Dowód z opinii biegłego

Jak już wskazano, jeżeli sąd po dokonaniu analizy materiału dowodowego przedstawionego przez strony, w szczególności dotyczącego stosowanych w obrocie stawek, poweźmie wątpliwość co do ich „rynkowości”, a jed-nocześnie uzna, że rozstrzygnięcie tych wątpliwości wymaga posiadania wiadomości specjalnych, konieczne jest sięgnięcie do dowodu z opinii bieg-łego⁶⁵⁸. Należy przy tym pamiętać, że w takim przypadku niedopuszczalne jest obarczanie strony negatywnymi skutkami procesowymi wynikającymi z rozkładu ciężaru dowodu⁶⁵⁹. Przyjęcie, iż opinia biegłego jest niezastę-powalnym środkiem dowodowym, oznacza bowiem „niedopuszczalność wydania orzeczenia końcowego z pominięciem tego dowodu”⁶⁶⁰. Jak już

657 Zob. „time for print” – https://en.wikipedia.org/wiki/Time_for_print, dostęp: 20.12.2019 r.

658 Zob. wyrok SN z 15.06.2011 r., V CSK 373/10.

659 Zob. wyrok SN z 15.06.2011 r., V CSK 373/10; zob. także uwagi SN w wyroku z 21.02.2007 r., I CSK 446/06, LEX nr 253393, dotyczące łagodniejszego podejścia do zasady prekluzji dowodowej, w sytuacji, gdy ścisłe udowodnienie wysokości dochodzonego wynagrodzenia jest niemożliwe lub utrudnione.

660 Zob. wyrok SN z 15.06.2011 r., V CSK 373/10.

wspomniano, nie jest to jednak równoznaczne z tym, że udział biegłego będzie niezbędny w każdej czy nawet w większości spraw⁶⁶¹.

Zupełnie nietrafne jest przy tym uznanie, że obliczanie kwoty stosownego wynagrodzenia (czy też stawki rynkowej, czyli wynagrodzenia bazowego) stanowi „ustalanie stanu faktycznego”, czego w żadnym wypadku nie może czynić biegły, gdyż należy to do wyłącznej kompetencji sądu⁶⁶². W niektó-rych sytuacjach oszacowanie wartości licencji (opłaty licencyjnej) z całą pewnością będzie wymagało posiadania wiadomości specjalnych, a zatem sięgnięcia do dowodu z opinii biegłego. Nawet dysponując szerokim i wia-rygodnym materiałem porównawczym, np. wieloma umowami zawartymi w przeszłości przez powoda będącego profesjonalistą, ustalenie hipotetycz-nej stawki licencyjhipotetycz-nej może okazać się bardzo trudne. Dobrym przykładem jest wycena utworu w postaci fotografii. Problematyczne jest już często samo zakwalifikowanie zdjęcia do właściwej kategorii, od czego zależy wysokość wynagrodzenia (można zakładać, że bardziej wartościowe są fotografie arty-styczne niż reporterskie, choć oczywiście nie jest to reguła). Udział biegłego w takich sytuacjach będzie zatem bardzo pomocny⁶⁶³.

Słusznie zauważył Sąd Najwyższy w wyroku z 10.07.2009 r.⁶⁶⁴, że „kompe-tencje biegłego powinny obejmować wiedzę w zakresie cen w obrocie (...) [utworem]”. Biegły nie powinien natomiast badać czynników wpływających stricte na samą wartość dzieła, tj. np. poziomu skomplikowania utworu albo nakładu pracy wymaganej do jego stworzenia. Choć zazwyczaj, im bardziej wartościowe artystycznie dzieło, tym wyższe będą opłaty licencyjne za

możli-661 Inaczej, acz niesłusznie: D. Sokołowska, Prawo..., s. 502; D. Sokołowska, Opinia..., s. XI.

662 Stanowisko to zdają się prezentować R.M. Sarbiński i  K. Sobczyk-Sarbińska, Ustalanie..., s. 647. Przy czym ostatecznie przywołani autorzy nieco modyfikują swój pogląd, stwierdzając, iż:

„nie można z góry założyć, że opinia biegłego jest lub nie jest niezbędna dla obliczenia wysokości stosownego wynagrodzenia. Zasadność przeprowadzenia tego dowodu zależy bowiem od oko-liczności konkretnej sprawy, a w szczególności od tego, czy strony dysponują innymi dowodami”

(Ustalanie..., s. 648).

663 Przykładowo do dowodu z  opinii biegłego w  celu dokonania oceny wartości fotografii sięgnął sąd I instancji w sprawie zakończonej ostatecznie wydaniem wyroku przez Sąd Apelacyjny w Krakowie 30.12.2014 r., I ACa 1420/14, LEX nr 1651903. Sąd uznał za słuszne przyjęcie – w ślad za opinią biegłego – minimalnych stawek za wykorzystanie zdjęć określonych w serwisie Istockpho-to, ponieważ fotografie autorstwa powoda miały charakter amatorski i były złej jakości. Jednocześ-nie jednak Sąd Apelacyjny wskazał, że dowód z opinii biegłego był zbędny, poJednocześ-nieważ ocena cha-rakteru zdjęć była „oczywista nawet bez posiadania wiadomości specjalnych w tym przedmiocie”.

664 Wyrok SN z 10.07.2009 r., II CSK 89/09, LEX nr 1055047.

wość jego eksploatacji, to jednak nie można przyjąć, że reguła ta nie doznaje wyjątków. O wartości licencji decyduje bowiem m.in. stopień dostępu do utworu. Jeśli możliwość korzystania z dzieła jest powszechna, siłą rzeczy wartość licencji będzie niższa – nawet jeżeli autorskie prawa majątkowe do danego utworu zostaną wycenione bardzo wysoko. Kluczowy będzie również oczywiście zakres podjętej eksploatacji. Dlatego też przedmiotem rozwagi biegłego powinna być przede wszystkim ekonomiczna wartość, jaką utwór prezentuje w obrocie rynkowym⁶⁶⁵. W tym zakresie biegły może dążyć do wytworzenia sytuacji modelowej, hipotetycznej, zwracając się do autorów utworów podobnych z zapytaniem o wysokość wynagrodzenia za możli-wość wykorzystania takich dzieł w określonych sytuacjach zbliżonych do okoliczności rozpatrywanej sprawy⁶⁶⁶.

Podkreślenie wagi wartości licencji nie przekreśla istotności wartości samego utworu, jak również pomocniczej roli biegłego w zakresie ustalenia walorów artystycznych dzieła⁶⁶⁷. Okoliczność tę kwalifikuję już jednak jako kryterium indywidualne (subiektywne), które może, lub w określonych przypadkach powinno, wpływać na wysokość stosownego wynagrodzenia, przy czym na zasadzie korygowania kwoty ustalonej wyłącznie na podstawie reguł ryn-kowych. Wyjątek będzie stanowić naruszenie praw autorskich w postaci bezprawnego stworzenia utworu zależnego. W takim przypadku należy bo-wiem przyjąć zasadę, że im większą wartość prezentuje utwór pierwotny, tym wyższe byłoby rynkowe wynagrodzenie za udzielenie licencji upoważniającej do wykonania jego opracowania, kontynuacji, coveru etc.

Nie jest wykluczone, że w niektórych sytuacjach sąd uzna, pomimo trudno-ści w ustaleniu kwoty stosownego wynagrodzenia, iż dowód z opinii biegłego jest zbędny, ponieważ i tak nie przyczyni się do ścisłego, a nawet

szacun-665 „(...) [W] sprawie nie chodzi bowiem o zbadanie sprzętu i oprogramowania, lecz o ustale-nie ceny oprogramowania jako podstawy obliczenia stosownego wynagrodzenia” – por. wyrok SN z 10.07.2009 r., II CSK 89/09.

666 Zob. wyrok SA w Łodzi z 15.02.2013 r., I ACa 1155/12, LEX nr 1289498: „Nie umniejsza jej wagi [opinii biegłego] okoliczność rozpytania innych fotografów o wysokość wynagrodzenia za wykonanie prywatnych zdjęć o parametrach i ilości przystającej do realiów rozpoznawanej spra-wy, które następnie miałyby zostać wykorzystane dla celów publikacyjnych, a przez to stworzenia sytuacji modelowej, hipotetycznej”.

667 Zob.  rozważania sądu – dokonywane w  oparciu o  opinię biegłego – dotyczące wartości utworu inspirowanego: wyrok SA w Gdańsku z 27.11.2014 r., I ACa 507/14, LEX nr 1827159.

kowego obliczenia należnej uprawnionemu sumy pieniężnej⁶⁶⁸. W takich przypadkach sąd powinien wyrokować w oparciu o art. 322 k.p.c.

Płynący z powyższych rozważań wniosek o „wyjątkowości” (czy też bardziej

„ostateczności”) dowodu z opinii biegłego potwierdza praktyka orzecznicza.

Jak wskazuje W. Machała w przytaczanych już wynikach badań, z omawia-nego środka dowodowego sądy korzystały jedynie w 19 sprawach, podczas gdy aż w 149 przypadkach dopuszczały dowód z dokumentów, a w 86 prze-słuchiwały świadków⁶⁶⁹.

1.2. Kryteria indywidualne (lub subiektywne). Okoliczności leżące