Przykłady odszkodowania ryczałtowego w innych

Instytucja zryczałtowanego odszkodowania nie jest charakterystyczna wy-łącznie dla ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, ale wystę-puje zarówno w innych aktach normatywnych dotyczących ochrony praw własności intelektualnej, jak i w ustawach regulujących odmienne materie.

Co ciekawe (w kontekście rozważań podjętych w dalszej części niniejszej publikacji), w ustawie o ochronie baz danych⁵² przewidziano możliwość żądania odszkodowania ryczałtowego na zasadach niemalże identycznych jak te, wprowadzone w art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b pr. aut.⁵³. Uprawniony (pro-ducent) może zatem, w razie naruszenia przysługującego mu prawa do bazy danych, dochodzić zapłaty dwukrotności lub – w przypadku naruszenia zawinionego – trzykrotności stosownego wynagrodzenia (por.  art. 11 ust. 1 pkt 3 lit. b u.o.b.d.). Przywołane roszczenie, z uwagi na jego nadmierną suro-wość, jest poddawane w doktrynie silnej krytyce – podobnie jak rozwiązanie obowiązujące na gruncie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrew-nych⁵⁴. Ze względu na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 23.06.2015 r.⁵⁵, uchylający możliwość żądania zapłaty potrójnego honorarium autorskiego w wypadku naruszenia autorskich praw majątkowych, wydaje się, że w ra-mach kontroli rozproszonej sądy powszechne powinny odmawiać stosowa-nia również art. 11 ust. 1 pkt 3 lit. b u.o.b.d. w zakresie, w jakim dopuszcza on przyznanie odszkodowania ryczałtowego w wysokości trzykrotności stosownego wynagrodzenia.

52 Ustawa z 27.07.2001 r. o ochronie baz danych (Dz.U. z 2019 r. poz. 2134).

53 Zdaniem D. Sokołowskiej, takie działanie ustawodawcy świadczy o  tym, że przyznaje on możliwość żądania zapłaty wielokrotności honorarium autorskiego „jedynie w przypadkach nie-zbędnych i uzasadnionych okolicznościami, w postaci nakładu ze strony podmiotu praw – bądź to o charakterze intelektualnym (twórca itd.), bądź inwestycyjnym (producent)”; zob. D. Sokołow-ska, Opinia..., s. XVIII.

54 A. Tischner [w:]  Komentarz do zmian wprowadzonych ustawą z  9.05.2007  r. o  zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz niektórych innych ustaw, LEX 2008, art. 11 u.o.b.d., pkt 8 i  9; W. Chomiczewski [w:] Ustawa o ochronie baz danych. Komentarz, red. D. Lubasz, M. Namysłowska, LEX 2013, art. 11, pkt 23.

55 Wyrok TK z 23.06.2015 r., SK 32/14, Dz.U. z 2015 r. poz. 932 – szeroko omówiony w dalszej części niniejszej monografii.

Z kolei w ustawie – Prawo własności przemysłowej⁵⁶ przewidziano znacznie mniej surową odpowiedzialność. Artykuł 287 ust. 1 nie wprowadza bowiem

„mnożników” kwoty bazowej, a dopuszcza naprawienie wyrządzonej szko-dy na zasadach ogólnych albo jeszko-dynie „poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej [jednokrotnej] opłacie licencyjnej albo innego stosownego wynagrodzenia, które w chwili ich dochodzenia byłyby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z wynalazku”.

Co istotne, roszczenie o zapłatę zryczałtowanego odszkodowania przysługu-je wyłącznie przeciwko osobie, która działała w sposób zawiniony⁵⁷.

Rozwiązanie, które można nazwać „pośrednim” pomiędzy tymi przedsta-wionymi powyżej, i które po pewnej modyfikacji posłuży do sformułowania niektórych z wniosków de lege ferenda w niniejszej publikacji, przewidziano w ustawie o ochronie prawnej odmian roślin⁵⁸. W  art. 36a ust. 1 wskaza-no, że „hodowca, którego wyłączne prawo zostało naruszone, może żądać od osoby, która naruszyło to prawo (...) naprawienia wyrządzonej szkody (...) poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej opłacie licencyjnej, która w chwili jej dochodzenia byłaby należna tytułem udziele-nia przez hodowcę licencji, a w razie zawinionego naruszeudziele-nia w wysokości odpowiadającej wielokrotności tego wynagrodzenia, jednak nie wyższej niż jej trzykrotność”. Przywołany przepis różni się zasadniczo w dwóch aspek-tach od rozwiązania obowiązującego na gruncie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Po pierwsze, ustawodawca dokonał obiektywizacji kwoty bazowej, jaka może zostać (ewentualnie) pomnożona (maksymalnie razy trzy). Zrezygnowano bowiem ze sformułowania „stosowne wynagro-dzenia” na rzecz „opłaty licencyjnej”. W mojej ocenie przesądza to o uzna-niu, że wysokość tej opłaty należy ustalać wyłącznie w oparciu o kryteria rynkowe – w przeciwieństwie do wartości stosownego wynagrodzenia, które obejmuje swym zakresem także inne czynniki o charakterze indywidualnym, a nawet subiektywnym⁵⁹. Po drugie, przepis art. 36a ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy

56 Ustawa z 30.06.2000 r. – Prawo własności przemysłowej (Dz.U. z 2020 r. poz. 286 ze zm.).

57 Roszczenie o naprawienie szkody poprzez zapłatę jednokrotnej opłaty licencyjnej nie budzi zasadniczych zastrzeżeń w doktrynie, także z tego względu, że ogranicza odpowiedzialność spraw-cy wyłącznie do przypadków zawinionego naruszenia prawa, zob. szerzej: P. Podrecki, E. Traple [w:] System Prawa Prywatnego, t. 14c, Prawo własności przemysłowej, red. R. Skubisz, Warszawa 2017, s. 406–416.

58 Ustawa z 26.06.2003 r. o ochronie prawnej odmian roślin (Dz.U. z 2018 r. poz. 432).

59 Zobacz rozważania w pkt 2 w rozdziale IV o „stosowności” wynagrodzenia.

o ochronie prawnej odmian roślin, dzięki wprowadzeniu swoistych wide-łek w przypadku zawinionego naruszenia prawa, pozostawia orzekającemu sądowi swobodę w zakresie decydowania o ostatecznej wysokości odszko-dowania ryczałtowego, dopuszczającej jego miarkowanie. Rozwiązanie to zasługuje na zdecydowaną aprobatę⁶⁰, pozwala bowiem odeprzeć zarzuty, jakie zostały sformułowane pod adresem „sztywnego” (bo przyznającego automatycznie wielokrotność wynagrodzenia) roszczenia występującego w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych⁶¹.

Jak już wspomniano, regulacje wprowadzające odszkodowanie ryczałtowe można odnaleźć także w ustawach niedotyczących ochrony praw własności intelektualnej. Dobrym przykładem jest roszczenie przysługujące wierzycie-lowi na podstawie art. 10 ustawy z 8.03.2013 r. o przeciwdziałaniu nadmier-nym opóźnieniom w transakcjach handlowych⁶² w stosunku do dłużnika, który nie spełnił w terminie świadczenia pieniężnego. Warto przyjrzeć się bliżej temu rozwiązaniu, pomimo że dotyczy ono spraw niezwiązanych bezpośrednio z naruszeniem autorskich praw majątkowych, gdyż zarówno zastosowana konstrukcja, jak i przede wszystkim wątpliwości teoretyczne i praktyczne powstające na gruncie stosowania przywołanego przepisu są bardzo zbliżone do tych związanych z roszczeniem o zapłatę wielokrotności stosownego wynagrodzenia⁶³.

Zgodnie z art. 10 ust. 1 u.p.n.o.t. „wierzycielowi, od dnia nabycia uprawnie-nia do odsetek (...), przysługuje od dłużnika, bez wezwauprawnie-nia, rekompensata za koszty odzyskiwania należności, stanowiąca równowartość kwoty (...)”

40, 70 lub 100 euro (w zależności od wysokości świadczenia, którego dotyczy

60 K. Felchner, K. Jasińska [w:]  Ustawa o  ochronie prawnej odmian roślin. Komentarz, red. K. Felchner, LEX 2016, art. 36a, pkt 14.

61 Dla szerszego oglądu sprawy należy jednak wskazać, że w doktrynie można odnaleźć stano-wisko krytyczne także w stosunku do rozwiązania przewidzianego w ustawie o ochronie prawnej odmian roślin. A. Tischner negatywnie ocenia bowiem rozwiązanie dopuszczające pociągnięcie do odpowiedzialności cywilnej (choćby w postaci obowiązku zapłacenie jednokrotnej opłaty licencyj-nej) osoby, której nie można przypisać winy – zob. A. Tischner [w:] Komentarz..., art. 36a ustawy o ochronie prawnej odmian roślin, pkt 8 i  9.

62 Dz.U. z 2019 r. poz. 118 ze zm.

63 Zastrzeżenia zgłaszane w  stosunku do roszczenia o  zapłatę wielokrotności stosownego wynagrodzenia zostaną szczegółowo omówione w dalszej części niniejszej monografii, zob. pkt 1 w rozdziale III.

opóźnienie)⁶⁴. Celem przywołanego przepisu, który stanowi implementację dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2011/7/UE z 16.02.2011 r.

w sprawie zwalczania opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych⁶⁵ (dalej jako: dyrektywa 2011/7/UE), jest „ograniczenie kosztów administra-cyjnych i wewnętrznych związanych z odzyskiwaniem należności”⁶⁶ – po-przez wprowadzenie stałej kwoty odszkodowania. Problem polega na tym, że w praktyce, np. na gruncie działania jednostek samorządu terytorialne-go⁶⁷, rekompensata w wysokości równowartości 40 euro (a od 1.01.2020 r.

względnie równowartości 70 lub 100 euro⁶⁸) dochodzona jest od dłużników niemalże automatycznie⁶⁹, nawet w przypadku, gdy opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest minimalne (wynosi jeden dzień), a powstałe wskutek tego opóźnienia odsetki bardzo niskie (kilka groszy). Rzeczywiste koszty windy-kacyjne wierzyciela są zatem znikome, zazwyczaj ograniczają się bowiem do wystawienia noty odsetkowej przesyłanej przy okazji wystawienia faktury VAT za kolejny okres rozliczeniowy.

64 Pełna treść przepisu art. 10 ust. 1 u.p.n.o.t. brzmi następująco: „1. Wierzycielowi, od dnia na-bycia uprawnienia do odsetek, o których mowa w  art. 7 ust. 1 lub art. 8 ust. 1, przysługuje od dłuż-nika, bez wezwania, rekompensata za koszty odzyskiwania należności, stanowiąca równowartość kwoty: 1) 40 euro – gdy wartość świadczenia pieniężnego nie przekracza 5000 złotych; 2) 70 euro – gdy wartość świadczenia pieniężnego jest wyższa niż 5000 złotych, ale niższa niż 50 000 złotych;

3) 100 euro – gdy wartość świadczenia pieniężnego jest równa lub wyższa od 50 000 złotych”.

65 Dz.Urz. UE L 48, s. 1.

66 Por. motyw 19 zdanie trzecie dyrektywy 2011/7/UE.

67 Praktyka zaobserwowana na podstawie własnych doświadczeń w  ramach pracy w  urzę-dzie jednostki samorządu terytorialnego – Ł.M. Samorządy zwracały zresztą uwagę na potrze-bę nowelizacji przepisów w tym zakresie, tak, aby nienaliczenie równowartości 40 euro (obecnie względnie: 70 lub 100 euro) nie stanowiło potencjalnie naruszenia dyscypliny finansów publicz-nych, zob. np. M. Błoński, Samorządowcy za zmianą w Ustawie o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, https://www.bankier.pl/wiadomosc/Samorzadowcy-za-zmiana-w-Ustawie-o-termi-nach-zaplaty-w-transakcjach-handlowych-4009967.html (dostęp: 19.12.2019 r.); wyjaśnienia Re-gionalnej Izby Obrachunkowej w Gdańsku z 20.06.2016 r., RP.0441/26/15/1/2016, http://www.bip.

gdansk.rio.gov.pl/?p=document&action=show&id=9146&bar_id=3895 (dostęp: 19.12.2019 r.).

68 W dniu 1.01.2020  r. weszła w  życie nowelizacja ustawy z  8.03.2013  r. pod dotychczaso-wą nazdotychczaso-wą: „ustawa o  terminach zapłaty w  transakcjach handlowych”, m.in. zwiększająca wyso-kość możliwej rekompensaty nawet do równowartości 70 lub 100 euro w zależności od wysokości świadczenia, którego dotyczy opóźnienie.

69 Należy przy tym odnotować, że „automatyczność” naliczania równowartości 40 euro została podkreślona przez TSUE w wyroku z 13.09.2018 r., C-287/17, LEX nr 2600196. Wyrok Trybunału nie przekreśla jednak wymogu odniesienia przez wierzyciela jakiejkolwiek szkody w wyniku nie-spełnienia przez dłużnika świadczenia w terminie.

W uchwale Sądu Najwyższego z 11.12.2015 r.⁷⁰ wskazano, że uprawnienie, o którym mowa w art. 10 ust. 1 u.p.n.o.t., „nie zależy od tego, czy wierzyciel poniósł w konkretnej sytuacji jakikolwiek uszczerbek związany z[e] spełnie-niem przez dłużnika jego świadczenia z opóźniespełnie-niem”. Sąd przyjął zatem, że odpowiedzialność na podstawie omawianego przepisu przyjmuje w zasadzie charakter absolutny, ponieważ uzależniona jest wyłącznie od faktu nieuisz-czenia należności pieniężnej w terminie. Powód nie jest natomiast zobo-wiązany do wykazania odniesionego uszczerbku oraz adekwatnego związku przyczynowego⁷¹. Przedstawiony pogląd jest w zasadzie tożsamy ze stano-wiskiem prezentowanym przez znaczną część orzecznictwa, w tym Sąd Naj-wyższy⁷², w stosunku do roszczenia o zapłatę wielokrotności stosownego wynagrodzenia, które miałoby przysługiwać uprawnionemu niezależnie od tego, czy na skutek naruszenia autorskich praw majątkowych poniósł on ja-kąkolwiek szkodę. Takie twierdzenie jest jednak błędne, zarówno na gruncie art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b pr. aut. (co zostanie wykazane w dalszej części niniej-szej publikacji), jak i art. 10 ust. 1 u.p.n.o.t.⁷³ oraz – w rezultacie – wszystkich regulacji wprowadzających odszkodowania ryczałtowe. Zryczałtowane od-szkodowanie w każdym przypadku jest bowiem formą naprawienia szkody (rekompensaty)⁷⁴, modyfikującą jedynie niektóre zasady odpowiedzialności,

70 Uchwała SN z 11.12.2015 r., III CZP 94/15, LEX nr 1937939.

71 Przywołane stanowisko zostało także potwierdzone przez późniejszy wyrok SN z 7.07.2017 r., V CSK 660/16, LEX nr 2350004.

72 Por. wyrok SN z 8.03.2012 r., V CSK 102/11, LEX nr 1213427, a także inne orzeczenia przy-wołane w dalszej części niniejszej publikacji.

73 Tak: Ł. Cudny [w:] Ustawa o terminach zapłaty. Komentarz, red. K. Osajda, Legalis 2018, art.  10, pkt  A.11: „należy odnotować wyrażone w  piśmie zapatrywanie, że wbrew literalnemu brzmieniu art. 10 ust. 1 TransHandlZapU możliwość domagania się kwoty 40 euro uwarunkowa-na jest wykazaniem, że wierzyciel poniósł jakiekolwiek koszty związane z windykacją uwarunkowa-należności”.

Wydaje się, że obowiązku wykazania zaistnienia jakiejkolwiek szkody można dopatrywać się także w językowej wykładni art. 10 TranHanU, który stanowi wszak, że równowartość 40 euro stanowi

„rekompensatę, za koszty odzyskiwania należności” (podkreślenie moje – Ł.M.). Aby uzyskać re-kompensatę wierzyciel musi zatem owe koszty ponieść. Wydatki poniesione na windykację należ-ności należy natomiast uznać za szkodę.

Obowiązek wykazania szkody oraz związku przyczynowego wynika także z  motywu 19 dy-rektywy 2011/7/UE, w którym wskazano, że „konieczna jest uczciwa rekompensata za ponoszone przez wierzycieli koszty odzyskiwania należności w związku z opóźnieniami w płatnościach (...).

Rekompensata za koszty odzyskiwania należności powinna zostać ustalona bez naruszania przepi-sów prawa krajowego, zgodnie z którymi sąd krajowy może przyznać wierzycielowi rekompensatę za każdą dodatkową szkodę powstałą w związku z opóźnieniem w płatnościach dłużnika” (pod-kreślenia moje – Ł.M.).

74 Inne zdanie wyraził SN w  przywołanej już uchwale z  11.12.2015  r. (III  CZP 94/15, LEX nr 1937939), dokonując przy tym jednak w kliku miejscach samozaprzeczenia.

W uzasadnie-a to poprzez wprowadzenie ułatwień dowodowych, np. z uwagi na szczególne trudności występujące w tym zakresie po stronie poszkodowanego (w przy-padku naruszeń praw autorskich) albo w celu przyspieszenia windykacji (w przypadku opóźnień w spełnieniu świadczeń pieniężnych).

Dokładna analiza uprawnienia określonego w art. 10 ust. 1 u.p.n.o.t. wykra-cza poza ramy niniejszej publikacji. W tym miejscu należy jedynie dodać, że podobnie jak w przypadku roszczenia o zapłatę wielokrotności stosownego wynagrodzenia, także w stosunku do roszczenia o uiszczenie równowartości 40 euro (obecnie także: 70 lub 100 euro) dostrzeżono mogącą powstać rażącą

niu Sąd stwierdził bowiem początkowo, iż: „ustawodawca wyraźnie stwierdza, że [w art. 10 ust. 1 TransHanU] chodzi o  rekompensatę, przy tym rozumianą nie jako wyrównanie konkretnego uszczerbku, który wierzyciel musi wykazać, ale jako zryczałtowaną rekompensatę za koszty, który musi on ponosić w związku z odzyskiwaniem należności” (podkreślenia moje – Ł.M.). W nastę-pującym po przywołanym fragmencie akapicie SN wskazał jednak, że celem wprowadzenia upraw-nienia do żądania zapłaty równowartości 40 euro „nie jest rekompensata wierzycielowi kosztów jakie poniósł on w związku z dochodzeniem należności odnoszących się do konkretnej transakcji, lecz skłonienie dłużnika do zapłaty w  terminach określonych w  ustawie”. Zdaniem Sądu celem omawianej instytucji jest „zwiększenie dolegliwości wobec dłużnika, który nie spełnia świadczenia w  terminie”. Sąd Najwyższy skonkludował, że „przyznanie wierzycielowi prawa do (...) żądania [równowartości 40 euro] nie ma na celu pokrycia środków, jakie poniósł on w związku z docho-dzeniem należności w  konkretnej transakcji, ale jest to kwota zryczałtowanych wydatków jakie wierzyciel zazwyczaj ponosi w związku z dochodzeniem takich należności” (podkreślenie moje – Ł.M.). Stanowisko Sądu Najwyższego o braku konieczności wykazania przez wierzyciela faktu poniesienia jakichkolwiek kosztów dochodzenia należności zaaprobowali wśród przedstawicieli doktryny M. Wojewoda i W. Robaczyński (zob. M. Wojewoda, W. Robaczyński, Nowa regulacja odsetek w transakcjach handlowych ze szczególnym uwzględnieniem problematyki odsetek prolonga-cyjnych, MoP 2017/5, s. 238). Pogląd ten jest również powszechnie akceptowany przez regionalne izby obrachunkowe kontrolujące działalność jednostek samorządu terytorialnego, zob. np. stano-wisko RIO w Gdańsku z 20.06.2016 r. (RP.0441/26/15/1/2016, http://www.bip.gdansk.rio.gov.pl/?p

=document&action=show&id=9146&bar_ id=3895, dostęp: 10.05.2018 r.) oraz RIO w Katowicach z 25.09.2017 r. ( WK-610/24/4/17, s. 5–6; http://www.rio.katowice.bip.net.pl/?p=document&action

=save&id=2678&bar_id=5946, dostęp: 19.12.2019 r.).

Należy zgodzić się z poglądem Sądu Najwyższego, że kwota zryczałtowanego odszkodowania stanowi próbę „oszacowania” przez ustawodawcę wielkości potencjalnie (najczęściej) występują-cej szkody, której rzeczywista wysokość jest w pewnych sytuacjach trudna lub wręcz niemożliwa do udowodnienia. Argumenty te pozostają zresztą aktualne w stosunku do każdego rozwiązania przyznającego uprawnienie do żądania rekompensaty opartej na ryczałcie, tj. na kwocie pieniężnej należnej uprawnionemu w z góry określonej wysokości, w tym w stosunku do roszczenia o zapłatę wielokrotności stosownego wynagrodzenia. Brak jest jednak podstaw do uznania, że omawiana instytucja jest zupełnie niezależna od uszczerbku faktycznie wyrządzonego przez naruszyciela (dłużnika) w  danej, konkretnej sprawie. Nadal stanowi ona bowiem, co prawda szczególny, ale jednak sposób naprawienia szkody. Tym samym, jeżeli uprawniony – wierzyciel, twórca bądź inny podmiot legitymowany czynnie – nie poniósł szkody, nie powinien on uzyskać odszkodowania ryczałtowego.

dysproporcję pomiędzy wysokością odszkodowania ryczałtowego a wielkoś-cią faktycznie poniesionej przez wierzyciela szkody. Przykładowo, jeżeli czyn-ności windykacyjne ograniczyły się do wystosowania do dłużnika wezwania do zapłaty, wysokość poniesionych kosztów wyniesie kilka złotych, a zatem kilkudziesięciokrotnie mniej niż należna „rekompensata”. W takim przypad-ku zarówno w doktrynie⁷⁵, jak i w orzecznictwie⁷⁶ dopuszcza się podniesienie przez dłużnika zarzutu nadużycia prawa podmiotowego. Możliwość stoso-wania art. 5 k.c. w przypadku, gdy wielokrotność stosownego wynagrodzenia przekracza wysokość rzeczywistej szkody, wydaje się być jednak bardziej dyskusyjna, co zostanie omówione w dalszej części niniejszej publikacji.

Innym przykładem, wprowadzającym niezwykle surową odpowiedzialność, jest przepis art. 423 § 2 k.s.h.⁷⁷, który stanowi że: „w przypadku wniesienia oczywiście bezzasadnego powództwa o uchylenie uchwały walnego zgroma-dzenia sąd, na wniosek pozwanej spółki, może zasądzić od powoda kwotę do dziesięciokrotnej wysokości kosztów sądowych oraz wynagrodzenia jednego adwokata lub radcy prawnego. Nie wyłącza to możliwości dochodzenia od-szkodowania na zasadach ogólnych”. W doktrynie panuje spór, czy żądanie, o którym mowa w zdaniu pierwszym przywołanego przepisu, istotnie sta-nowi roszczenie o charakterze odszkodowawczym. Odpowiedzi twierdzącej na tak zadane pytanie udziela K. Bilewska, uznając wprost, że zasądzona suma pieniężna przybiera formę „ryczałtu odszkodowawczego”⁷⁸. Z kolei W. Popiołek nazywa omawianą instytucję „karą cywilną”⁷⁹, przyjmując, iż przyznana w wyniku jej zastosowania kwota nie powinna być zaliczana na poczet odszkodowania, które może być dochodzone niezależnie (na mocy zdania drugiego art. 423 § 2 k.s.h.) na zasadach ogólnych⁸⁰.

75 Tak: Ł. Cudny [w:] Ustawa..., art. 10, pkt A.11.

76 Zob.  końcowe fragmenty uzasadnienia uchwały SN z  11.12.2015  r., III  CZP 94/15, LEX nr 1937939.

77 Ustawa z 15.09.2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz.U. z 2019 r. poz. 505 ze zm.).

78 K. Bilewska [w:] Kodeks spółek handlowych. Komentarz, red. Z. Jara, Legalis 2018, art. 423, nb.  22–25. Jednocześnie jednak autorka (niesłusznie wobec przyjęcia tezy o  odszkodowawczym charakterze omawianego roszczenia) wskazuje, że wystąpienie szkody nie jest przesłanką do sko-rzystania z art. 423 § 2 k.s.h.

79 W. Popiołek [w:]  Kodeks spółek handlowych. Komentarz, red.  J.A. Strzępka, Legalis 2015, art. 423, pkt 3.

80 W. Popiołek [w:] Kodeks..., art. 423, pkt 4. Podobnie: M. Bieniak [w:] J. Bieniak, M. Bieniak, G. Nita-Jagielski, K. Oplustil, R. Pabis, A. Rachwał, M. Spyra, G. Suliński, M. Tofel, R. Zawłocki, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Legalis 2017, art. 423, pkt III.3.

Podobne wątpliwości co do charakteru należnej powodowi sumy pieniężnej wywołuje art. 57 ust. 2 pr. aut., który stanowi, że: „jeżeli wskutek okolicz-ności, za które nabywca lub licencjobiorca ponosi odpowiedzialność, utwór nie został udostępniony publiczności, twórca może się domagać, zamiast naprawienia poniesionej szkody, podwójnego wynagrodzenia w stosunku do określonego w umowie o rozpowszechnienie utworu, chyba że licencja jest niewyłączna”. Oderwanie możliwości żądania zapłaty podwójnego wyna-grodzenia od faktu zaistnienia uszczerbku po stronie twórcy, a wręcz jedno-znaczne sformułowanie, że określona suma pieniężna przysługuje zamiast wyrównania tego uszczerbku, przesądza moim zdaniem o uznaniu, iż przepis art. 57 ust. 2 nie prowadza roszczenia o zryczałtowane odszkodowanie⁸¹, a jest raczej „surogatem odszkodowania” albo po prostu karą ustawową⁸².

Możliwość żądania ryczałtowego odszkodowania wprowadzają z kolei rów-nież przepisy prawa przewozowego⁸³, prawa telekomunikacyjnego⁸⁴ oraz w pewnym stopniu prawa energetycznego⁸⁵.

81 J. Barta i R. Markiewicz piszą o „ryczałtowym wynagrodzeniu” – J. Barta, R. Markiewicz, Roszczenie o zapłatę wielokrotności stosownego wynagrodzenia [w:] Ius et remedium. Księga jubi-leuszowa Profesora Mieczysława Sawczuka, red. A. Jakubecki, J.A. Strzępka, Warszawa 2010, s. 34.

82 Tak: M. Załucki [w:]  Ustawa o  prawie autorskim i  prawach pokrewnych. Komentarz, red. P. Ślęzak, Legalis 2017, art. 57, pkt 5; Ustawa..., red. E. Ferenc-Szydełko, art. 57, pkt 9.

83 Zob. art. 83 ust. 1 ustawy z 15.11.1984 r. – Prawo przewozowe (Dz.U. z 2020 r. poz. 8): „Jeżeli wskutek zwłoki w przewozie powstała szkoda inna niż w przesyłce, przewoźnik jest obowiązany do zapłacenia odszkodowania do wysokości podwójnej kwoty przewoźnego”.

84 Zob.  art.  105 ust.  1 ustawy z  16.07.2004  r. – Prawo telekomunikacyjne (Dz.U. z  2019  r.

poz. 2460 ze zm.): „Za każdy dzień przerwy w świadczeniu usługi powszechnej lub usługi, o któ-rej mowa w  art. 81 ust. 5, płatnej okresowo abonentowi przysługuje odszkodowanie w wysokości 1/15 średniej opłaty miesięcznej liczonej według rachunków z ostatnich trzech okresów rozlicze-niowych, jednak za okres nie dłuższy niż ostatnie 12 miesięcy”.

85 Tak: M. Balwicka-Szczyrba, Krótka refleksja..., s.  138 – zob.  art.  57 ust.  1 pkt  1 ustawy z 10.04.1997 r. – Prawo energetyczne (Dz.U. z 2019 r. poz. 755 ze zm.), zgodnie z którym: „w razie nielegalnego pobierania paliw lub energii, przedsiębiorstwo energetyczne może pobierać od od-biorcy, a w przypadku, gdy pobór paliw lub energii nastąpił bez zawarcia umowy, może pobierać od osoby lub osób nielegalnie pobierających paliwa lub energię opłatę w wysokości określonej w tary-fie, chyba że nielegalne pobieranie paliw lub energii wynikało z wyłącznej winy osoby trzeciej, za którą odbiorca nie ponosi odpowiedzialności (...)”.