Prawne konsekwencje (następstwa) podjęcia pozarolniczej działalności gospodarczej

W teorii ubezpieczeń społecznych podkreśla się powszechnie, że obowiązek ubezpieczenia powstaje i ustaje jedynie wobec osób, które znajdują się w określonej sytuacji prawnej, tzn. przynależą do ściśle określonego kręgu podmiotów np. pozostają w stosunku pracy, prowadzą pozarolniczą działalność gospodarczą, wykonują pracę na podstawie umowy zlecenia³²⁸. Zaznaczyć przy tym należy, iż przymus ubezpieczenia oznacza, po pierwsze, objęcie ubezpieczeniem niezależnie od woli strony, i po drugie, brak możliwości zwolnienia się z tego obowiązku na żądanie ubezpieczonego329

.

Według rozważań T. Bińczyckiej – Majewskiej termin „obowiązek ubezpieczenia” jest terminem języka prawnego, który obejmuje dwa powiązane ze sobą zdarzenia o charakterze przymusowym – powstanie ex lege indywidualnego stosunku ubezpieczenia społecznego osoby fizycznej330

(zasada automatyzmu) oraz powstanie w jego następstwie (lub równocześnie z nim) obowiązku składkowego331

.

328

Por. E. Modliński, Podstawowe zagadnienia prawne ubezpieczeń społecznych, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1968, s. 120; W. Szubert, Ubezpieczenie... op. cit. s. 50; I. Jędrasik - Jankowska, Prawo do emerytury i rent z ubezpieczenia społecznego, Wydawnictwo Prawnicze - Warszawa 1992, s. 19; H. Pławucka, Obowiązek ubezpieczenia społecznego a problem autonomii woli ubezpieczonego, Materiały Informacyjne ZUS Nr 8 z 1994 r., s. 14; T. Bińczycka - Majewska, Obowiązek ubezpieczenia społecznego w nowych warunkach gospodarczych [w:] Ład społeczny w Polsce i Niemczech na tle jednoczącej się Europy, Księga pamiątkowa poświęcona Czesławowi Jackowiakowi, Praca zbiorowa pod redakcją Bernda von Maydella i Tadeusza Zielińskiego, Wydawnictwo Polsko - Niemieckie, Warszawa 1999, s. 197; K. Antonów, Prawo...op. cit. s. 89.

329

E. Modliński, Podstawowe...op. cit. s. 134; H. Pławucka, Obowiązek...op. cit. s. 12 - 13; T. Bińczycka - Majewska, Obowiązek ubezpieczenia...op. cit. s. 197.

330 W piśmiennictwie podkreśla się, że w prawie ubezpieczenia społecznego podstawowym stosunkiem prawnym jest stosunek ubezpieczenia między ubezpieczonym a Zakładem Ubezpieczeń Społecznych. I choć po zmianie stanu prawnego, tj. po 31.12.1998 r., struktura globalnego stosunku prawnego jest bardziej złożona, to najogólniej mówiąc jego treścią jest realizacja i wygasanie prawa do świadczeń oraz narastanie stażu ubezpieczeniowego - T. Bińczycka – Majewska, Konstrukcja zabezpieczenia ryzyka starości w nowym systemie prawnym [w:] Konstrukcje prawa emerytalnego pod redakcją T. Bińczyckiej - Majewskiej, Zakamycze 2004, s. 57. Szerzej na ten temat: M. Zieleniecki, Stosunki prawne wiążące podmioty prawa emerytalnego [w:] Konstrukcje... op. cit. s. 241 i nast.

331 T. Bińczycka - Majewska, Obowiązek...op. cit. s. 197 - 200. Tak większość autorów, por. E. Modliński, Podstawowe...op. cit. s. 134; H. Pławucka, Obowiązek ubezpieczenia...op. cit. s. 13 - 15; T. Zieliński, Ubezpieczenia społeczne pracowników. Zarys systemu prawnego - część ogólna, Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa - Kraków 1994, s. 130 - 131; W. Szubert, Ubezpieczenie... op. cit. s. 49.

139 Zgodnie z art. 13 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą obowiązkowym ubezpieczeniom (emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu) podlegają od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia jej zaprzestania332 (z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności zostało zawieszone na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej). Prowadzi to do stwierdzenia, że prawo ubezpieczeń społecznych uzależnia powstanie określonych skutków (obowiązek ubezpieczeń) od podjęcia konkretnych czynności. W tej sytuacji pojawia się pewna wątpliwość – jak uchwycić moment czasowy podjęcia działalności gospodarczej rodzącej skutek w postaci obowiązku ubezpieczeń społecznych? Co ma znaczenie dla tego obowiązku – uzyskanie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej, czy też faktyczne jej wykonywanie?

Zgodnie z art. 14 ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, przedsiębiorca może podjąć działalność gospodarczą w dniu złożenia wniosku o wpis do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej333

. Co oznacza, że mamy oto nową sytuację, umożliwiającą podjęcie działalności już w dniu złożenia wniosku, a nie jak było do 28.02.2009 r. po uzyskaniu wpisu do ewidencji działalności gospodarczej³³⁴. Jest to zatem zapis dający przedsiębiorcom następujące możliwości wyboru: 1) rozpoczęcie działalności wraz ze złożonym wnioskiem, 2) rozpoczęcie działalności po złożeniu wniosku w organie ewidencyjnym, 3) podjęcie działalności z chwilą otrzymania wpisu do ewidencji, i 4) rozpoczęcie działalności po uzyskaniu wpisu do ewidencji. Oczywiście nie można również wykluczyć sytuacji posiadania zaświadczenia potwierdzającego wpis i niepodjęcia zarejestrowanej działalności. Porównując dotychczasowe poglądy judykatury uprawnione wydaje się twierdzenie, iż zmianę treści art. 14 ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej wymusiła właśnie konsekwentna linia orzecznicza, w myśl której, o prowadzeniu działalności gospodarczej rodzącej obowiązek ubezpieczenia społecznego

332 Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych nie definiuje pojęć „rozpoczęcie działalności” i „zaprzestanie działalności”.

333 Wpisowi do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym, zgodnie z art. 36 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (t. j. Dz. U. z 2013 r., poz. 1203 z późn. zm.), podlegają osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, np. spółki jawne, spółki z o.o., spółki akcyjne, przedsiębiorstwa państwowe, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych. Ponieważ temat rozprawy dotyczy przedsiębiorców - osób fizycznych, prowadzących działalność gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej, kwestie dotyczące wpisu do KRS pozostają poza zakresem tematu niniejszej pracy.

334 Art. 14 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej zmieniony ustawą z dnia 19 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 18 z 2009 r., poz. 97). Zmiany weszły w życie z dniem 31 marca 2009 r.

140 nie decyduje sam wpis do ewidencji, który jest swoistą deklaracją (zgłoszeniem) zamierzonej działalności, ale jej faktyczne podjęcie i prowadzenie335

. Czym innym bowiem jest zarejestrowanie działalności we właściwym organie, a czym innym moment jej rozpoczęcia. W świetle nowego, i zarazem słusznego rozwiązania, pozostaje zatem mieć nadzieję, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie będzie już uzależniał obowiązku ubezpieczeń od posiadania wpisu do ewidencji działalności gospodarczej, ale od tego, czy przedsiębiorca faktycznie działalność podjął i ją prowadzi.

Nawiązując do treści art. 13 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych warto rozważyć co oznacza sformułowanie „faktyczne rozpoczęcie działalności gospodarczej”. Posiłkując się Słownikiem Współczesnego Języka Polskiego336

przyjmuję, że zwrot ten obejmuje zakres czynności związanych z przedmiotem działalności. Zakładając, że zaświadczenie dotyczy np. sprzedaży używanych samochodów, to faktyczne rozpoczęcie, w mojej ocenie, nastąpi w momencie gdy sprzedawca będzie gotów do zawarcia umowy z klientem i do wykonania tej umowy. Podobnie w przypadku działalności handlowej – wystawienie towaru do sprzedaży będzie spełnieniem warunku, czyli podstawą do obowiązkowych ubezpieczeń337. Jeżeli jednak wpis dotyczy np. działalności prawniczej, to przesłanka podlegania ubezpieczeniom społecznym będzie spełniona z chwilą uruchomienia kancelarii prawniczej (po wpisaniu na listę adwokatów). Przy czym uważam, że czynności tzw. przygotowawcze, polegające na urządzaniu lokalu, zakupie niezbędnego sprzętu, załatwianiu spraw urzędowych, nie mieszczą się w zakresie omawianego pojęcia338

. Co prawda wiążą się z daną działalnością jednak de facto nie wchodzą w zakres czynności będących przedmiotem działalności określonej wpisem do ewidencji. Dla przykładu: zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z 24 grudnia 2007 r. w sprawie Polskiej

335 Por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 28 grudnia 1995 r., III AUr 1209/95. System Informacji Prawnej Lex Nr 32824; wyrok WSA w Warszawie z dnia 21 marca 2006 r., VI SA/Wa 2215/05. System Informacji Prawnej Lex Nr 257125; wyrok SN z dnia 14 września 2007 r., III UK 35/07. System Informacji Prawnej Lex Nr 483284; wyrok WSA w Warszawie z dnia 28 stycznia 2009 r., VII SA/Wa 1374/08. System Informacji Prawnej Lex Nr 489317.

336 „Faktycznie” - w rzeczywistości, naprawdę, istotnie. „Faktyczny” - zgodny z rzeczywistością, rzeczywisty, realny. Słownik Współczesnego Języka Polskiego, Wydawnictwo Wilga, Warszawa 1996, s. 246.

337 Por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca 2001 r., II UKN 428/00. System Informacji Prawnej Lex Nr 75733. W wyroku z dnia 18 października 2011 r., II UK 51/11, Sąd Najwyższy uznał, że podejmowanie czynności przygotowawczych polegających na poszukiwaniu kontrahentów umowy obejmującej zakres działań określony we wpisie do ewidencji oraz gotowość do podjęcia tych działań nie stanowią rozpoczęcia działalności gospodarczej w rozumieniu art. 13 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Legalis nr 433640.

338 Odmiennie Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 listopada 2005 r., I UK 80/05. System Informacji Prawnej Lex Nr 195796.

141 Klasyfikacji Działalności (PKD)339 działalność prawnicza obejmuje min. reprezentowanie interesów jednej strony przeciw drugiej stronie (...), doradztwo i reprezentowanie w sprawach cywilnych i karnych, przygotowywanie dokumentów prawnych w zakresie statutów, umów, porozumień itp. Twierdzę więc, że czynności składające się na przedmiot prowadzonej działalności są z nią ściśle związane.

Podzielam jednak wypracowany w orzecznictwie pogląd, w myśl którego brak dochodów i obrotów w początkowej fazie działalności nie decyduje o obowiązku ubezpieczeń lub jego braku – wystarczy, że działalność odpowiada kryteriom art. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej – jest zarobkowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły340

.

Treść art. 36 ust. 1 ustawy systemowej prowadzi natomiast do wniosku, że realizacja obowiązku ubezpieczeń następuje w wyniku zgłoszenia.

W literaturze przedmiotu przeważa pogląd, że zgłoszenie ma charakter deklaratoryjny – potwierdza jedynie istnienie obligatoryjnego stosunku ubezpieczeniowego. Potwierdza, lecz nie kreuje, ponieważ stosunek ten, jak już nadmieniałam, powstaje z mocy samego prawa w chwili spełnienia przez dany podmiot przesłanek przewidzianych ustawą. Samo zgłoszenie jest zatem czynnością techniczną mającą na celu ewidencjonowanie osób objętych obowiązkowo ubezpieczeniami. Z tego też powodu brak zgłoszenia nie ma wpływu na istnienie stosunku ubezpieczeniowego³⁴¹. Dołączając do zwolenników prezentowanego stanowiska pozostaje podnieść, że dla powstania stosunku ubezpieczeniowego nie jest wymagane postępowanie przed Zakładem Ubezpieczeń Społecznych (poza możliwością dobrowolnego ubezpieczenia), ani rozstrzygnięcie tego organu.

Prezentowany przez doktrynę pogląd znalazł odzwierciedlenie w wyroku z 6 grudnia 1990 r. Ponieważ przedmiotem rozstrzygnięcia była kwestia przyznania świadczenia emerytalnego osobie, która jednocześnie opłacała składki z tytułu prowadzenia (posiadania) gospodarstwa rolnego i jako członek rolniczej spółdzielni produkcyjnej, Sąd Najwyższy stwierdził, że zainteresowanej nie przysługują świadczenia z ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków

339

Dz. U. Nr 251 z 2007 r., poz. 1885 z późn. zm.

340 Por. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 28 lutego 2006 r., III AUa 1082/05. System Informacji Prawnej Lex Nr 189699.

341 E. Modliński, Podstawowe...op. cit. s. 150 i nast.; T. Zieliński, Ubezpieczenia...op. cit. s. 192 - 193; T. Bińczycka - Majewska, Obowiązek... op. cit. s. 202 - 203; M. Zieleniecki, Stosunki... op. cit. s. 255.

142 ich rodzin, ponieważ art. 3 ust. 2 pkt 1 tej ustawy342 wyłączał z tego ubezpieczenia osoby objęte innymi przepisami. W konsekwencji Sąd postawił następującą tezę: Skoro istotą stosunku prawnego ubezpieczenia społecznego jest powstanie tego stosunku z mocy samego prawa niezależnie od woli stron, a systemy ubezpieczenia społecznego opierają się na zasadzie przymusu określonej grupy społeczno – zawodowej, to dobrowolne opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne, któremu wnioskodawczyni z mocy prawa nie podlegała, nie rodzi dla niej uprawnień wynikających z objęcia tym konkretnym systemem ubezpieczenia³⁴³.

Nie trudno zauważyć, że druga część tezy dotyka innego, również ważnego problemu, tj. braku możliwości przystąpienia do bardziej dogodnego dla zainteresowanego systemu przez dobrowolne opłacanie składek. Dlatego też fakt ich opłacenia przez osobę nie należącą do określonej w ustawie grupy podmiotów nie wywołuje skutków prawnych w postaci prawa do świadczeń344

.

Konkludując, przyjmuję, że stosunek ubezpieczenia społecznego osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą powstaje jako skutek następczy zachowań faktycznych, tj. z chwilą rozpoczęcia działalności a ustaje z dniem faktycznego zaprzestania prowadzonego przedsięwzięcia345

, a nie złożenia w organie rentowym oświadczenia o wyrejestrowanie z ubezpieczeń.

Powiązanie powyższych rozważań z pozycją jaką zajmuje omawiana grupa zawodowa na gruncie obowiązujących przepisów, tj. występowanie w podwójnej roli – ubezpieczonego i płatnika składek, prowadzi do wniosku, iż w tym przypadku stosunek ubezpieczenia społecznego jest dwustronny: ubezpieczony (płatnik) ↔ ZUS.

Tymczasem według I. Jędrasik – Jankowskiej do nawiązania stosunku ubezpieczenia społecznego osób nie będących pracownikami dochodzi po zgłoszeniu do ubezpieczeń, które to zgłoszenie ma charakter konstytutywny. Podzielając pogląd K.

342 Ustawa z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz. U. Nr 24 z 1989 r., poz. 133 z późn. zm.).

343

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 1990 r., III UZP 21/90. System Informacji Prawnej Lex Nr 14677.

344 H. Pławucka, Obowiązek...op. cit. s. 14; T. Bińczycka - Majewska, Konstrukcja...op. cit. s. 58; B. Gudowska, Przegląd orzecznictwa z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych za II półrocze 1990 r., PS Nr 11 - 12 z 1992 r.

345 T. Bińczycka - Majewska, Obowiązek...op. cit. s. 197 - 200. Tak też większość autorów np. E. Modliński...op.

143 Kolasińskiego346 autorka podnosi również, iż przez przyjęcie zgłoszenia zostaje stwierdzony także obowiązek opłacania składek347

.

Warto zauważyć, że prezentowany przez autorów pogląd pozostał odosobniony i nie doczekał się aprobaty wśród pozostałych przedstawicieli doktryny – co wydaje się w pełni uzasadnione. Przeszkodą w przyjęciu zaprezentowanego stanowiska jest właśnie treść art. 13 pkt 4 w związku z art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 12 ust. 1 ustawy systemowej. Analiza przytoczonych przepisów potwierdza bowiem jednoznacznie, że stosunek ubezpieczenia tych osób w nowym prawie emerytalnym powstaje z mocy prawa z chwilą rozpoczęcia działalności gospodarczej i trwa do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności.

Istotne znaczenie ma tu również art. 37 ust. 2 ustawy systemowej, w myśl którego organy właściwe do wydawania uprawnień na prowadzenie pozarolniczej działalności przekazują jednostkom organizacyjnym Zakładu kopie uprawnień udzielonych osobom fizycznym i jednostkom organizacyjnym nieposiadającym osobowości prawnej, jak również kopie decyzji cofających te uprawnienia.

Z powyższego wynika więc, że przekazywane do organu rentowego wpisy do ewidencji działalności gospodarczej stanowią przedmiot kontroli polegający na sprawdzaniu, czy osoba w nim wymieniona podjęła działalność i dokonała zgłoszenia do ubezpieczeń. W konsekwencji ustalenia ZUS mogą prowadzić do wydania decyzji stwierdzającej podleganie ubezpieczeniom społecznym (art. 83 ust. 1 pkt 1) w przypadku braku zgłoszenia, czyli nie wywiązania się z ustawowego obowiązku.

Przypomnieć przy tym trzeba, że przepisy prawa ubezpieczeń społecznych mają charakter bezwzględnie obowiązujących. Jego dyspozycjami są związani zarówno osoby podlegające obowiązkowym ubezpieczeniom jak i organ rentowy. Dlatego też stwierdzając ten obowiązek ZUS nie może podejmować decyzji uznaniowych, co oznacza, że mocą aktu administracyjnego nie może tworzyć lub uchylać skutków prawnych³⁴⁸. Deklaratoryjny charakter decyzji upoważnia w końcu do stwierdzenia, że ich treść musi mieć potwierdzenie w obowiązującym prawie.

346 K. Kolasiński, Zasady nabywania i zachowania uprawnień z ubezpieczeń społecznych, PiZS Nr 2 z 1989 r., s. 11 - 12. Zdaniem autora, w odniesieniu do osób nie będących pracownikami obowiązek ubezpieczenia nie jest powiązany z automatyzmem - do nawiązania stosunku ubezpieczeniowego dochodzi w wyniku zgłoszenia do ubezpieczenia, przy czym zgłoszenie to ma charakter konstytutywny.

347 I. Jędrasik - Jankowska, Prawo...op. cit. s. 26.

348 K. Antonów...op. cit. s. 89; tak też: E. Modliński...op. cit. s. 135; T. Bińczycka - Majewska, Obowiązek...op. cit. s. 203. Tak też Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 13 lipca 2005 r., I UZP 2/05. System Informacji Prawnej Lex Nr 151456.

144 Jak już wspominałam, z obowiązkiem ubezpieczeń ustawa z 13 października 1998 r. wiąże skutek w postaci zgłoszenia. Zgodnie z art. 36 ust. 3 obowiązek ten spoczywa na osobach prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą. Z uwagi na fakt, że na podstawie pierwszego zgłoszenia zakładane jest indywidualne konto ubezpieczonego i konto płatnika składek (art. 36 ust. 9 w związku z art. 33 ust. 1 i 2), na których ewidencjonowane są informacje np. o przebiegu ubezpieczenia i wysokości opłaconych składek, pojawia się problem natury technicznej w sytuacji, gdy płatnik nie dopełni obowiązku zgłoszenia. I choć obowiązujące przepisy ustawy systemowej nie zawierają regulacji stanowiącej o obowiązku sporządzenia przez organ rentowy dokumentów zgłoszeniowych z urzędu, tym niemniej istnieje taka możliwość stosownie do treści art. 48b ust. 1. W praktyce oznacza to, że poprzez sporządzenie i złożenie dokumentów zgłoszeniowych (jak również rozliczeniowych) ZUS może zrealizować obowiązek nałożony na osobę prowadzącą działalność gospodarczą. Zaniechanie tych czynności przez instytucję ubezpieczeniową nie zwalnia jednak z tego obowiązku ubezpieczonego.

Na treść stosunku prawnego pomiędzy prowadzącym działalność gospodarczą a Zakładem Ubezpieczeń Społecznych składa się również obowiązek składkowy, który w odniesieniu do „grup niepracowniczych ma postać indywidualnego obowiązku”349

. Oznacza to, że w następstwie podjęcia i prowadzenia działalności ubezpieczony jest zobowiązany do opłacenia składek.

I choć istota zagadnienia zostanie szczegółowo przedstawiona w rozdziale IV, w tym miejscu chciałabym tylko zasygnalizować, że w obecnym stanie prawnym na osoby wymienione w art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy o s.u.s. został nałożony najszerszy zakres obciążeń – finansują bowiem z własnych środków składki na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, a przypadku zatrudniania pracowników na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Przy czym od 30 grudnia 1999 r. ciężar ten zwiększył się o składki finansowane, również w całości z własnych środków, za osoby współpracujące350

.

349 T. Bińczycka - Majewska, Obowiązek...op. cit. s. 201.

350 Na podstawie ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 110 z 1999 r., poz. 1256). Ustawa weszła w życie z dniem ogłoszenia tj. 30 grudnia 1999 r.

145 2. Problem zbiegu dwóch lub kilku tytułów do ubezpieczeń

Posiadanie przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą dwu lub więcej tytułów wymienionych w art. 6 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych powoduje ich zbieg, co wiąże się z problemem prawidłowego rozstrzygnięcia (ustalenia), który tytuł rodzi obowiązek ubezpieczeń bądź został z niego zwolniony, z którego tytułu ubezpieczony może być objęty dobrowolnie, i ewentualnie czy ma prawo wyboru? Przy czym trzeba pamiętać, że w przypadku wystąpienia podniesionych wątpliwości to ustawa określa zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym. W związku z tym, że obowiązujące obecnie przepisy rozróżniają cztery rodzaje ubezpieczeń, zbieg tytułów może wystąpić w każdym z nich, z tym jednak zastrzeżeniem, że ubezpieczenia emerytalne i rentowe zawsze występują łącznie. Uprawnione jest przy tym twierdzenie, że rozstrzygnięcie zbiegu ubezpieczeń emerytalnego i rentowych przesądza o podleganiu w pozostałym zakresie, tj. ubezpieczeniu chorobowemu i wypadkowemu.

Punktem wyjścia do rozważań jest przepis art. 9 ustawy systemowej, który określa zasady podlegania ubezpieczeniom w przypadku zbiegu kilku tytułów. Z uwagi na to, że został on przez ustawodawcę zredagowany w sposób zawiły i mało czytelny zagadnienie wymaga precyzyjnego omówienia (wyjaśnienia), a w szczególności poparcia konkretnymi przykładami.

Na wstępie podkreślić należy, że konstrukcja omawianego przepisu prowadzi do następujących wniosków: zbieg ubezpieczeń emerytalnego i rentowych może skutkować po pierwsze obowiązkiem ubezpieczenia z każdego tytułu351 (z możliwością ubezpieczenia na wniosek), po drugie, obowiązkiem ubezpieczenia z tego tytułu, który powstał najwcześniej, tzw. zasada pierwszeństwa tytułu w czasie352 (również z możliwością dobrowolnego ubezpieczenia z pozostałych tytułów), i po trzecie, z prawem wyboru w przypadku prowadzenia kilku rodzajów pozarolniczej działalności gospodarczej.

Co do zasady przyjęte przez ustawodawcę w art. 9 ust. 1 rozwiązanie nie dotyczy omawianej grupy podmiotów. Z uwagi jednak na pośrednie jego znaczenie (min.

351

Zdaniem T. Bińczyckiej - Majewskiej jest to zasada obowiązkowej kumulacji wszystkich zbiegających się tytułów (tytuły z bezwzględnym pierwszeństwem). T. Bińczycka - Majewska, Kumulacja i rozłączność tytułów ubezpieczenia społecznego, PiZS Nr 1 z 2007 r., s. 16. Tak też I. Jędrasik - Jankowska, Pojęcia i konstrukcje prawne ubezpieczenia społecznego tom 1, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2006, s. 76.

352

146 związek z minimalnym wynagrodzeniem), uznałam za konieczne włączenie go w materię rozważań. Otóż przepis ten wskazuje, że osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1, 3, 10, 18a, 20, i 21, spełniające jednocześnie warunki do objęcia ich obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z innych tytułów, są obejmowane ubezpieczeniami tylko z tytułu stosunku pracy, umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarły z pracodawcą, z którym pozostają w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonują pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostają w stosunku pracy, członkostwa w spółdzielni, służby, pobierania świadczenia szkoleniowego, świadczenia socjalnego, zasiłku socjalnego albo wynagrodzenia przysługującego w okresie korzystania ze świadczenia górniczego lub w okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowanie. Mogą one dobrowolnie, na swój wniosek, być objęte ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi również z innych tytułów.

Z przytoczonego przepisu wynika więc, że obowiązek ubezpieczeń z każdego tytułu dotyczy: 1) pracowników (w tym osoby wykonujące pracę na podstawie umowy