DOCHODY GOSPODARSTW AGROTURYSTYCZNYCH

W przypadku agroturystyki bezpoĞrednimi jej benefi cjentami są wáaĞciciele gospodarstw agroturystycznych. ChĊü uzyskania dodatkowego dochodu jest naj-czĊĞciej deklarowanym powodem rozpoczĊcia dziaáalnoĞci agroturystycznej.

WĞród badanych gospodarstw przewaĪają te (54,6%), w których udziaá docho-dów z agroturystyki w dochodach ogóáem waha siĊ w granicach od 10 do 20%².

Przeprowadzone badania pozwoliáy równieĪ ustaliü, Īe wielkoĞü osiąga-nych dochodów z dziaáalnoĞci agroturystycznej nie zaleĪy od wyksztaácenia i wieku wáaĞciciela gospodarstwa. ChociaĪ wzrasta procentowy udziaá dochodów z agroturystyki w dochodach ogóáem, to nie istnieje wspóázaleĪnoĞü miĊdzy tym udziaáem a okresem Ğwiadczenia usáug agroturystycznych. Ewolucyjne przecho-dzenie od początkowo uzupeániającego charakteru dochodu z agroturystyki do alternatywnego Ĩródáa dochodu wynika, jak podaje G. Goáembski, z wysokiej atrakcyjnoĞci terenu i/lub malejącej opáacalnoĞci produkcji rolnej³.

1 Z utworzonego przy uĪyciu metody wzorca rozwoju Z. Hellwiga rankingu gmin miejsko--wiejskich i wiejskich województwa wielkopolskiego do badaĔ przyjĊto gminy: Kobyla Góra (137 ankiet), Nowy TomyĞl (196 ankiet), Wijewio (77 ankiet), Wolsztyn (354 ankiet). Operat po-pulacji stanowiáy wszystkie osoby zamieszkujące tereny wiejskie badanych gmin, które miaáy co najmniej 20 lat. Kryterium wieku okreĞlono na podstawie danych GUS „Powszechny Spis Rolny 2002”, gdyĪ opracowanie to zawiera dane dotyczące struktury badanej populacji z uwzglĊdnieniem trzech cech jednoczeĞnie, tj. wieku, wyksztaácenia i páci w ukáadzie gminnym.

Badania ankietowe podmiotów gospodarczych przeprowadzone byáy w formie sondaĪu, na licz-bie 100 podmiotów, przy czym w doborze jednostek do badania zastosowano dobór celowy, w ramach trzech grup: pozostaáe obiekty noclegowe i gastronomia, handel detaliczny, usáugi i roz-rywka. WielkoĞü sondaĪu w poszczególnych gminach zostaáa okreĞlona proporcjonalnie do liczby funkcjonujących na ich terenie podmiotów gospodarczych.

Badania ankietowe przeprowadzone z wáaĞcicielami gospodarstw agroturystycznych w formie wy-wiadu standaryzowanego miaáy charakter peány. Przeprowadzono áącznie 39 wywiadów: Kobyla Góra (13), Nowy TomyĞl (12) oraz po siedem wywiadów w gminach Wijewo i Wolsztyn.

2 ZbliĪone wyniki badaĔ prezentują J. Sikora, M. Karczewska, Wpáywy i wydatki Ğrodków pie-niĊĪnych w gospodarstwach agroturystycznych, w: Gospodarka turystyczna w XXI wieku. Szanse i bariery rozwoju w warunkach integracji miĊdzynarodowej, red. S. Bosiacki, J. Grell, PoznaĔ 2004, s. 86.

3 G. Goáembski, Turystyka wiejska: czy osiągnĊáa masĊ krytyczną i wytwarza miejsca pracy i dochody wystarczające do zrekompensowania schyáku rolnictwa, w: Rozwój agroturystyki czyli

177 Ekonomiczne skutki rozwoju agroturystyki...

Wykres 1. Udziaá dochodów z agroturystyki w dochodach ogóáem badanych gospo-darstw agroturystycznych

ħródáo: opracowanie wáasne.

Hipoteza ta moĪe znaleĨü potwierdzenie w przeprowadzonych badaniach, gdyĪ wĞród najczĊĞciej deklarowanych przyczyn zaprzestania dziaáalnoĞci rol-niczej byáo osiąganie z niej niezadowalających dochodów lub wrĊcz ich brak.

Prowadzenia dziaáalnoĞci rolniczej zaprzestali kwaterodawcy, których dochód z prowadzonej dziaáalnoĞci agroturystycznej stanowiá zarówno 20, jak i 100%

dochodu. W związku z tym naleĪy wnioskowaü, Īe zaniechanie produkcji rol-niczej w gospodarstwach, które osiągają 20% swoich dochodów z dziaáalnoĞci agroturystycznej mogáo byü związane z podjĊciem pracy zarobkowej lub naby-ciem praw do ĞwiadczeĔ socjalnych. Natomiast w przypadku gospodarstw, dla których agroturystyka jest podstawowym i jedynym Ĩródáem dochodu produk-cja rolnicza zostaáa zepchniĊta na drugi plan i jest podtrzymywana jedynie ze wzglĊdu na turystów i zachowanie wiejskiego charakteru gospodarstwa lub caá-kowicie likwidowana, co jest zjawiskiem niekorzystnym.

Kwestią, którą naleĪaáoby poruszyü w tym miejscu, jest pytanie, czy wiel-koĞü osiąganego dochodu z agroturystyki jest satysfakcjonująca dla gospodarza, a tym samym, czy Ğwiadczenie usáug agroturystycznych faktycznie wpáynĊáo pozytywnie na sytuacjĊ ekonomiczną wáaĞciciela gospodarstwa agroturystycz-nego i jego rodziny, czy tylko zastąpiáo dochody uzyskiwane dotychczas z innych Ĩródeá. Przeprowadzone badania pozwoliáy ustaliü, Īe 36% kwaterodawców nie zauwaĪyáo poprawy swojej sytuacji ekonomicznej od momentu rozpoczĊcia dziaáalnoĞci agroturystycznej, natomiast 38% odnotowaáo nieznaczną, a 26%

wyraĨną poprawĊ.

maáe gminy w duĪej Unii, Materiaáy konferencyjne z Forum Dyskusyjnego Tour Salon 2004, Poz-naĔ 2004, s. 3–20.

178 Joanna Kosmaczewska, Jowita Górka

Wykres 2. Osiągany dochód z dziaáalnoĞci agroturystycznej, a prowadzenie dziaáalnoĞci rolniczej

ħródáo: opracowanie wáasne.

Wykres 3. Osiągany dochód z agroturystyki, a związana z nim sytuacja ekonomiczna kwaterodawców

% dochodu z dziaáalnoĞci agroturystycznej liczba gospodarstw agroturystycznych

nie prowadzi

% dochodu z dziaáalnoĞci agroturystycznej

%

sytuacja ekonomiczna nie zmieniáa siĊ nastąpiáa nieznaczna poprawa nastąpiáa wyraĨna poprawa

179 Ekonomiczne skutki rozwoju agroturystyki...

Analizując wyniki badaĔ zaprezentowane na wykresie 3, nasuwa siĊ pytanie, dlaczego 60% kwaterodawców, dla których agroturystyka jest jedynym Ĩródáem utrzymania, nie zauwaĪyáo w związku ze Ğwiadczeniem usáug poprawy swojej sytuacji ekonomicznej. Taki stan rzeczy táumaczyü moĪna dwojako, mianowicie respondenci pytani o sytuacjĊ fi nansową, w obawie przed fi skusem, podali stan gorszy od rzeczywistego lub teĪ z prowadzenia dziaáalnoĞci agroturystycznej osiągają dochód porównywalny z dochodem z poprzedniego Ĩródáa utrzymania.

Wykonany test dla dwóch wskaĨników struktury (U = –4,1268 naleĪy do zbioru krytycznego U_0,05= –1,6449) pozwala z prawdopodobieĔstwem 0,05 przyjąü, Īe liczba kwaterodawców, którzy zauwaĪyli jakąkolwiek poprawĊ swojej sytuacji ekonomicznej od momentu rozpoczĊcia dziaáalnoĞci agroturystycznej jest mniej-sza w gminach miejsko-wiejskich. Dodatkowo za pomocą testu F² ustalono, Īe opinia kwaterodawców na temat zmiany ich sytuacji ekonomicznej na skutek Ğwiadczenia usáug agroturystycznych nie zaleĪy od

– wyksztaácenia i wieku usáugodawców, – lat pracy w gospodarstwie rolnym, – wielkoĞci gospodarstwa rolnego, – liczebnoĞci gospodarstwa domowego,

– okresu prowadzenia gospodarstwa agroturystycznego, – rodzaju zakwaterowania,

– liczby oferowanych pokoi.

Na podstawie zaprezentowanych wyników badaĔ moĪna stwierdziü, Īe dokonana przez samych kwaterodawców ocena zmiany sytuacji ekonomicznej wynikającej ze Ğwiadczenia usáug agroturystycznych jest wynikiem zderzenia pierwotnych wyobraĪeĔ dotyczących efektywnoĞci tego rodzaju dziaáalnoĞci z rzeczywistoĞcią. Dodaü przy tym naleĪy, Īe nie jest odosobnionym przypad-kiem sytuacja, w której gospodarze oceniają ekonomiczny sukces swojego przed-siĊwziĊcia przez pryzmat zysków sąsiada, a nie wáasnej zdolnoĞci usáugowej.

Ponadto moĪna zaáoĪyü, Īe jak we wszystkich badaniach dotyczących zado-wolenia z osiąganych dochodów, tak i w tym wypadku deklarowana ocena jest zaniĪona.

180 Joanna Kosmaczewska, Jowita Górka

2. WPàYW AGROTURYSTYKI NA DOCHODY MIESZKAēCÓW TERENÓW WIEJSKICH

OkreĞlenie poĞredniego wpáywu agroturystyki na dochody mieszkaĔców, którzy nie prowadzą gospodarstw agroturystycznych, moĪna by byáo oprzeü jedynie na liczbie turystów i szacunkach poniesionych przez nich wydatków.

NastĊpnie naleĪaáoby skorygowaü otrzymaną kwotĊ wpáywów o wartoĞü odpo-wiedniego mnoĪnika. Ustalenie odpoodpo-wiedniego mnoĪnika jest skomplikowane, natomiast przyjĊcie mnoĪnika ustalonego dla innego obszaru wiązaáoby siĊ z niebezpieczeĔstwem otrzymania báĊdnych wyników. „Niemniej jednak istotny jest juĪ sam fakt istnienia mnoĪnika, jednoznaczny z tym, Īe ruch turystyczny stymuluje rozwój produkcji towarów i usáug w danej gospodarce”⁴. Dodatkowe oszacowanie wielkoĞci wpáywu dochodów z agroturystyki na dochody miejsco-wej ludnoĞci utrudnia fakt, iĪ nie ma dokáadnych danych okreĞlających liczbĊ przyjeĪdĪających na teren badanych gmin „agrowczasowiczów” i – jak moĪna zakáadaü – struktura i wielkoĞü ich wydatków, ze wzglĊdu na specyfi czny cha-rakter agroturystyki, moĪe siĊ róĪniü od wielkoĞci podanych przez Instytut Tury-styki. Prowadząc badania, skupiono siĊ gáównie na wyznaczeniu zmiennych, które determinują znaczenie przychodów z agroturystyki dla mieszkaĔców.

Przeprowadzone badania ankietowe wykazaáy, Īe 17% respondentów uwaĪa, Īe rozwój agroturystyki w gminie ma pozytywny wpáyw na dochody ich rodziny, przy czym czĊĞciej zauwaĪali to mieszkaĔcy gmin wiejskich niĪ miejsko-wiejskich. Deklarowana odpowiedĨ w przypadku mieszkaĔców gmin wiejskich zaleĪaáa od wyksztaácenia respondentów, a w przypadku mieszkaĔców gmin miejsko-wiejskich od ich páci. NajczĊĞciej pozytywny wpáyw agroturystyki na dochody respondentów w gminach miejsko-wiejskich deklarowali mĊĪczyĨni, a w gminach wiejskich – osoby ze Ğrednim wyksztaáceniem.

Przeprowadzone badania pozwoliáy ustaliü takĪe, Īe istnieje umiarkowana zaleĪnoĞü miĊdzy odczuwaniem pozytywnego wpáywu agroturystyki na dochody rodziny a nastawieniem mieszkaĔców gminy do turystów. Na podstawie ana-lizy wyników badaĔ moĪna stwierdziü, Īe negatywny stosunek do turystów mają wszystkie osoby (100% odpowiedzi), które stwierdziáy, Īe rozwój agroturystyki nie ma wpáywu na ich dochody. Natomiast osoby, które odczuwają pozytywny

4 D. Milewski, Wpáyw turystyki na rozwój gospodarczy województwa zachodniopomorskiego, Ekonomiczne Problemy Turystyki nr 3, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu SzczeciĔskiego nr 361, Szczecin 2003, s. 114.

181 Ekonomiczne skutki rozwoju agroturystyki...

wpáyw rozwoju agroturystyki na swoje dochody, deklarowaáy pozytywny (82%) lub obojĊtny (8%) stosunek do turystów. Zatem moĪna stwierdziü, Īe poĞrednie czerpanie korzyĞci z rozwoju agroturystyki na terenie gminy wpáywa na postawĊ mieszkaĔców wzglĊdem przybywających turystów. Wyniki te potwierdzają opi-sywane w literaturze zjawisko polaryzacji, które prowadzi do dezintegracji spo-áecznoĞci lokalnej.

Wykres 4. Pozytywny wpáyw rozwoju agroturystyki na dochody mieszkaĔców nie pro-wadzących dziaáalnoĞci agroturystycznej

ħródáo: opracowanie wáasne.

3. WPàYW AGROTURYSTYKI NA DOCHODY LOKALNYCH PRZEDSIĉ-BIORCÓW

SondaĪ przeprowadzony wĞród lokalnych przedsiĊbiorców wykazaá, Īe 25% z nich uwaĪa, Īe rozwój agroturystyki w gminie ma pozytywny wpáyw na ich dochody. OdpowiedĨ nie zaleĪaáa od wyksztaácenia i wieku respondentów.

Dodatkowo 43% przedsiĊbiorców zadeklarowaáo, Īe zauwaĪalną czĊĞü ich klien-tów stanowią turyĞci. Przy uĪyciu testu F² i statystyki C-Pearsona ustalono, Īe istnieje silna zaleĪnoĞü (C_skor. = 0,584) miĊdzy udziaáem turystów wĞród klientów

0 5 10 15 20 25 30 35

%

wyĪsze Ğrednie zasadnicze

zawodowe

podstawowe

Odsetek liczby mieszkaĔców, którzy twierdzą, Īe rozwój agroturystyki na terenie gminy ma pozytywny wpáyw na dochody ich rodziny

182 Joanna Kosmaczewska, Jowita Górka

badanego respondenta a postrzeganiem wpáywu agroturystyki na dochody. Silną zaleĪnoĞü (C_skor. = 0,611) stwierdzono takĪe miĊdzy postrzeganiem wpáywu agro-turystyki na dochody, a zwiĊkszeniem obrotów w miesiącach letnich.

Wykres 5. Ocena wpáywu agroturystyki na dochody w opinii przedsiĊbiorców a procen-towy udziaá turystów wĞród klientów respondenta

ħródáo: opracowanie wáasne.

Podsumowanie

W związku z tym, Īe wszyscy respondenci – wáaĞciciele gospodarstw agroturystycznych, mieszkaĔcy nieĞwiadczący usáug agroturystycznych oraz przedsiĊbiorcy, wykazali, Īe agroturystyka ma mniejszy lub wiĊkszy wpáyw na ich dochody, moĪna siĊ spodziewaü, Īe poĞrednio – poprzez podatek od osób fi zycznych i prawnych – agroturystyka wpáywa takĪe na dochody wáasne gminy.

ĝwiadczenie usáug agroturystycznych, po speánieniu okreĞlonych wymogów, zwolnione jest z podatku dochodowego, a nie sposób dokáadnie stwierdziü, jaka czĊĞü podatku páaconego przez przedsiĊbiorców pochodzi z dochodu uzyskanego z obsáugi „agrowczasowiczów”. Stąd moĪna siĊ pokusiü jedynie o sprawdzenie,

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

0 10 20 30 50 60 100

% udziaá turystów wĞród klientów

% odpowiedzi

nie wiem

rozwój agroturystyki nie ma pozytywnego wpáywu na dochody rozwój agroturystyki ma pozytywny wpáyw na dochody

183 Ekonomiczne skutki rozwoju agroturystyki...

czy wysokoĞü dochodów wáasnych w badanych gminach uzaleĪniona jest od liczby udzielonych noclegów w przeliczeniu na jednego mieszkaĔca. Przeprowa-dzony test F² wykazaá, Īe nie istnieje wspóázaleĪnoĞü miĊdzy liczbą udzielonych noclegów a dochodami wáasnymi badanych gmin (co moĪna stwierdziü z 0,05 prawdopodobieĔstwem).

Brak wspomnianej zaleĪnoĞci jest zrozumiaáy, Īadna bowiem z badanych gmin nie jest gminą typowo turystyczną. Nie oznacza on jednak, Īe poĞrednie wpáywy z turystyki w postaci na przykáad podatku dochodowego są bez zna-czenia dla budĪetu gminy, lecz Īe wpáyw ten nie zajmuje wiodącej pozycji.

JeĞli przyjmiemy, Īe 25% lokalnych przedsiĊbiorców czerpie poĞrednio korzy-Ğci fi nansowe z obecnokorzy-Ğci na terenie gminy „agroturystów”, moĪna uznaü, Īe Ğwiadczenie usáug agroturystycznych po osiągniĊciu pewnej skali – indywidu-alnej dla kaĪdego obszaru, wpáywa poĞrednio na budĪet gminy. KorzyĞcią dla budĪetu gminy jest równieĪ przedsiĊbiorczoĞü osób podejmujących dziaáalnoĞü agroturystyczną oraz powstaáej pod jej wpáywem innej dziaáalnoĞci gospodar-czej, zmniejsza bowiem wydatki budĪetu na Ğwiadczenia socjalne i dziaáania aktywizujące lokalną spoáecznoĞü. W opinii wáadz samorządowych, dwóch z czterech badanych gmin, to jest Kobylej Góry i Nowego TomyĞla, agrotury-styka ma pozytywny wpáyw na dochody gminy⁵. Ponadto odsetek liczby miesz-kaĔców, którzy uznali, Īe agroturystyka jest lub moĪe byü istotnym Ĩródáem dochodów dla ich gminy, waha siĊ w granicach od 70 do 78%, przy czym róĪnice w odpowiedziach respondentów z poszczególnych gmin okazaáy siĊ statystycz-nie statystycz-nieistotne. Iststatystycz-nieje natomiast sáaba zaleĪnoĞü miĊdzy wiekiem respondentów a ich opinią na temat postrzegania agroturystyki jako istotnego Ĩródáa dochodów dla gminy. NajwiĊcej pozytywnych opinii wyrazili mieszkaĔcy w wieku 30–49 lat. Natomiast najwiĊcej odpowiedzi negatywnych udzielili najmáodsi (20–29 lat) i najstarsi (50 • lat) respondenci.

Podsumowując, naleĪy stwierdziü, Īe agroturystyka pozytywnie wpáywa na dochody lokalnej spoáecznoĞci, co w przeprowadzonych badaniach ankietowych zadeklarowali sami zainteresowani. Jednak oszacowanie wielkoĞci tego wpáywu, ze wzglĊdu miĊdzy innymi na trudnoĞci w wyodrĊbnieniu rozmiarów agrotury-styki w turystyce, a takĪe brak sprawozdawczoĞci dotyczącej Ğwiadczenia usáug agroturystycznych obarczone byáoby zbyt duĪym báĊdem.

5 Warto tutaj nadmieniü, Īe 33,6% ankietowanych radnych przez M. Karczewską w wybranych powiatach województwa wielkopolskiego zadeklarowaáo, Īe agroturystyka ma pozytywny wpáyw na dochody gminy. M. Karczewska, AktywnoĞü samorządów terytorialnych jako czynnik stymulu-jący rozwój agroturystyki, „Problemy Turystyki” 2004, nr 3–4, vol. XXVII, s. 94.

184 Joanna Kosmaczewska, Jowita Górka

Agroturystyka nie jest przedsiĊwziĊciem prowadzonym na duĪą skalĊ;

osiągane z niej korzyĞci – zarówno dla kwaterodawców, jak i dla pozostaáych mieszkaĔców gminy – są wprost proporcjonalne do jej rozmiarów. Jak wskazują wyniki badaĔ przeprowadzonych z wáaĞcicielami gospodarstw agroturystycz-nych, dochody uzyskane z tego rodzaju usáug rzadko są alternatywą dla dobrze prosperującego gospodarstwa rolnego czy pracy najemnej. Jednak zmiany zachodzące w agroturystyce, które gáównie polegają na przechodzeniu od wypo-czynku biernego w aktywny, stwarzają moĪliwoĞü zwiĊkszenia ekonomicznej efektywnoĞci gospodarstwa agroturystycznego – przy niezmienionej zdolnoĞci usáugowej. Dają równieĪ szansĊ coraz szerszego wáączenia lokalnej spoáecznoĞci i fi rm w podziaá przychodów z agroturystyki. Jednak naleĪy zdawaü sobie sprawĊ z tego, Īe rozmiary efektu mnoĪnikowego uruchamianego przez Ğwiadczenie usáug agroturystycznych zaleĪą w duĪej mierze od niskiego poziomu bariery cywilizacyjnej, którego jednym z przejawów moĪe byü duĪa otwartoĞü i przed-siĊbiorczoĞü mieszkaĔców.

ECONOMIC RESULTS OF AGROTOURISM DEVELOPMENT