TWIERDZENIE COASE’A

Zgodnie z twierdzeniem Coase’a¹ moĪna osiągnąü spoáecznie efektywną alokacjĊ zasobów za pomocą dobrowolnych negocjacji pomiĊdzy zainteresowa-nymi stronami. Twierdzenie to zaprezentowaá R. Coase w artykule The Problem of Social Cost², w którym rozwaĪaá rolĊ systemu prawnego, a w szczególnoĞci tak zwane prawa wáasnoĞci w przypadkach, w których wystĊpują efekty zewnĊtrzne.

Elementem spajającym zawartoĞü artykuáu oraz opisaną przez Coase’a w 1937 roku teoriĊ powstawania przedsiĊbiorstw w gospodarce wolnokonkurencyjnej byáa koncepcja kosztów transakcyjnych, za których odkrycie znaczenia otrzymaá NagrodĊ Nobla w dziedzinie ekonomii w 1991 roku. Koszty transakcyjne, za pomocą których R. Coase wyjaĞniaá istnienie przedsiĊbiorstw, są to koszty zwią-zane z zawieraniem umów, negocjacjami z potencjalnymi partnerami itp. Tego rodzaju koszty muszą byü uwzglĊdniane w decyzjach produkcyjnych, a w przy-padku, gdy są stosunkowo duĪe, mogą nawet uniemoĪliwiü wymianĊ na rynku³.

W swojej pracy Coase zanegowaá wówczas powszechnie przyjĊtą metodĊ korekcji efektów zewnĊtrznych, polegającą na ich internalizacji poprzez podatki (tak zwany podatek Pigou). Coase argumentowaá, Īe rozwiązanie proponowane przez Pigou pozwala na arbitralnoĞü organów administracji publicznej w oce-nie ich wielkoĞci. Zwróciá uwagĊ na obustronny charakter problemu (ang. The Reciprocal Nature of the Problem), uznając, Īe jeĞli A szkodzi B, to usuniĊcie tej szkody spowoduje szkodĊ dla B. W rzeczywistoĞci problem sprowadza siĊ do rozstrzygniĊcia, czy naleĪy pozwoliü wyrządziü szkodĊ B, czy A i jak osiąg-nąü maksymalną uĪytecznoĞü caákowitą (to jest sumĊ uĪytecznoĞci A i B). Jako

1 W niektórych polskich Ĩródáach táumaczone jako: teoremat lub koncepcja Coase’a.

2 Por. R. Coase, The Problem of Social Cost, “Journal of Law and Economics” 1960, nr 3, s. 1–23.

3 Por. B. Hobbs, Debt-for-Nature Swaps: The Case for Property Rights, Laissez-Faire 2005, s. 74–83.

31 Zastosowanie twierdzenia Coase’a...

przykáad Coase podaá hodowcĊ bydáa, który wypasa swoje bydáo na polu przy-legającym do pola rolnika, który uprawia tam zboĪe. Bydáo niszczy zboĪe, przy czym im wiĊcej miĊsa chce dostarczyü hodowca, tym bardziej musi zniszczyü zboĪe. Wybór spoáeczny pomiĊdzy produkcją bydáa albo zboĪa musi byü oparty na spodziewanych dodatkowych (kraĔcowych) przychodach i kosztach. W arty-kule Coase ilustruje swoje rozwaĪania przykáadem arytmetycznym (tabela 1):

Tabela 1 Dane dotyczące arytmetycznego przykáadu twierdzenia Coase’a

Liczba byków w stadzie

Roczne straty zboĪa [dol.]

KraĔcowa strata zboĪa spowodowana dodatko-wym bykiem [dol.]

1 1 1

2 3 2

3 6 3

4 10 4

ħródáo: na podstawie R. Coase, The Problem of Social Cost..., s. 2.

Coase zaáoĪyá, Īe koszt postawienia páotu wynosi 9 dolarów. Przyjmując, Īe hodowca bydáa jest odpowiedzialny za straty, które ponosi rolnik, jego dodat-kowy koszt zwiĊkszenia stada z 2 do 3 sztuk wyniesie 3 dolary. JeĪeli hodowca bydáa bĊdzie chciaá zwiĊkszyü swoje stado do 4 lub wiĊcej sztuk, bĊdzie mógá postawiü páot (za 9 dolarów), a jego koszt kraĔcowy zwiĊkszenia stada wynie-sie 0.

Zakáadając, Īe przychody rolnika ze sprzedaĪy zboĪa wyniosą 12 dolarów, a koszty 10 dolarów, rolnik osiągnie zysk wynoszący 2 dolary. JeĪeli w tym momencie hodowca bydáa rozpocznie swoją dziaáalnoĞü, a wyrządzona szkoda ma wartoĞü 1 dolara, rolnik uzyska 11 dolarów ze sprzedaĪy zboĪa oraz 1 dolar jako odszkodowanie od hodowcy. W przypadku, gdy hodowca uzna za opáacalne zwiĊkszenie stada do 2 sztuk, nawet uwzglĊdniwszy dodatkowe koszty w wyso-koĞci 2 dolarów, suma odszkodowania wyniesie 3 dolary, a zyski rolnika siĊ nie zmienią. Pojawia siĊ zatem pole do zawarcia wzajemnej umowy, w której rolnik

32 Adam Pawlicz

zobowiąĪe siĊ do zaprzestania dziaáalnoĞci w zamian za odszkodowanie przekra-czające 2 dolary.

JeĪeli zatem nie bĊdzie moĪliwoĞci zawarcia umowy pomiĊdzy rolnikiem a hodowcą i hodowca bĊdzie musiaá wypáaciü odszkodowanie (bez moĪliwo-Ğci zaprzestania upraw), spowoduje to zbyt maáą iloĞü czynników produkcji w hodowli i zbyt duĪą w rolnictwie. W sytuacji, kiedy dopuszczona zostanie moĪliwoĞü transakcji pomiĊdzy zainteresowanymi stronami, wtedy moĪliwe bĊdzie unikniĊcie sytuacji, w której koszty utraty zboĪa przekroczą zysk kraĔ-cowy z hodowli bydáa⁴.

W przypadku systemu prawnego, w którym nie ma koniecznoĞci páacenia odszkodowaĔ, Coase dowodziá, iĪ alokacja zasobów nie ulegnie zmianie. Zakáa-dając wielkoĞü stada wynoszącą 3 sztuki bydáa, rolnik jest gotowy do zapáaty 3 dolarów w przypadku redukcji wielkoĞci stada do 2 sztuk, 5 dolarów w przy-padku redukcji do 1 sztuki oraz 6 dolarów za caákowite zaprzestanie hodowli bydáa na polu obok. 3 dolary są wiĊc wielkoĞcią, o którą musi powiĊkszyü swoje koszty utrzymania trzeciej sztuki bydáa. Tak wiĊc niezaleĪnie od tego czy 3 dolary są opáatą, jaką musi uiĞciü hodowca rolnikowi za utrzymanie trzeciej sztuki bydáa, czy jest to suma pieniĊdzy, którą otrzyma od rolnika za rezygnacjĊ z trzeciej sztuki bydáa, nie zmieni to ostatecznego rezultatu, który zaleĪy od dodatkowej wartoĞci produkcji. JeĞli przekroczy ona 3 dolary, wtedy niezaleĪnie od tego czy hodowca bĊdzie musiaá zapáaciü za szkody wzroĞnie produkcja⁵.

Twierdzenie Coase’a moĪna zatem sformuáowaü nastĊpująco: jeĪeli prawa wáasnoĞci są dobrze okreĞlone i moĪna je transferowaü bez kosztów transakcyj-nych, to alokacja zasobów nie zaleĪy od sposobu początkowego rozdysponowa-nia praw wáasnoĞci. Aby twierdzenie byáo prawdziwe, naleĪy przyjąü równieĪ zaáoĪenie o konkurencji doskonaáej, braku asymetrii informacji oraz braku efektu dochodowego.

Coase naturalnie zdawaá sobie sprawĊ z kontrfaktycznoĞci przyjĊtych zaáoĪeĔ. W omawianym artykule zwraca nawet uwagĊ na fakt, iĪ w przypadku, gdy koszty transakcyjne są bardzo duĪe (na przykáad w wypadku fabryki, która zatruwa obszar zamieszkaáy przez bardzo duĪą spoáecznoĞü), to od jasno okreĞlo-nego systemu praw do zanieczyszczeĔ bardziej efektywna bĊdzie bezpoĞrednia interwencja paĔstwa. Twierdzi on równieĪ, iĪ bardzo czĊsto ekonomiĞci i

poli-4 R. Coase, The Problem of Social Cost..., s. 4–5.

5 TamĪe, s. 6.

33 Zastosowanie twierdzenia Coase’a...

tycy zbyt áatwo przychylają siĊ do tego rodzaju rozwiązaĔ i nie zwracają uwagi na fakt, Īe regulacja paĔstwa jest równieĪ kosztowna. Pisze on⁶: All solutions have costs and there is no reason to suppose that government regulation is called for simply because the problem is not well handled by the market or the fi rm.

Rozwiązywanie problemów efektów zewnĊtrznych za pomocą twierdzenia Coase’a jest bardzo czĊsto krytykowane z powodu warunków ograniczających.

Ponadto jego krytycy argumentują, Īe bardzo rzadko moĪliwe jest rzeczywiste oszacowanie poziomu szkód wyrządzonych na przykáad przez emisjĊ dwutlenku siarki⁷. Ponadto w praktyce áatwo jest zidentyfi kowaü emitenta zanieczyszczeĔ, a bardzo trudno okreĞliü grupĊ osób poszkodowanych, na przykáad wyciĊcie lasów Amazonii spowoduje nie tylko obniĪenie poziomu Īycia mieszkaĔców okolicy, ale równieĪ moĪe mieü wpáyw na globalne zmiany klimatu.

2. POZYTYWNE EFEKTY ZEWNĉTRZNE W TURYSTYCE

Efektami zewnĊtrznymi okreĞla siĊ w ekonomii zjawisko polegające na przeniesieniu czĊĞci kosztów lub korzyĞci wynikających z dziaáalnoĞci jednego podmiotu na podmioty trzecie bez odpowiedniej rekompensaty. Zazwyczaj jest to uboczny skutek dziaáalnoĞci danego podmiotu gospodarczego, którego kon-sekwencje (pozytywne bądĨ negatywne) ponosi szersze grono odbiorców nie-zaleĪnie od swojej woli⁸. PojĊcie to wprowadzone zostaáo przez brytyjskiego ekonomistĊ Arthura Pigou, który rozróĪniá pojĊcia kraĔcowy produkt spoáeczny i prywatny⁹.

W literaturze dotyczącej ekonomiki i geografi i turystyki problematyka efektów zewnĊtrznych wystĊpuje bardzo rzadko, niemniej jednak interwencja podmiotów publicznych, zwáaszcza w dziedzinie tworzenia i promowania obsza-rowych produktów turystycznych postulowana jest bardzo czĊsto. E. Dziedzic

6 TamĪe, s. 10.

7 Por. www.huppi.com, 12.8.2007.

8 W. Krewitt, B. Schlomann, Externe Kosten der Stromerzeugung aus erneuerbaren Energie im Vergleich zur Stromerzeugung aus fossilen Energieträgern, Gutachten im Rahmen von Bera-tungleistungen für das Bundesministerium für Umwelt, Naturschutz und Reaktorsicherheit, Karls-ruhe 2006, s. 4–5.

9 A. Pigou, The Economics of Welfare, Macmillan and Co., London 1920, publikacja dostĊpna pod adresem: http://www.econlib.org/library/NPDBooks/Pigou/pgEW13.html; 31.7.2007.

34 Adam Pawlicz

zauwaĪa, Īe stosunkowo wiĊcej uwagi poĞwiĊca siĊ przy tym efektom negatyw-nym, a znacznie mniej pozytywnym¹⁰. W swoim artykule wskazuje dwa rodzaje pozytywnych efektów zewnĊtrznych rozwoju turystyki w regionie wraz z poten-cjalnymi podmiotami odpowiedzialnymi za generowanie efektów zewnĊtrznych, potencjalnymi benefi cjentami oraz zjawiskami ekonomicznymi, z którymi zwią-zany jest dany efekt zewnĊtrzny (tabela 2).

Tabela 2 Pozytywne efekty zewnĊtrzne w turystyce

Rodzaj pozytywnego ekono-miczna związana z

efek-tem zewnĊtrznym

infrastruk-tury związanej obsáugą ruchu turystycznego

sektor publiczny,

sektor prywatny przedsiĊbiorstwa

turystyczne wzrost frekwencji, niĪ-sze koszty operacyjne ħródáo: E. Dziedzic, Efekty zewnĊtrzne..., s. 270.

Inną typologiĊ pozytywnych efektów zewnĊtrznych w turystyce proponuje N. Vanhove¹¹, który rozpatruje efekty zewnĊtrzne z punktu widzenia inwestora w projektach turystycznych. Zwraca on uwagĊ na nastĊpujące efekty zewnĊtrzne wystĊpujące w regionie w czasie i po zakoĔczeniu inwestycji:

– efekt wizerunku, – efekt promocyjny,

– poprawa bilansu handlowego, – wzrost wartoĞci nieruchomoĞci.

Zatem niezaleĪnie od tego, czy inwestor jest podmiotem prywatnym, czy publicznym w przypadku inwestycji turystycznych wystĊpują oprócz negatyw-nych równieĪ pewne pozytywne efekty zewnĊtrzne, których benefi cjentem są przede wszystkim inne przedsiĊbiorstwa turystyczne oraz (w mniejszym stopniu)

10 E. Dziedzic, Efekty zewnĊtrzne w rozwoju turystyki, w: Gospodarka turystyczna w regionie, Jelenia Góra 2006, s. 266–273.

11 N. Vanhove, The economics of tourism destinations, Oxford 2000, s. 214–216.

35 Zastosowanie twierdzenia Coase’a...

spoáecznoĞü lokalna. Typowym przykáadem pozytywnego efektu zewnĊtrznego w turystyce jest uruchomienie dodatkowych poáączeĔ lotniczych z danego regionu, które bardzo czĊsto przekáada siĊ na zwiĊkszony ruch turystyczny¹².