Dynamiczne continuum stanów bezpieczeństwa

Stan, inaczej: sytuacja, forma istnienia⁵⁰², stopień czegoś, poziom sprawności w danej chwili, wielkość czegoś. Języko-znawcy określają, że jest to korelat semantyczny zdania sensownego (prawdziwego lub fałszywego). Stan podmiotu bezpieczeństwa jest właściwością, którą można opisać z uwzglę-dnieniem założeń:

 każdy podmiot składa się z układu elementów składowych i relacji pomiędzy nimi,

 zawsze jest przedział czasu zakreślający początek i koniec stanu,

 każdy przedmiot w danym przedziale czasu ma jakąś właściwość,

 między przedmiotami zachodzi określona relacja,

 w stanie ustalonym właściwości przedmiotów mają wartości uznane za stałe.

 w rzeczywistości każdy stan jest określony pomiędzy skrajnymi wartościami.

W dziedzinie nauk prawnych termin „stan” jest powszechnie stosowany.

Władysław Kawka w 1939 roku przez bezpieczeństwo (publiczne) rozumiał (...) „stan, w którym ogół społeczeństwa i jego interesy, jako też państwo wraz ze swymi celami, mają zapewnioną ochronę od szkód zagrażających im z jakiegokolwiek źródła"⁵⁰³.

Podobnie Jerzy Zaborowski: bezpieczeństwo (publiczne – uwaga LFK) to "taki stan faktyczny wewnątrz państwa, który umożliwia – bez narażania na szkody z jakiegokolwiek źródła – normalne funkcjonowanie organizacji państwowej i realizację jej interesów, zachowanie życia, zdrowia i mienia jednostek

502 Rosa R.: Zarys… op. cit. s. 13.

503 Kawka Wł.: Policja… op. cit. s. 46.

żyjących w tej organizacji oraz korzystanie przez te jednostki z praw i swobód zagwarantowanych konstytucją i innymi przepisami prawa”⁵⁰⁴. Edward Ura: ,,taki stan w którym ogółowi obywateli indywidualnie nieoznaczonych żyjących w socjali-stycznym państwie i społeczeństwie nie grozi żadne niebezpieczeństwo i to niezależnie od tego, jakie byłoby jego źrodło”⁵⁰⁵, także Wojtyczek Krzysztof: „stan, w którym brak jest zagrożeń dla życia i zdrowia obywateli, a także poważnych zagrożeń dla ich mienia”⁵⁰⁶. Elżbieta Ura: (…) „taki stan w którym ogółowi obywateli nie grozi żadne niebezpieczeństwo, niezależnie od tego, jakie by było jego źrodło"⁵⁰⁷.

Udział świadomości człowieka w kształtowaniu jego sytuacji analizowany jest z pozycji różnych koncepcji teoretycznych, uwzględniających osobowość człowieka wraz z jego otoczeniem, w obiektywnych warunkach i subiektywnych stosunkach wzajemnych, takich jak je spostrzega podmiot i inni uczestnicy sytuacji.

Są to koncepcje:

 fenomenologiczna, w której elementem sytuacji są tylko zjawiska bo tylko te są dostępne poznaniu, odczuwane i rozumiane (podczas, gdy istota rzeczy,

„rzecz sama w sobie”, jest niepoznawalna⁵⁰⁸). Według Kurta Lewina istnienie rzeczywistości jest zawsze

504 Zaborowski J.: Prawne… op. cit. s. 10.

505 Ura E.: Bezpieczeństwo i porządek publiczny. Warszawa: 1983, s. 30.

506 Wojtyczek K.: Granice ingerencji ustawodawczej w sferę praw człowieka w Konstytucji RP. Kraków, 1999, s. 253, ISBN 83-88114-09-3.

507 Ura E.: Realizacja przez samorząd gminny zadań w zakresie ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego. /w:/ Ura E.: (red.) Bezpieczeństwo i porządek publiczny – historia, teoria, praktyka. Rzeszow: 2003, s. 221.

508 "Rzecz sama w sobie", noumen, z gr. rzecz wyobrażona, od nous - rozum, duch – termin wprowadzony do filozofii przez Immanuela Kanta, oznaczający rzeczywistość, która istnieje niezależnie od świadomości i która jest absolutnie niepoznawalna, o której nic nie wiemy. Immanuel Kant (1724-1804) – filozof niemiecki, profesor Uniwersytetu w Królewcu. Wielka… op. cit. tom. 6, s. 308.

istnieniem dla kogoś i dlatego sytuacja człowieka jest zawsze taka, jak on sam ją spostrzega⁵⁰⁹;

 dualna, dwóch przeciwstawnych sytuacji: „obiektyw-nej” i sytuacji „subiektyw„obiektyw-nej”. Przywołany przez Tadeusza Tomaszewskiego Henry Murray⁵¹⁰ rozróżnia sytuację obiektywną, która istnieje niezależnie od tego, jak ją ktoś spostrzega (sytuacja alfa), i sytuację subiektywną, taką jaką ktoś określony spostrzega w określonej chwili (sytuacja Beta)⁵¹¹;

 systemowa⁵¹², obejmującej uporządkowany układ ele-mentów, pomiędzy którymi zachodzą określone relacje, tworzące pewną całość;

 holistyczna, całościowej, obejmujące otoczenie czło-wieka wraz z nim samym, takimi jakie są one obiektywnie i w obiektywnych stosunkach wzajemnych oraz jakimi je spostrzega podmiot i jakimi je odbierają inni uczestnicy sytuacji.

Biorąc pod uwagę dwa zasadnicze aspekty sytuacji - rodzaje aktywności człowieka - można rozróżnić dwie zasadnicze sytuacje:

 egzystencjalne (życiowe). Życie oznacza procesy biologiczne - odżywianie się, oddychanie, wydalanie, rozwój, ruch, pobudliwość (reagowanie na bodźce) i rozmnażanie się;

 behawioralne (czynnościowe). Działalność oznacza aktywność podmiotu, dzięki której reguluje on swoje stosunki z otoczeniem przekształcając otoczenie lub samego siebie: wychowywanie, terapia, rozwiązywanie

509 Lewin K.: Principles of Topological Psychology. New York: 1936, s. 66.

510 Henry A. Murray (1893-1988) - amerykański psycholog, dyrektor Harvard Psychological Clinic. Zajmował się głównie badaniem osobowości.

511 Tomaszewski T.: (red.) Psychologia… op. cit. s. 21.

512 System - uporządkowany układ elementów, pomiędzy którymi zachodzą określone relacje, tworzące pewną całość. Słownik… op. cit. Reader`s Digest Przegląd, tom 2, s. 376.

problemu, podejmowanie decyzji, realizowanie zadania, diagnozowanie sytuacji itp.

Behawioryści definiują sytuacje jako układ bodźców.

W rzeczywistości istnieją dwa różne poziomy zachowywania się:

a) reaktywny na poziomie elementarnym, b) celowy na poziomie wyższym.

Dlatego też sytuacje człowieka można wprawdzie opisywać jako układ stymulacyjny bodźców, na które on reaguje, ale trzeba pamiętać, że jest to opis uproszczony, pomijający fakt wyższej organizacji zachowania się ludzi. Oznacza to, że sytuacja jest polem, w którym człowiek rozwija jakąś działalność, realizuje określone zadanie.

Stymulacyjny⁵¹³ charakter sytuacji człowieka określony jest przez wrażliwość i reaktywność. Wrażliwością nazywa się zdolność organizmów żywych do odbioru określonych bodźców (np. wrażliwość wzrokowa, słuchowa, dotykowa itd.), natomiast reaktywnością nazywa się charakterystyczny dla różnych ludzi stosunek siły reakcji do siły wywołujących ją bodźców. Oznacza to, że reakcja różnych ludzi na podobne bodźce jest różna, a więc i zachowanie się różnych ludzi w tym samym otoczeniu może być różne⁵¹⁴.

Również sytuacja zadaniowa określona jest zarówno przez cechy otoczenia, jak i podmiotu, w tym przez to, jak człowiek spostrzega ten układ i jak go rozumie⁵¹⁵.

Bezpieczeństwo jest pojęciem stopniowalnym pomiędzy absolutnym bezpieczeństwem a totalnym niebezpieczeństwem podobnie jak prawda pomiędzy absolutną prawdą a absolutną nieprawdą. Podobno istnieje absolutna prawda, ale filozofowie wiedzą, że prawda jest względna; absolutna prawda jest celem ale celem nieosiągalnym. Podobnie związek chemiczny H2O (zwany

513 Stimulatio (łac.) - pobudzanie

514 Por. Merlin W.S.: Związek cech społecznych i indywidualnych w osobowości. /in:/

Zagadnienia psychologii różnic indywidualnych. Warszawa: PWN 1971, s. 277 i nast.

515 Por. Tomaszewski T.: Człowiek i otoczenie, s. 21. /in:/ Tomaszewski T.: (red.) Psychologia… op. cit.

lodem, wodą lub parą) zawsze jest w stanie pomiędzy temperaturą zera absolutnego (−273,15⁰ Celsjusza = 0⁰ Kelwina) a tempe-raturą nadkrytyczną, itp.

Skoro bezpieczeństwo jest funkcją wielu zagrożeń i potencjału obronnego podmiotu, to możemy osiągać tylko jakiś poziom: gdy przeważa prawdopodobieństwo utrzymania życia i rozwoju mówimy, że podmiot jest (raczej) bezpieczny, gdy przeważają zagrożenia mówimy, że podmiot jest (raczej) zagrożony. Oczywiście, że przez swoje (lub cudze) działania zmieniające rodzaje i siłę zagrożeń oraz swój potencjał obronny podmiot może zmieniać poziom swojego bezpieczeństwa.

Stany bezpieczeństwa i niebezpieczeństwa nie są w pełni rozdzielne i można przyjąć, że istnieje dynamiczne continuum tych stanów. W opisie stanów bezpieczeństwa znaczenie mają wskaźniki obiektywne i subiektywne, a także - a niektórzy sądzą, że przede wszystkim - zwrot wektora⁵¹⁶, obrazujący tendencję poprawy albo pogorszenia stanu bezpieczeństwa.

Rys. 16. Stany bezpieczeństwa jako dynamiczne continuum

Źródło: opracowanie własne.

Dynamiczne continuum stanów bezpieczeństwa należy rozumieć jako proces ukierunkowanych i odwracalnych zmian z jednego stanu do innego stanu, co wiąże się z modyfikcją ilościową lub jakościową zagrożeń i potencjału obronnego podmiotu. Zmiany mogą być powodowane przez czynniki zewnętrzne (egzogeniczne) lub wewnętrzne (endogeniczne).

516 Wektor - wielkość, która ma wartość liczbową, kierunek i zwrot, i może być odwzorowana za pomocą odcinka. Słownik… op. cit. Reader`s Digest Przegląd, tom 2, s. 507.

Czynniki zmian to własności, które są aktywne i determinują zmiany.

Sytuacja⁵¹⁷ jest pojeciem bardzo złożonym. O sytuacji mówimy wtedy, gdy rozpatrujemy tego rodzaju układ ze względu na człowieka, będącego jednym z elementów tego układu i równocześnie elementem najcenniejszym, natomiast „stan”

oznacza tu, że podmiotem sytuacji może być także nie-człowiek.

Każda sytuacja określona jest przede wszystkim przez jej elementy składowe oraz ich cechy, przez stan poszczególnych elementów składowych w określonym przedziale czasu, oraz przez wzajemne stosunki, jakie w tym momencie zachodzą miedzy jej elementami⁵¹⁸.

Sytuacja obejmuje:

1. układ, w którym występuje podmiot sytuacji (człowiek,