Kwalifikacja prawna osób prowadzących działalność gospodarczą do 1999 roku

Ubezpieczenie społeczne, uregulowane ustawą z 18 grudnia 1976 r., początkowo adresowane było do osób fizycznych, wykonujących rzemiosło na podstawie wymaganego uprawnienia, tj. działalność uregulowaną ustawą o wykonywaniu i organizacji rzemiosła, a także do niektórych osób prowadzących działalność w zakresie handlu i usług, rybaków morskich (właścicieli kutrów) oraz flisaków turystycznych na rzece Dunajcu. Taki stan prawny istniał do końca lat osiemdziesiątych XX wieku, kiedy to nastąpił w Polsce początek nowej rzeczywistości politycznej, społecznej i gospodarczej.

Z dniem 1 stycznia 1989 r. weszła bowiem w życie ustawa o działalności gospodarczej¹¹⁰, która wprowadziła nieznaną w powojennym systemie prawnym zasadę wolności gospodarczej (art. 1). Konsekwencją wprowadzenia nowego ładu gospodarczego były również zmiany w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rzemieślników. W 1989 r. art. 1 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rzemieślników otrzymał nowe brzmienie i stanowił, że obowiązkowemu ubezpieczeniu podlegały osoby fizyczne, mające obywatelstwo polskie, prowadzące na własny rachunek działalność gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej lub koncesji, określonych w przepisach o działalności gospodarczej, a także na podstawie uprawnień określonych w przepisach szczególnych.

W świetle dokonanej zmiany, warunkiem podlegania obowiązkowo ubezpieczeniu społecznemu osób prowadzących działalność gospodarczą było posiadanie obywatelstwa polskiego oraz prowadzenie na własny rachunek działalności gospodarczej na podstawie wpisu do ewidencji lub koncesji (uregulowanych w przepisach o działalności gospodarczej) bądź uprawnień określonych w przepisach szczególnych, np. w ustawie o rzemiośle.

110

54 Działalnością gospodarczą, w myśl ustawy z 1988 r., była działalność wytwórcza, budowlana, handlowa i usługowa, prowadzona w celach zarobkowych i na własny rachunek przez podmiot prowadzący taką działalność (art. 2 ust. 1). I jak zauważył Sąd Najwyższy, do istotnych cech takiej działalności należało zaliczyć jej zawodowy (stały) charakter, powtarzalność podejmowanych działań, podporządkowanie zasadzie racjonalnego gospodarowania oraz uczestnictwo w obrocie gospodarczym¹¹¹.

W tym miejscu należy wyjaśnić, że osoba, która uzyskała jedynie wpis do ewidencji działalności gospodarczej, a jej nie prowadziła, nie podlegała ubezpieczeniu społecznemu. Stanowisko to zostało potwierdzone przez Sąd Apelacyjny w Katowicach, który w wyroku z 17 lipca 1998 r. wyjaśnił min., że objęcie takiej osoby ubezpieczeniem prowadziłoby do popierania fikcji, w wyniku której, osoby opłacające składkę bez faktycznej działalności mogłyby korzystać z uprawnień określonych w ustawie z 1976 r.¹¹².

Przepisy ustawy o działalności gospodarczej nakładały na osoby fizyczne i jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej obowiązek zgłoszenia podjęcia działalności do ewidencji (art. 8). Nie wymagała takiego zgłoszenia jedynie działalność osoby fizycznej, której zarobek stanowił dodatkowe źródło dochodów tej osoby (art. 9 ust. 1), a więc uboczne zajęcie zarobkowe. I tak, zgodnie z art. 9 ust. 2 ustawy, przedmiotem działalności, która nie wymagała zgłoszenia, było np. wytwarzanie przedmiotów użytku osobistego, domowego, naprawy i konserwacje tych przedmiotów jak również czynności handlowe polegające na sprzedaży nie przetworzonych produktów rolnych. W konsekwencji prowadzenie tego rodzaju działalności nie rodziło obowiązku ubezpieczenia społecznego.

Na uwagę zasługuje również art. 10, zgodnie z którym zgłoszeniu do ewidencji nie podlegała:

1) działalność wytwórcza w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, ogrodnictwa i sadownictwa,

2) działalność gospodarcza podjęta przez osoby prawne,

3) działalność gospodarcza, która w myśl ustawy wymagała uzyskania koncesji,

111

Z uzasadnienia uchwały Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 1991 r., III CZP 117/91, w składzie siedmiu sędziów. System Informacji Prawnej Lex Nr 3709.

112 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 17 lipca 1998 r., III AUa 543/97. System Informacji Prawnej Lex Nr 33340.

55 4) działalność gospodarcza, która na podstawie odrębnych ustaw wymagała

uzyskania zezwolenia.

W świetle powyższej regulacji należy rozważyć następującą kwestię: podjęcie której z wyżej wymienionych działalności nie rodziło obowiązku ubezpieczenia społecznego i w konsekwencji opłacania składek w oparciu o przepisy ustawy z 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin?

Jeżeli się zważy, że ustawodawca obowiązek zgłoszenia do ubezpieczenia nałożył na osoby prowadzące działalność gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji lub koncesji oraz uprawnień uregulowanych w przepisach szczególnych, to stwierdzić przyjdzie, że podjęcie działalności wytwórczej w rolnictwie (pkt 1) oraz podjęcie działalności gospodarczej przez osoby prawne (pkt 2) nie rodziło skutku w postaci obowiązku ubezpieczenia, gdy tymczasem podjęcie działalności wymienionych w pkt 3 (uzyskanie koncesji) i w punkcie 4 (posiadanie zezwolenia) wymagało zgłoszenia do ubezpieczenia.

„Podręcznikowym” przykładem wypełniającym regulacje zawarte w art. 1 ust. 1 pkt 2 ustawy z 18 grudnia 1976 r. oraz w art. 10 pkt 4 ustawy z 23 grudnia 1988 r. było prowadzenie działalności jako agent ubezpieczeniowy. Zgodnie bowiem z treścią art. 37e nieobowiązującej już ustawy z 28 lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej113

, agentem ubezpieczeniowym była min. osoba fizyczna, upoważniona przez zakład ubezpieczeń do stałego zawierania umów ubezpieczenia w imieniu i na rzecz tego zakładu lub pośredniczenia przy zawieraniu umów. Uprawnieniem wymaganym do wykonywania czynności agenta było zezwolenie wydawane przez organ nadzoru. Dodatkowo, ust. 4 art. 37e stanowił, że agent ubezpieczeniowy nie będący osobą prawną, prowadził działalność gospodarczą w rozumieniu art. 2 ustawy o działalności gospodarczej. Pozostaje więc stwierdzić, że agent ubezpieczeniowy był osobą prowadzącą działalność gospodarczą na podstawie uprawnień określonych w przepisach szczególnych.

W kontekście ustawy o działalności gospodarczej należy zwrócić szczególną uwagę na art. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą, który wyznaczał podmiotowy zakres obowiązku ubezpieczenia oraz ust. 2 stanowiący, że jeżeli działalność była prowadzona przez dwie lub więcej osób w ramach

113

56 jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, ubezpieczeniu podlegała każda z tych osób. W tym celu należy wyjaśnić, które osoby, poza prowadzącymi działalność na podstawie wpisu do ewidencji, były z nimi zrównane, co skutkowało obowiązkiem ubezpieczenia.

W okresie obowiązywania ustawy z 1976 r., nie budziła wątpliwości kwestia statusu ubezpieczeniowego wspólników spółki cywilnej. Z uwagi na fakt, że działalność gospodarcza mogła być prowadzona w formie spółki osobowej, nie było przeszkód prawnych, aby wspólnicy tych spółek podlegali ubezpieczeniu jako prowadzący działalność gospodarczą. W praktyce pojawił się natomiast problem, czy wspólnik spółki cywilnej może zawrzeć ze wspólnikiem tej spółki umowę o pracę i w konsekwencji podlegać pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu? W uchwale z 14.01.1993 r. Sąd Najwyższy wyjaśnił, iż niedopuszczalne jest zawarcie takiej umowy, której przedmiotem byłoby prowadzenie lub reprezentowanie spraw spółki. W konsekwencji Sąd uznał, iż wspólnik taki podlega ubezpieczeniu społecznemu osób prowadzących działalność gospodarczą114. Jednakże z uzasadnienia prezentowanej uchwały wynika, że możliwa jest sytuacja, gdy wspólnik podejmie się wykonywania pracy nie związanej z prowadzeniem lub reprezentowaniem spraw spółki, np. zatrudnia się w związku z posiadanymi kwalifikacjami w przedsiębiorstwie spółki. Będzie to wówczas praca wykonywana poza samym stosunkiem spółki i może dojść do zawarcia umowy o pracę między wspólnikiem a pozostałymi wspólnikami115

.

Do kategorii osób prowadzących działalność gospodarczą zaliczani byli również, od 1989 r., wspólnicy spółek jawnych i komandytowych, którzy podlegali ubezpieczeniu społecznemu na zasadach określonych w ustawie z 1976 r. Podstawę do sformułowania takiego poglądu stanowiła w szczególności treść art. 75 § 1 i art. 143 Kodeksu handlowego, które stwierdzały, że istotą zarówno spółki jawnej, jak i komandytowej jest prowadzenie przez wspólników przedsiębiorstwa we wspólnym imieniu (pod wspólną firmą). Skoro spółki te nie prowadziły działalności we własnym imieniu, tylko we wspólnym imieniu wspólników, to nic nie stało na przeszkodzie, aby wspólników tych spółek traktować jako przedsiębiorców i obejmować ich

114

Uchwała Sądu Najwyższego, w składzie siedmiu sędziów, z dnia 14 stycznia 1993 r., II UZP 21/92. System Informacji Prawnej Lex Nr 3844.

115 Wątpliwości w tej kwestii wyraża T. Bińczycka - Majewska, Zakres ubezpieczenia społecznego osób prowadzących działalność gospodarczą, PiZS Nr 3 z 1998 r., s. 37.

57 ubezpieczeniem tak jak inne osoby prowadzące działalność gospodarczą116

. W tej kwestii wypowiedział się także Naczelny Sąd Administracyjny w Łodzi, który wyjaśnił, że przez pozarolniczą działalność gospodarczą osoby fizycznej należy rozumieć nie tylko działalność wykonywaną samodzielnie (w formie jednoosobowej działalności osoby fizycznej), ale również w formie spółki osobowej (cywilnej, jawnej, komandytowej)117

. Przed dniem 22 kwietnia 1991 r. notariusze byli zatrudniani na podstawie ustawy z 1951 r. Prawo o notariacie¹¹⁸ oraz ustawy z 1989 r.¹¹⁹, co oznaczało, że wykonywanie zawodu notariusza, przed wejściem w życie ustawy z 1991 r.120, odbywało się w ramach pracowniczego stosunku pracy na podstawie mianowania¹²¹. Z dniem 22 kwietnia 1991 r. weszła w życie ustawa z 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie, na mocy której notariusze zostali uznani za osoby prowadzące działalność gospodarczą. Przesądziła o tym treść art. 24, który wprost stwierdzał, że w zakresie ubezpieczeń społecznych do notariuszy i członków ich rodzin stosuje się przepisy ustawy o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą.

Jednak w piśmiennictwie zdania w tej kwestii były podzielone. Zdaniem M. Zielenieckiego, argumentem przemawiającym za koniecznością stosowania do tej grupy osób przepisów ustawy z 1976 r. była daleko posunięta samodzielność charakterystyczna dla przedstawicieli wolnych zawodów122. Reprezentantką tej koncepcji była również B. Gudowska123. Tymczasem T. Bińczycka – Majewska poddaje w wątpliwość trafność usytuowania notariuszy w ramach systemu ubezpieczenia osób prowadzących działalność gospodarczą. Zdaniem autorki, ustawa Prawo o notariacie nie kreowała expressis verbis obowiązku ubezpieczenia tej grupy zawodowej i nie stanowiła, że jego realizacja następuje na podstawie odpowiednio stosowanych przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą, ale przewidywała, w art. 24, że w zakresie tego ubezpieczenia do notariuszy i członków ich rodzin stosuje się przepisy ustawy z 1976 r., co oznaczało

116 M. Zieleniecki, Problemy zakresu podmiotowego ubezpieczeń społecznych [w:] Problemy Ubezpieczeń Społecznych. W 70-lecie istnienia Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Wrocław 2004, s. 116.

117

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 16 marca 1999 r., I SA/Łd 1210/98. Co prawda wyrok zapadł w 1999 r. jednak stan faktyczny dotyczył roku 1996. System Informacji Prawnej Lex Nr 38060.

118 Ustawa z dnia 25 maja 1951 r. Prawo o notariacie (t. j. Dz. U. Nr 19 z 1963 r., poz. 106 z późn. zm.).

119 Ustawa z dnia 24 maja 1989 r. Prawo o notariacie (Dz. U. Nr 33 z 1989 r., poz. 176 z późn. zm.).

120 Obowiązująca obecnie ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (t. j. Dz. U. z 2014 r., poz. 164 z późn. zm.).

121 A. Oleszko, Ustrój polskiego notariatu, Zakamycze 1999. System Informacji Prawnej Lex.

122 M. Zieleniecki, Problem...op. cit. s. 115.

123 B. Gudowska, Ubezpieczenie społeczne osób prowadzących działalność gospodarczą, PUSiG Nr 1 z 1997 r., s. 26.

58 pośrednie wprowadzenie „obowiązku ubezpieczenia społecznego za pomocą odesłania do innego zespołu norm, które jednak nie zawierały bezwzględnego nakazu stosowania tych przepisów”. Ponadto, zdaniem autorki, społeczna i zawodowa ranga tego zawodu nie przystawała do kręgu podmiotów chronionych ustawą z 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą124

.

Kolejną grupą zawodową, objętą przymusem ubezpieczenia na zasadach określonych dla osób prowadzących działalność gospodarczą, były osoby wykonujące zawód radcy prawnego125

. Rozważając to zagadnienie w pierwszej kolejności należy wskazać na zmiany dokonane ustawą z 22 maja 1997 r.126

. W stanie prawnym obowiązującym do 15 września 1997 r. art. 8 ustawy stanowił, że radca prawny wykonuje zawód w ramach stosunku pracy, chyba że ustawa stanowi inaczej. W świetle takiego zapisu, do tej grupy zawodowej miała zatem zastosowanie ustawa z 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych127

. Zgodnie bowiem z jej art. 4 ust. 1 ubezpieczeniu społecznemu podlegali wszyscy pracownicy, bez względu na wymiar czasu pracy.

Na marginesie wspomnieć trzeba, iż w świetle art. 20 ustawy, do radców prawnych miały również zastosowanie przepisy ustawy z 19 grudnia 1975 r. o ubezpieczeniu społecznym osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia¹²⁸, jeżeli podstawą świadczenia pracy była umowa zlecenia.

W myśl natomiast zmienionego art. 8 ust. 1, od 15 września 1997 r. radca prawny mógł wykonywać zawód w ramach stosunku pracy, na podstawie umowy cywilnoprawnej, w kancelarii radcy prawnego oraz w spółce jawnej lub cywilnej (z wyłącznym udziałem radców prawnych lub radców prawnych i adwokatów), albo w spółce komandytowej. Jednocześnie dodany został art. 226 określający, że składki na ubezpieczenie społeczne radcy prawnego opłacają jednostki organizacyjne zatrudniające radcę, spółki lub osobiście radcowie wykonujący zawód w kancelarii radcy prawnego lub w spółkach (tj. cywilnej, jawnej, komandytowej)129. Wynika więc z

124 T. Bińczycka - Majewska, Obowiązek ubezpieczenia społecznego w nowych warunkach gospodarczych [w:] Ład społeczny w Polsce i Niemczech na tle jednoczącej się Europy. Księga pamiątkowa poświęcona Czesławowi Jackowiakowi, Wydawnictwo Polsko - Niemieckie, Warszawa 1999, s. 214 - 215.

125 Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (t. j. Dz. U. z 2015 r., poz. 507).

126 Ustawa z dnia 22 maja 1997 r. o zmianie ustawy - Prawo o adwokaturze, ustawy o radcach prawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 75 z 1997 r., poz. 471).

127

Dz. U. Nr 25 z 1989 r., poz. 137 z późn. zm.

128 Dz. U. Nr 31 z 1983 r., poz. 146 z późn. zm.

129 Art. 22⁶ dodany przez art. 2 pkt 21 ustawy z dnia 22 maja 1997 r. o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze, ustawy o radcach prawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 75 z 1997 r., poz. 471), zmieniającej ustawę z dniem 15 września 1997 r.

59 tego, że jeżeli radca prawny wykonywał pracę na podstawie umowy o pracę, to podlegał nadal ubezpieczeniu społecznemu jako pracownik, a w przypadku zawarcia umowy zlecenia należało stosować przepisy ustawy o ubezpieczeniu społecznym osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia. Jeżeli natomiast radca prawny wykonywał zawód w kancelarii albo w spółce osobowej (cywilnej, jawnej, komandytowej), podlegał ubezpieczeniu na zasadach określonych dla osób prowadzących działalność gospodarczą130

.

O ile w stosunku do wymienionych wyżej grup zawodowych nie było większych wątpliwości co do zasad podlegania ubezpieczeniu społecznemu, to kontrowersje budził status ubezpieczeniowy adwokatów. Problem sprowadzał się do następującego zagadnienia: jakiemu systemowi powinni podlegać – pracowniczemu czy osób prowadzących działalność gospodarczą?

Kwestię ubezpieczenia społecznego adwokatów - członków zespołów i ich rodzin regulowały (i nadal regulują) przepisy ustawy z 26 maja 1982 r.131

. W stanie prawnym obowiązującym do 15 września 1997 r. przepisy art. 24 ust. 1 i ust. 3 stanowiły, że adwokaci – członkowie zespołów i ich rodziny, mają na równi z pracownikami prawo do świadczeń z tytułu ubezpieczenia społecznego na wypadek choroby, macierzyństwa i ubezpieczenia rodzinnego oraz z tytułu powszechnego zaopatrzenia emerytalnego pracowników i ich rodzin. Przy czym, przy ustalaniu prawa do świadczeń i ich wysokości, pracę w zespołach traktowało się jako zatrudnienie, a otrzymywane wynagrodzenie – jako wynagrodzenie z tytułu zatrudnienia. Składki na ubezpieczenie społeczne opłacały zespoły adwokackie. Te same zasady – w myśl art. 37 – stosowane były odpowiednio do adwokatów wykonujących zawód indywidualnie lub wspólnie z innym adwokatem. Zgodnie bowiem z art. 4 ust. 1 i 2. adwokat wykonywał zawód w zespole adwokackim jak również indywidualnie lub wspólnie z innym adwokatem na podstawie zgody Ministra Sprawiedliwości. Ustawą z 22 maja 1997 r. dodano art. 4a w brzmieniu: „Adwokat wykonuje zawód w kancelarii adwokackiej, w zespole adwokackim oraz w spółce jawnej lub cywilnej z wyłącznym udziałem adwokatów lub adwokatów i radców prawnych, albo w spółce komandytowej, w której komplementariuszami są wyłącznie adwokaci lub adwokaci i radcowie prawni, przy czym wyłącznym przedmiotem działalności takich spółek jest świadczenie pomocy prawnej.” Zmianie nie

130 A. Pędzierski, Ubezpieczenie społeczne radców prawnych i adwokatów po zmianach, PUSiG Nr 10 z 1998 r., s. 38.

131

60 uległ art. 24 ust. 1, natomiast nowe brzmienie otrzymał ust. 3 art. 24, który stanowił, że składki na ubezpieczenie społeczne opłacały zespoły adwokackie, spółki jawne i komandytowe, a adwokaci wykonujący zawód w kancelariach lub w spółkach cywilnych opłacali składki osobiście. Z mocy art. 37, z uprawnień określonych w art. 24 ust. 1 korzystali także adwokaci wykonujący zawód w kancelarii adwokackiej oraz w spółkach – cywilnej, jawnej, komandytowej.

W praktyce stosowanie tych przepisów nastręczało szereg trudności wynikających głównie stąd, iż zasady ubezpieczenia społecznego nie przystawały do sytuacji zawodowej adwokatów wykonujących zawód w formach indywidualnych, odmiennej od sytuacji osób wykonujących pracę w ramach stosunku pracy, a zbliżonej raczej do statusu osób prowadzących działalność gospodarczą.

Objęcie ubezpieczeniem społecznym radców prawnych systemem osób prowadzących działalność gospodarczą, ujawniło nieadekwatność regulacji stosowanej w stosunku do adwokatów wykonujących zawód w formach indywidualnych. Przykładowo, w sytuacji gdy wykonywanie obu tych zawodów następowało w ramach jednej spółki z udziałem zarówno adwokatów jak i radców prawnych, adwokat podlegał ubezpieczeniu na zasadach przewidzianych dla pracowników, natomiast radca prawny systemowi ubezpieczenia społecznego osób prowadzących działalność gospodarczą132

. Występujące trudności interpretacyjne, dotyczące ubezpieczenia społecznego adwokatów, wielokrotnie były przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego, który zdecydowanie stał na stanowisku, że adwokaci podlegają ubezpieczeniu na zasadach określonych dla pracowników. W wielu orzeczeniach Sąd podkreślał, że objęcie adwokatów ubezpieczeniem pracowniczym było wyrazem ich uprzywilejowania, a jakiekolwiek zmiany w tym zakresie wymagałyby interwencji ustawodawcy133

. Pogląd taki został sformułowany przy okazji rozstrzygania zagadnienia prawnego, przedstawionego składowi siedmiu sędziów Sądu Najwyższego, sprowadzającego się do dylematu: czy adwokat prowadzący indywidualną kancelarię, który posiada uprawnienia emerytalne, objęty jest pracowniczym ubezpieczeniem, czy systemem osób prowadzących działalność gospodarczą?

W dniu 23 stycznia 1992 r. Sąd Najwyższy podjął następującą uchwałę: „Adwokat, który wykonuje zawód indywidualnie na podstawie art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 26 maja

132 H. Pławucka, Ubezpieczenie społeczne adwokatów, PUSiG Nr 12 z 1999 r., s. 3.

133 Uchwała SN z dnia 23 stycznia 1992 r., w składzie siedmiu sędziów, II UZP 16/91. System Informacji Prawnej Lex Nr 13209.

61 1982 r. – Prawo o adwokaturze i ma uprawnienia emerytalne, podlega obowiązkowi ubezpieczenia społecznego z art. 24 w związku z art. 37 tej ustawy”. W uzasadnieniu SN wskazał, że ewentualna odpowiedź negatywna prowadziłaby do stosowania wobec adwokatów prowadzących indywidualne kancelarie dwóch systemów, w zależności od tego, który z nich jest bardziej korzystny, a mianowicie pracowniczego – do czasu uzyskania uprawnień emerytalno – rentowych oraz ubezpieczenia osób prowadzących działalność gospodarczą – po ich nabyciu.

Konsekwencją zaprezentowanego stanowiska była uchwała z 9 grudnia 1994 r., w której Sąd Najwyższy stwierdził, że adwokat wykonujący zawód indywidualnie jest uprawniony do opłacania z tego tytułu składki na ubezpieczenie społeczne z 50% zniżką wynikającą z art. 18 ust. 2 ustawy z 9 maja 1991 r. o zatrudnieniu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych (Dz. U. Nr 46 poz. 201)134

.

Pewnym odstępstwem od wypracowanego w orzecznictwie SN poglądu o pracowniczym ubezpieczeniu społecznym adwokatów, był wyrok z 19 marca 1997 r., w którym Sąd Najwyższy orzekł, że przepisy ustawy z 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych nie mają zastosowania do adwokatów wykonujących zawód indywidualnie lub wspólnie z innym adwokatem¹³⁵. W uzasadnieniu podniesiono, że zarówno przepisy o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych jak i przepisy art. 24 ust. 1, 2, 3 ustawy – Prawo o adwokaturze, nie uznają adwokatów za pracowników, ich pracy za zatrudnienie, a ich dochody za wynagrodzenie, przyznając im jedynie prawo do świadczeń na równi z pracownikami.

W innym z kolei orzeczeniu, Sąd ten ponownie potwierdził pogląd, w myśl którego, wykonywanie zawodu adwokata nie jest prowadzeniem działalności gospodarczej stwierdzając jednocześnie, że małżonek wykonujący czynności administracyjno – biurowe w indywidualnej kancelarii adwokackiej współmałżonka nie jest osobą współpracującą z nim przy prowadzeniu działalności gospodarczej (art. 26 ust. 1 pkt 1 ustawy z 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin)136

.

Regulacje dotyczące ubezpieczenia społecznego adwokatów były również przedmiotem rozważań w piśmiennictwie, które nie wypracowało jednolitego

134 Uchwała SN z dnia 9 grudnia 1994 r., II UZP 35/94. System Informacji Prawnej Lex Nr 11952.

135 Wyrok SN z dnia 19 marca 1997 r., II UKN 44/97. System Informacji Prawnej Lex Nr 30964. Odmiennie T. Bińczycka - Majewska w glosie do ww. wyroku. Orzecznictwo Sądów Polskich Nr 4 z 1998 r. s. 76.

136

62 stanowiska. Zwolennikiem stosowania do adwokatów przepisów o ubezpieczeniu społecznym pracowników był J. Kuźniar, który twierdził, że adwokaci niezależnie od tego w jakiej formie prawnej wykonują zawód, są traktowani jak pracownicy137

.

Odmienne nieco stanowisko prezentowała H. Pławucka. W glosie do uchwały SN z 23 stycznia 1993 r. wyraziła pogląd, że jeżeli przedmiotem działalności prowadzonej przez adwokata kancelarii jest wyłącznie lub również obsługa prawna podmiotów gospodarczych w zakresie działalności gospodarczej, to działalność ta mieści się w pojęciu działalności gospodarczej w rozumieniu art. 24 ustawy z 1988 r. o działalności gospodarczej¹³⁸. W późniejszym okresie autorka podnosiła już, że adwokaci w zależności od formy organizacyjnej wykonywania zawodu podlegają dwóm odmiennym reżimom ubezpieczenia społecznego: adwokaci – członkowie zespołów adwokackich – ubezpieczeniu pracowniczemu (ze względu na elementy podporządkowania), natomiast adwokaci wykonujący zawód w kancelarii adwokackiej lub w spółkach – systemowi