w mojej ocenie, były zapowiedzią nadchodzącego bankructwa epoki socjalizmu. Z perspektywy czasu można dostrzec, że po drugiej wojnie światowej pozycję polskiego rzemiosła kształtowała nie sytuacja gospodarcza kraju (potrzeby społeczeństwa) ale Polska Zjednoczona Partia Robotnicza i jej centralny system planowania. Co charakterystyczne również i Edward Gierek82, po objęciu władzy pierwszego sekretarza KC PZPR, nie zmienił nastawienia do prywatnej przedsiębiorczości. Dla nowego przywódcy, w sprawach gospodarczych, priorytetem okazała się realizacja programu potężnych inwestycji w tych dziedzinach gospodarki, które mogłyby wpłynąć na rozwój handlu, podniesienie poziomu rolnictwa i poprawę stopy życiowej. W pierwszej połowie lat siedemdziesiątych uzyskano licencję na produkcję samochodów Fiata (126p), dźwigów Jonesa, silników Leylanda, autobusów Berliet, artykułów elektronicznych Grundiga i ciągników firmy Massey – Ferguson. Zakup zachodnich technologii przyczynił się do rozwoju wyrobów tekstylnych, nawozów sztucznych, węgla, papieru, produktów przemysłu stoczniowego i petrochemii83
. W sumie, w latach 1971 – 1976, zakupiono 370 licencji, czyli o ponad 150 więcej niż w okresie 1946 – 197084
. Dla sfinansowania tych przedsięwzięć zaciągnięto na zachodzie pożyczki na kwotę 6 miliardów dolarów, a gwarancją miały być pomyślne perspektywy rozwoju kraju85
. Tymczasem ponad połowa z zakupionych licencji, np. traktor Massey - Ferguson czy autobus Berliet, nie tylko była nie dostosowana do polskich warunków eksploatacji, ale też nie znajdowała – na co liczono – nabywców za granicą86
.
W kolejnym planie gospodarczym, w latach 1976 – 1980, zamierzano kontynuować gigantyczne inwestycje. Trwały prace przy budowie Huty „Katowice”, rozbudowie elektrociepłowni w Bełchatowie, powstawało Lubelskie Zagłębie Węglowe. Tymczasem wzrost zarobków i zamrożenie cen żywności doprowadziły do załamania na rynku artykułów żywnościowych, a próba podwyżek cen produktów rolnych przyczyniła się do poważnego kryzysu polityczno – społecznego w 1976 r. W tej sytuacji władze zmuszone zostały do odwołania zapowiedzianych podwyżek i do zaciągnięcia kolejnych kredytów na towary konsumpcyjne. Poza tym próbowano ograniczyć tempo
82 W grudniu 1970 r., po upadku Wł. Gomułki, E. Gierek został wybrany na stanowisko I sekretarza PZPR.
83
Norman Davies, Boże Igrzysko, Historia Polski, tom II, Wydawnictwo Znak, Kraków 1998, s. 677.
84Wielka Historia Polski, tom 10, Od Drugiej do Trzeciej Rzeczypospolitej (1945 - 2001), A. L. Sowa, Fogra Oficyna Wydawnicza, Kraków 2001, s. 267.
85 Norman Davies, Boże Igrzysko…op. cit. s. 677.
86
44 inwestycji. W rezultacie Polska wpadła w pułapkę zadłużeniową – spłata odsetek od zaciągniętych kredytów przekraczała możliwości płatnicze państwa87
.
W trakcie przeżywanych trudności gospodarczych, a właściwie w czasie kryzysu, po raz kolejny władze zaczynają zauważać środowisko rzemieślnicze, czego dowodem jest uchwalona 20 września 1977 r. Karta praw i obowiązków rzemieślnika88
. Podobnie jak pod przywództwem Wł. Gomułki, partia podkreśla rangę rzemiosła stwierdzając, iż jest ono trwałym składnikiem gospodarki i kultury narodowej (§ 1 karty), a w celu stworzenia warunków do pełnego wykorzystania potencjału rzemiosła obiecuje zapewnić mu stabilne, ekonomiczne i prawno – organizacyjne warunki działania oraz wszechstronne poparcie i pomoc ze strony organów administracji państwowej w podejmowaniu przez rzemieślników działalności gospodarczej i społecznej89
.
Konsekwencją rządowego programu rozwoju usług i rzemiosła była uchwalona również 18 grudnia 1976 r. kolejna (trzecia od 1965 r.) ustawa o ubezpieczeniu społecznym rzemieślników90
.
Warto w tym miejscu wspomnieć, że rządowe deklaracje o sprzyjających warunkach dla prywatnej inicjatywy nie były należycie realizowane przez administrację terenową, która raczej niechętnie wspomagała rozwój rzemiosła. Dość powszechne było zjawisko wnoszenia skarg do Naczelnego Sądu Administracyjnego na działania organów administracji państwowej. Bezpośrednią przyczyną sporów był min. art. 18 ustawy o wykonywaniu i organizacji rzemiosła, upoważniający właściwe instytucje91
do cofania przyznanych uprawnień.
W wyroku z 28 grudnia 1984 r. NSA we Wrocławiu stanął na stanowisku, że cofnięcie uprawnienia do wykonywania rzemiosła z przyczyn podanych w art. 18 ust. 2 pkt 6 ustawy o wykonywaniu i organizacji rzemiosła92, było możliwe tylko wówczas, gdy zaleganie z opłacaniem składek dotyczyło należności, które stały się wymagalne w
87 Wielka Historia Polski, tom 10, op. cit. s. 269 - 270.
88
Uchwała Nr 141 Rady Ministrów z dnia 20 września 1977 r. Karta praw i obowiązków rzemieślnika (Dz. U. Nr 25 z 1977 r., poz. 123).
89 Postanowienia ogólne Karty praw i obowiązków rzemieślnika.
90
Ustawa z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym rzemieślników i niektórych innych osób prowadzących działalność zarobkową na własny rachunek oraz ich rodzin (Dz. U. Nr 40 z 1976 r., poz. 235). Ustawa weszła w życie 1 marca 1977 r.
91 Zgodnie z art. 21 ust. 1, organem pierwszej instancji właściwym do wydawania uprawnień do wykonywania rzemiosła oraz w innych sprawach, tj. związanych z wykonywaniem rzemiosła, był terenowy organ administracji państwowej stopnia podstawowego, właściwy ze względu na siedzibę zakładu.
92 W myśl przytoczonego przepisu uprawnienie mogło być cofnięte, jeżeli osoba której wydano to uprawnienie zalegała przez okres dłuższy niż 6 miesięcy z opłacaniem ostatecznie ustalonych należności podatkowych , składek na ubezpieczenie społeczne lub składek cechowych. Cofnięcie uprawnienia z powodu zaległości w składkach cechowych następowało na wniosek właściwego cechu.
45 okresie 6 lub więcej miesięcy przed wydaniem decyzji ostatecznej o cofnięciu uprawnienia93. Podstawą rozstrzygnięcia był następujący stan faktyczny: Decyzją kierownika Wydziału Handlu, Drobnej Wytwórczości i Usług Urzędu Miejskiego z dnia 30 czerwca 1984 r. cofnięto Janinie J. potwierdzenie wykonywania rzemiosła w zakresie mechaniki pojazdowej. Rozstrzygnięcie to zostało podtrzymane w drugiej instancji, tj. przez dyrektora Wydziału Drobnej Wytwórczości i Usług Urzędu Wojewódzkiego w Wałbrzychu. W uzasadnieniu organ orzekający powołał się na zawiadomienie Oddziału ZUS o zaleganiu przez płatniczkę z opłacaniem składek na kwotę 68.699 zł., oraz na pismo urzędu skarbowego według którego skarżąca zalegała w opłacie skarbowej z tytułu wykonywania rzemiosła za 1983 r. w kwocie 23.498 zł., plus odsetki w wysokości 4.472 zł., a ponadto za czerwiec i lipiec 1984 r. zalegała z opłatami na kwotę 15.508 zł. W tej sytuacji, zdaniem organu orzekającego (tj. dyrektora wydziału), wydana decyzja była zgodna z art. 18 ust. 2 pkt 6 ustawy z 1972 r., a także z interesem społecznym. Prezentowanego przez dwie instancje stanowiska nie podzielił jednak Naczelny Sąd Administracyjny, który w konsekwencji uchylił zaskarżoną decyzję w przedmiocie cofnięcia zainteresowanej zezwolenia i jednocześnie zasądził od organu orzekającego kwotę sześćset złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania na rzecz skarżącej. Uwzględniając materiał dowodowy sąd zauważył, że w czasie podejmowania decyzji przez dyrektora Wydziału Drobnej Wytwórczości i Usług, zainteresowana nie zalegała już przez okres dłuższy niż 6 miesięcy, ponieważ zadłużenie spłacała ratalnie. W uzasadnieniu wyroku Sąd podniósł również, że organ administracji państwowej, odpowiedzialny za właściwy rozwój rzemiosła, działając na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 6 ustawy, powinien dokonać niezbędnej oceny stanu faktycznego i dawać wyraz tej ocenie w uzasadnieniu decyzji zgodnie z art. 107 § 3 k.p.a. W szczególności uzasadnienie powinno wskazywać dlaczego to, a nie inne rozwiązanie zostało wybrane przez organ orzekający. Tymczasem w motywach zaskarżonej decyzji, zdaniem NSA, organ II instancji powołał się jedynie na jego zgodność z „interesem społecznym”, nie wskazując jednocześnie na czym polega ów „interes społeczny”, nakazujący wybranie