Podejście (nieco) pozytywistyczne

Czasy Imperium Rzymskiego dawały także nadzieję na bezpieczeństwo – ale tylko dla imperatorów. Każdy z cesarzy stał przed problemem uzasadnienia praw do rządzenia Imperium, w czym wydawały się pomocne treści na emitowanych wówczas monetach. Awersy monet przedstawiały portret i tytuł władcy, natomiast rewers stwarzał możliwości do określenia wartości wiążących się z panowaniem cesarza, komentarza zamierzeń, prezentacji dokonań³⁹.

W wierzeniach Rzymian Securitas było imieniem postaci uosabiającej bezpieczeństwo i ufność, od niej zależało bezpieczeństwo osobiste i trwałość Cesarstwa rzymskiego⁴⁰. O wzrastającym znaczeniu i kulcie Securitas świadczą przede wszystkim monety, na których od początku do końca Imperium pojawia się jej podobizna⁴¹.

Securitas przedstawiano przede wszystkim na rewersach monet tzw. „męskich” (z wizerunkiem imperatora na awersie) jako kobietę siedzącą, rzadziej stojącą wspartą o kolumnę.

Siedząc często podpiera ręką głowę. Jej atrybutami były: laska,

39 Kluczek A.: Między indywidualnością władcy, presją okoliczności a siłą tradycji.

Wielowarstwowość wizerunku cesarza rzymskiego w latach 70. III wieku, s. 82. "Studia Prawnoustrojowe" 2010, nr 12, s. 81-93. ISSN 1644-0412.

40 Cesarstwo rzymskie – starożytne państwo obejmujące obszary basenu Morza Śródziemnego, powstałe z przekształcenia republiki rzymskiej w system monarchiczny.

Przyjmuje się, że początkiem cesarstwa był rok 27 p.n.e., kiedy Gajusz Oktawiusz otrzymał od senatu tytuł augusta (wywyższony przez bogów). Potwierdzało to pozycję Oktawiana jako najważniejszej osoby w państwie i przyniosło definitywny koniec republice rzymskiej. W 395 roku cesarstwo definitywnie rozpadło się na część zachodnią i wschodnią.

41 Korzeniowski L.F. Securitologia. Nauka o bezpieczeństwie człowieka i organizacji społecznych. Kraków: EAS 2008, s. 33. ISBN 978-83-925072-1-5. [dostęp z:]

http://www.sbc.org.pl/dlibra/doccontent?id=13871&dirids=66; Korzeniowski L.F:

Podstawy nauk o bezpieczeństwie. Warszawa: Difin, 2012, s. 49. ISBN 978-83-7641-518-5. G.J. Bellinger pisze, że od 60. lat I wieku. Zob. Bellinger G.J.: Leksykon… op. cit.

s. 349.

włócznia i berło⁴², czasem ołtarz, gałązka lauru, oliwka, róg obfitości. Napisy na rewersie (inskrypcje⁴³) dotyczyły bezpieczeństwa i świadczyły o nadziejach związanych z boginią Securitas⁴⁴: z napisami (inskrypcjami) na rewersie: SECURITAS AUGUSTI,⁴⁵ SECURITAS AUGG.⁴⁶ SECURIT IMPERII,⁴⁷ SECURITAS PERPETUA,⁴⁸ SECURIT PERPET.⁴⁹, SECURIT PERP.⁵⁰ SECURITAS P R.⁵¹ SECURITAS PUBLICA⁵², SECURITAS REIPUBLICAE⁵³, SECURITAS REI PUBLI-CAE⁵⁴, SECURITAS TEMPORUM⁵⁵, SECURITAS ORBIS⁵⁶, SECURITAS SAECULI⁵⁷.

42Berło łac. sceprtum, z gr. sképtron - daw. na monetach jako atrybut władcy (rzadziej) i jako atrybut personifikacji (znacznie częściej), o różnym kształcie i długości.

43 Inskrypcja (łac. inscriptio, pisanie, napis, tytuł) – napis (stary) wyryty w trwałym materiale (kamień, metal) na nagrobkach, tablicach, monetach itd. Kopaliński Wł.:

Słownik… op. cit. s. 190.

44 Korzeniowski L.F.: Securitologia. Nauka... op. cit. s. 33; Korzeniowski L.F.: Podstawy nauk… op. cit. s. 50.

45 Tu w znaczeniu: bezpieczeństwo cesarza.

46 Tu w znaczeniu: bezpieczeństwo cesarza.

47 Tu w znaczeniu: bezpieczeństwo dla Imperium.

48 Tu w znaczeniu: bezpieczeństwo wieczyste.

49 Tu w znaczeniu: bezpieczeństwo wieczyste.

50 Tu w znaczeniu: bezpieczeństwo wieczyste.

51 Bezpieczeństwo ludu Rzymskiego. Zob. Albertrandi Jan Chrzciciel: Zabytki starożytności Rzymskich. W pieniądzach pospolicie medalami zwanych, czasów Rzpltey i szesnastu pierwszych cesarzów, zbioru ś.p. Stanisława Augusta Króla Polskiego, postrzeżone i krótkim wykładem objaśnione, przez J.X. Jana Albertrandego, Biskupa Zenopolitańskiego, Prezesa Towarzystwa Warszawskiego, s. 337. /in:/ Roczniki Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciów Nauk. Xięgi pierwsze, tom trzeci. Warszawa:

Drukarnia Xięży Pїarów, 1807, s. 187-614.

52 Tu w znaczeniu: bezpieczeństwo publiczne.

53 Tu w znaczeniu: bezpieczeństwo Republiki.

54 Tu w znaczeniu: bezpieczeństwo teraźniejsze.

55 Tu w znaczeniu: bezpieczeństwo publiczne.

56 Tu w znaczeniu: bezpieczeństwo świata.

57 Tu w znaczeniu: bezpieczeństwo wieczne.

Rys. 4. Securitas na rewersach monet rzymskich⁵⁸

Źródło: Warszawskie Centrum Numizmatyczne. Aukcja 20.11.1993; 19.05.1995;

21.11.1998; 1.01.2000; 28.10.2000; 30.11.2002; 31.05.2008; 11.06.2011; Sklep, sprzedaż

58 Securitas na rewersach monet cesarzy rzymskich, od góry w pierwszym rzędzie od lewej:

Nerona (37-68, cesarz 54-68); Othona (32-69, cesarz 69); Wespazjana (9-79, cesarz 69-79); Sewera (145-211, cesarz 193-2110; w drugim rzędzie od lewej: Geta (189-212, cesarz z bratem i ojcem w latach 209-211 i z bratem w latach 211-212); Karakalli (188-217, współrządził z ojcem, po jego śmierci z bratem Getą, po jego zamordowaniu w roku 212 cesarz samodzielny); Makrynusa ok. 165–218, cesarz 217-218); Julii Maesy (165-224/226 - syryjska księżniczka, babka cesarza Heliogabala i Sewera Aleksandra; jej wizerunek z tytułem Augusta pojawiał się na monetach w latach 218–225); w trzecim rzędzie od lewej: Gordian I (ok. 159-238, cesarz 238); Gordiana III (225-244, cesarz 238-244); Filipa I Araba (204-249, cesarz 244-249); Hostiliana (ok. 230-251, cesarz 251);

w czwartym rzędzie od lewej: Waleriana I (193-262, cesarz 253-260); Gallena (218-268, cesarz od 253 (junior) i 260); Tacyta (200-276, cesarz 275-276); Heleny (ok. 255-ok. 328, matka Konstantyna I, cesarzowa Imperium Rzymskiego, święta Kościoła katolickiego i prawosławnego); Walentyniana I (321-375, cesarz 344-375).

28.07.2006; 5.03.2009. Gdański Gabinet Numizmatyczny. Dom Aukcyjny Adam Suchanek. Aukcja stacjonarna 13.05.2006. Wildwinds. RIC 225, Cohen 60. [2011-12-31]

http://www.wildwinds.com/coins/ric/hostilian/i.html; Romae Eaeternae [2014-03-25]

http://romaeaeternae.blogspot.com; The Swedenborg Hall, London, WC1A 2TH. [2012-01-01] http://www.timelineauctions.com; Jaworski P.: Srebrne monety rzymskie w skarbie

znalezionym w Ptolemais, s. 169. „Biuletyn Numizmatyczny” 2011, nr 3, s. 161-170.

Cyceron⁵⁹ popularyzujący ustrój republikański uważał, że życie społeczne wynika z naturalnej potrzeby ludzkiej, a wśród pięciu inklinacji, będących podstawą dla prawa naturalnego wymieniał inklinację do zachowania życia – a później inklinacje do przekazywania życia, do szukania prawdy, do przewodzenia przez tych, którzy znają prawdę, do porządku⁶⁰.

Cyceron rozpatrując w tym kontekście zjawisko powstania państwa rzymskiego uznaje, iż będąc wyrazem solidarnego działania wspólnoty, spełnia ono równocześnie funkcje ochrony praw jednostki i stabilnego rozwoju całości⁶¹.

Dotyczy to jednak tylko obywateli, bowiem niewolnicy, zgodnie z arystotelesowską tezą, z natury przeznaczeni są do niewoli.

W starożytnych Chinach najważniejszą rolę miała filozofia Konfucjusza⁶² „Mistrz Kong” uważany jest za najważniejszą postać w historii starożytnich Chin. W II wieku poglądy Konfucjusza zostały uznane za ideologię państwową, a filozofię konfucjańską wykładano nie tylko w Chinach, ale także w Japonii, Korei i Singapurze⁶³.

59 Cyceron, Marcus Tullius Cicero (106 – 43 p.n.e.) – rzymski mówca, pisarz i polityk.

Wielka… op. cit. tom. III, s. 64.

60 Cicero, Marcus Tullius: De officiis. I 4, 11-15.

61 „It is clear, say they, that laws were originally made for the security of the people, for the preservation of states, for the peace and happiness of socjety”. Cicero, Marcus Tullius:

De Legibus (pol. O prawach) Book II, 5, I 4, 11-15.

62 Konfucjusz, Kong Qiu (551 - 479 p.n.e.) – mędrzec chiński. Wielka… op. cit. tom. VII, s. 246.

63 WU Joseph S.: Konfucjusz (Kong Fuzi), s. 4. /in:/ McGREAL Ian P. (oprac.) Wielcy myśliciele Wschodu. Warszawa: Wydawnictwo al fine 1997, s. 3-10. ISBN 83-86829-96-6.

Kluczowym pojęciem filozofii konfucjańskiej jest ren -

„intuicja”, kultywowane uczucie, które odróżnia człowieka od innych organizmów.

Współczesny chiński filozof Liang Souming interpretuje ren jako rodzaj moralnego przeczucia, nabytego dzięki etycznemu kształceniu i dzięki doświadczeniu życiowemu, umożliwiającemu wiarygodną ocenę sytuacji⁶⁴.

Osiągnięcie ren jest możliwe dzięki przestrzeganiu li - obrzędów, obyczajów, ceremonii, zasad dobrych manier i innych norm relacji międzyludzkich, prowadzących do społecznego i moralnego porządku. W filozofii konfucjańskiej jednostka żyje tylko w sieci powiązań z innymi, nie istnieje pojęcie indywidualności⁶⁵.

Jednym z optymistycznych przekonań podzielanych przez większość kultur jest to, że śmierć nie stanowi kresu życia.

Powszechnie wierzono w jakiś rodzaj życia po śmierci.

Koncepcja ludów Arktyki na temat życia po śmierci była bardzo prosta: Kraina Zmarłych przypomina świat żywych⁶⁶. Nie inaczej w starożytnych Chinach: w 210 roku p.n.e. pierwszy cesarz zjednoczonych Chin, Shi Huangdi⁶⁷, wszedł do pozaziemskiego życia, wspierany przez wykonaną w naturalnych rozmiarach z ceramiki „terakotową armię” ośmiu tysięcy figur żołnierzy i koni, która miała strzec cesarza i pomóc mu odzyskać władzę w życiu pozagrobowym.

64 Ibidem.

65 Ibidem.

66 Kerrigan M.: Historia… op. cit. s. 23.

67 Shi Huangdi, nazwisko rodowe Zheng (260 – 210 p.n.e.) – władca prowincji Qin (od 246 p.n.e), pierwszy cesarz Chin po zjednoczeniu feudalnych państw chińskich (221-2010 p.n.e.) drogą podboju tzw. Walczących Królestw, przedstawiciel dynastii Cin (Qin).

Wielka… tom. XIII, s. 184-185.

Rys. 5. Terakotowa armia cesarza Shi Huangdi, dynastia Qin, Chiny

Źródło: Wikimedia Commons – repozytorium wolnych zasobów.

W Chinach najważniejszą budowlą obronną był Wielki Mur, długości 2400 kilometrów⁶⁸. Pierwsze fragmenty muru powstały w VI wieku p.n.e. Ochraniały one chłopów pracujących na polach przed atakami plemion nomadów. Funkcja obronna muru została przełamana w 1211 r. przez Czyngis-chana⁶⁹, wodza Mongołów, który ze swoimi wojskami najechał Chiny, zajął Pekin i zdobył ogromne łupy.

68 Wielki Mur, długości 2400 kilometrów od miasta Jiayuguan u północnego podnóża gór Qilian Shan na wschód do miasta Szanhajguan nad Morzem Żółtym. Wielka… op. cit. tom XVI, s. 65.

69 Czyngis-chan, Dżyngis-chan (ok. 1155 - 1227) - władca mongolski od ok. 1200, w 1211 ze swoją armią przekroczył Wielki Mur i w 1215 wkroczył do Pekinu, stolicy Chin.

Wielka… op. cit. tom. III, s. 98.

Rys. 6. Wielki Mur Chiński

Źródło: Wielka… op. cit. tom XVI, s. 65.

Dekalog⁷⁰ obowiązujący pierwotnie wyznawców judaizmu, a następnie przejęty przez chrześcian, zawiera piąte przykazanie

„nie zabijaj”, z którego można by wywieźć „prawo do życia”.

Prawo to obejmowało jednakże tylko wiernych, i to prawomyślnie wiernych, o czym świadczą praktyki „nawracania”

na wiarę pogan i innowierców⁷¹ lub praktyka świętej inkwizycji.

70 Dekalog, dziesięcioro przykazań – w Starym Testamencie zbiór norm moralnych i religijnych danych przez Boga przywódcy Izraelitów, Mojżeszowi, na górze Synaj w formie dziesięciu przykazań wyrytych na kamiennych tablicach. Wielka… op. cit. tom.

III, s. 137.

71 Papież Urban II (właśc. Odon de Lagery, 1035-1099) na synodzie w Clermont we Francji (1905) ogłaszając pierwszą wyprawę krzyżową: „Ci, którzy będą zabijać muzułmanów, nie tylko uzyskają odpuszczenie wszelkich grzechów, lecz również

Po wiekach od czasów Securitas, Tomasz z Akwinu⁷² przyjął poglądy Arystotelesa o człowieku jako istocie społecznej i politycznej oraz zracjonalizował tradycyjną kościelną teorię o boskim pochodzeniu władzy państwowej, uznając ludzkie źródło ustroju społecznego. Państwo powinno mieć udział w prowadzeniu ludzi ku wiecznej szczęśliwości i w tym celu musi im zapewnić pokój (pax) i porządek (ordo) polegający na hierarchicznej strukturze społeczeństwa opartej na nierówności.

Była to wyraźna zmiana filozofii katolickiej na bardziej pozytywistyczną, dającą nadzieję jednostce i wspólnocie na przetrwanie i rozwój⁷³.

W średniowieczu powszechnymi były doświadczenia związane ze zdarzeniami niezrozumiałymi, nadprzyrodzonymi, funkcjonującymi na pograniczu świata realnego. Jak słusznie zauważył ukrański filozof średniowiecza Hryhorij Skoworoda⁷⁴, z zabobonów powstawały głupstwa, spory, konflikty, wojny słowem i orężem⁷⁵. Ludzie powszechnie wierzyli w diabły, czarownice, czary, wampiry, wilkołaki, wróżby i różnorodne znaki uosabiające zło widzialne i niewidzialne, ale ta wiara już nie zabraniała buntować się przeciwko przyrodzonej człowiekowi doli i poszukiwać sposobów ograniczania lub likwidacji zagrożeń, często także kosztem cudzego bezpieczeństwa.

Zastępowanie irracjonalnego lęku strachem oraz perso-nifikacja⁷⁶ tego stanu emocjonalnego pozwalała podejmować

błogosławieństwo”. KONSTAM A.: Wyprawy krzyżowe. Warszawa: Świat Książki, 2005.

ISBN 83-7391-324-6.

72 Tomasz z Akwinu, Akwinata (1224 albo 1225 – 1274) – włoski filozof i teolog katolicki. Wielka… op. cit. tom XV, s. 46.

73 Korzeniowski L.F.: Securitologia. Nauka... op. cit. 8, s. 19; Korzeniowski L.F.:

Podstawy nauk… op. cit. s. 16. Por. Tatarkiewicz W.: Historia filozofii. Tom I. Warszawa:

1983, s. 270-282.

74 Hryhorij Skoworoda, ukr. Григорiй Сковорода (1722-1794), ukraiński filozof, pisarz, nauczyciel i poeta.

75 Skoworoda H. (ukr.) Сковоророда Г.: Повне збрання творiв у двох томах. Київ, 1973, t. 2, s. 7. /za:/ Pilipowicz D.: Rozmowa o duchowym świecie. Kraków: Szwajpol Fiol, 2010, s. 146. ISBN 978-83-62454-99-0.

76 Narodnaja demonologija Polesja (ros.) Народная демонология Полесья. Том третий,

próby zmierzenia się z zagrożeniami przetrwania. W malarstwie i literaturze śmierć przedstawiano jako postać kobiety, najczęściej jako szkieletu z nieodłączną kosą i czarną szatą, odrażającą lub na przekór – sympatyczną.

Diabły, według wielu ludowych podań, miały mieszkać w dziuplach starych dębów na rozstajnych drogach lub w leśnych ostępach. Zbigniew Osiński przypuszcza, że zamieszkanie

„złego” wśród starych drzew jest pozostałością walki Kościoła ze słowiańskim kultem wiekowych dębów, żywym jeszcze w ciągu szesnastego wieku we wschodniej części Rzeczypospolitej⁷⁷.

Diabły mogły wchodzić w dowolną część ciała, np. w gardło i niepozwalały niczego przełykać. Jedynym lekarstwem na tę dolegliwość miało być napicie się gorzałki z wodą święconą.

Wierzono, że diabeł potrafi wchodzić do wnętrza człowieka przez otwarte usta, dlatego żegnając się należało przyłożyć palec do ust, wtedy „zły” przystępu mieć nie będzie (podobne gesty wykonują do dzisiaj mieszkańcy Włoch i Hiszpanii).

Bazyliszek pierwszy raz pojawił się w legendach starożytnej Grecji i Rzymu. Bazyliszek jest symbolem zła i zdrady, królem małych węży (królem dużych węży jest smok). Hybryda o górnej części smoka lub koguta, a dolnej węża, o żółtych, ropuszych oczach, zrodzona z koguciego jaja i mieszkająca w wyschniętych studniach i piwnicach, zabijał swoim trującym oddechem lub spojrzeniem, uosabia zło, zdradę i śmierć⁷⁸.

глава 22. Москва: Яазыки славянских культур, 2010.

77 Ibidem, s. 63.

78 Por. Bellinger G.J.: Leksykon… op. cit. s. 55.

STUDIUM PRZYPADKU

Jako Aleksander wszedł w padoł ciemny, a tam zalazł bazyliszka⁷⁹

Jedna z najgłośniejszych powieści średniowiecznych, Historia Alexandri Magni de proeliis, w rękopisach łacińskich spotykana już w wieku XIV, przełożona na język polski w 1510 r. i wielokrotnie przedrukowywana, zawiera opis wyprawy Aleksandra Wielkiego na podbój Indyj, w tym:

„(…) zasię osmego dnia nadjechali bazyliszka barzo okrutnego, zastarzałego i niewymownie smrodliwego, ktory był takowego jadu, iż nie tylko smrodem swym, ale też i wzrokiem, jako nadalej mogł zajrzeć, powietrze zarażał. A tak gdy Macedonowie i Persowie miejsce ono, gdzie smok leżał, przechodzili, tylko od samego wzroku jego padali umarli.”

Aleksander „(…) kazał uczynić tarcz wielką, długą na siedem łokci, a szyroką na cztery łokcie, a na wierzchu onej tarczej kazał przyprawić wielkie zwierciadło. (…) Gdy był już blisko bazyliszka, otworzył bazyliszek oczy swoje a barzo gniewnliwie pooglądał w zwierciadło; widząc samego siebie w zwierciedle natychmiast zdechł.”

Jednak był sposób na demona - jako wrogów wymieniano łasicę i koguta. Uważano, że bazyliszek może umrzeć, jeśli usłyszy pianie koguta, lub gdy zobaczy odbicie swojego spojrzenia w lustrze. Podróżnicy udający się w rejony, gdzie występował bazyliszek, zabierali ze sobą dla ochrony koguta.

79 Historia o żywocie i znamienitych sprawach Aleksandra Wielkiego (1550). Kraków:

wyd. J. Krzyżanowski, 1939, BPP nr 86, s. 115-117, /za:/ Krzyżanowski J.: Mądrej głowie dość dwie słowie. Warszawa: PIW, 1994, tom 1, s. 195. ISBN 83-06-02316-1.

Rys. 7. Bazyliszek. Figura w Rijece, Chorwacja 2007.

Żródło: Wikimedia Commons – repozytorium wolnych zasobów. Dostęp 25.07.2011.

Wierni kościołów chrześcijańskich lokalnie od starożytności, a powszechnie od wczesnego średniowiecza mogli wznosić modły do św. Michała Archanioła, symbolizującego walkę przeciwko siłom zła.

W mitologii chrześcijańskiej Michał Archanioł prowadził naród wybrany z Egiptu, był wodzem „zastępów Pańskich”

i „hufców ognistych”. Współcześnie jest patronem policjantów, żołnierzy i małych dzieci, a także opiekuje się pielgrzymami i obcymi ludźmi.

Rys. 8. Michał Archanioł depczący diabła

Żródło: Rzeźba w szczycie fasady z XVIII w. kościoła św. Michała Archanioła w Szalowej (Polska). Autor nieznany. Foto: Jerzy Strzelecki. Wikimedia Commons –

repozytorium wolnych zasobów.

STUDIUM PRZYPADKU.

Modlitwa do św. Michała Archanioła⁸⁰.

Święty Michale Archaniele, broń nas w walce, a przeciw niegodziwości i zasadzkom złego ducha bądź nam obroną. Niech go Bóg poskromić raczy, pokornie prosimy, a Ty, Książę wojska niebieskiego, szatana i inne złe duchy, które na zgubę dusz ludzkich po tym świecie krążą, Mocą Bożą strąć do piekła.

Amen.

Jerzy z Kapadocji⁸¹ był żołnierzem rzymskim, trybunem ludowym i obrońcą prześladowanych, za co na rozkaz Dioklecjana⁸² został torturowany i ścięty. Legenda powstała na początku XI w. przedstawia św. Jerzego w zwycięskiej walce ze smokiem pożerającym dziewczęta, czym uratował miejscową księżniczkę. Święty Jerzy jest symbolem aktywnego podejścia do bezpieczenstwa, patronem wielu państw, m.in.: Anglii, Gruzji, Holandii, Niemiec, Portugalii, Szwecji, Litwy i Bośni oraz jest w herbach wielu miast, m. in. Brzegu Dolnego, Dzierżoniowa, Miasteczka Śląskiego, Milicza, Ostródy (Polska) Mariampola (Litwa), Moskwy (Rosja), Kamieńca Podolskiego (Ukraina), patronem m.in. miast: Reffary, Neapolu, Uzdrowiska w Lądku Zdroju.

Barbara z Nikomedii według legendy była piękną córką bogatego poganina Dioskura z Heliopolis w Bitynii (Azja Mniejsza) i w czasie nauki w Nikomedii przyjęła chrzest, za co poniosła śmierć⁸³. Kult św. Barbary rozwija się od VI w. najpierw

80 Opoka. [Odczyt 12.08.2011]. http://www.opoka.org.pl

81 Jerzy (III – IV w.) – rycerz z Kapadocji w Turcji, prawosławny męczennik, święty Kościoła katolickiego. Wielka encyklopedia świata. Oxford: Oxford Educational Encyclopedia Ltd 2003, tom. V, s. 205. ISBN (serii) 7325-540-0; ISBN (tom 5) 83-7325-545-1.

82 Gaius Aurelius Valerius Diocletianus, (ok. 244 - 313 lub 316) – cesarz rzymski od 20 listopada 284 roku do 1 maja 305 roku, prześladowca chrześcian.

83 Przypuszcza się, że ok. 306 roku, w czasie panowania cesarza cesarza rzymskiego Maksymiana Dazy (lat. Gaius Galerius Valerius Maximinus, 270-313). Opoka. [Odczyt 2016-04-12]. http://www.opoka.org.pl/biblioteka/T/TS/swieci/s_barbara_cz_m.html

we wschodnim, a później w zachodnim chrześcijaństwie.

Św. Barbara była wzywana do opieki podczas burzy oraz jest patronką m. in. górników i marynarzy.

STUDIUM PRZYPADKU.

Modlitwa do św. Barbary⁸⁴.

„Boże, święta Barbara, męczennica, dochowała wierności Tobie aż do śmierci, za jej wstawiennictwem broń nas od wszelkich niebezpieczeństw (...)”.

Rys. 9. Ikona św. Jerzego

Żródło: Bułgaria, autor nieznany. Wikimedia Commons – repozytorium wolnych zasobów. Odczyt 2011-08-09. http://pl.wikipedia.org

84 Mszał, s. 248'. Opoka. [Odczyt 2016-04-12]. http://www.opoka.org.pl/biblioteka/-T/TS/swieci/s_barbara_cz_m.html

Realnym i nie mniej groźnym niż bazyliszki, diabły i smoki, były choroby, które powodowały ogromne straty.

W Prusach i w zaborze pruskim zmarło w roku 1796 na ospę 30 000 osób, jeszcze groźniejsze były straty w Rosji. Lekarze-społecznicy prowadzili szczepienia często bezpłatnie, dopiero w drugiej połowie XIX wieku wprowadzać zaczęto szerzej zakrojone inicjatywy państwowe w tym względzie, aż doszło do przymusu szczepienia ospy (Prusy 1874). Opanowanie epidemii ospy nie oznaczało jednak, iż co jakiś czas nie zdarzały się przypadki zachorowań, wynikające z unikania w odległych wsiach, a także przez biedotę miejską, szczepień ochronnych.

Znacznie groźniejszym zjawiskiem były epidemie cholery.

W latach powstania listopadowego cholera przyprawiła o śmierć m.in. głównodowodzącego armii rosyjskiej przeciwko powstaniu listopadowemu Iwana Iwanowicza Dybicza. Zmarli także na tę chorobę m. in. słynny teoretyk wojny Karl von Clausewitz⁸⁵, filozof Georg Hegel⁸⁶, polski poeta Adam Mickiewicz⁸⁷.

Później co kilka lat powtarzały się nawroty cholery z mniejszym nasileniem, aż ponowna wielka epidemia przeto-czyła się przez Europę w latach 1848, 1849 oraz 1865-75, 1885, 1892.

85 Karl von Clausewitz (1780-1831) – pruski generał i teoretyk wojskowości. Wielka…

op. cit. tom. III, s. 24.

86 Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770-1831) – filozof niemiecki, profesor w Heidelbergu i w Berlinie. Wielka… op. cit. tom. V, s. 168.

87 Adam Mickiewicz (1798-1855) – polski poeta i działacz polityczny, więziony i zesłany w głąb Rosji (1824), profesor literatury łacińskiej na Uniwersytecie w Lozannie (1839-1840), kierownik katedry literatury słowiańskiej w Collège de France w Paryżu (1840-1844), twórca legionu polskiego. Wielka… op. cit. tom X, s. 11-12.

Rys. 10. Cholera

Żródło: Jeulin Philippe: Le Cholera. „Le Petit Journal”. Paryski dziennik (1863-1944).

www.amicale-genealogie.org

Władze i ludnośc były bezradne, budowano szpitale „dla chorych na słabość choleryczną”, a główny sposób przeci-wstawiany epidemii stosowano izolację zdrowych od chorych, wśród których śmiertelność osiągała 50% i więcej⁸⁸.

W więzieniach i w koszarach, aby zapobiec chorobie, wydawano po szklance wódki z pieprzem i po półkwarcie kaszy suto omaszczonej, a także okadzano pomieszczenia jałowcem.

Nazwa choroby, uprzednio nie występującej, stała się w wieku XIX jednym z popularniejszych przekleństw⁸⁹.

88 Ihnatowicz I.: Od rozbiorów do pierwszej wojny światowej, s. 564. /in:/ Ihnatowicz I. - Mączak A. - Zientara B. - Żarnowski J.: Społeczeństwo polskie od X do XX wieku.

Warszawa: KiW 1988, s. 427-589.

89 Ibidem, s. 565.

Rozwój chirurgii między innymi w czasie wielkich wojen początku stulecia przyniósł później zmniejszenie bólu przy operacjach (zastosowanie narkozy w końcu 1 połowy XIX w.) i zwiększenie skuteczności zabiegów. Ostatnie dwudziestolecie XIX wieku bogate było w istotne dla medycyny wynalazki takich badaczy, jak:

Ludwik Pasteur⁹⁰, Robert Koch⁹¹, Wilhelm Röntgen⁹²,

Maria Salomea Skłodowska-Curie⁹³.

Poza nielicznymi przypadkami wynalazki te nie miały jednak szerszego społecznie zastosowania. Koszt leczenia przekraczający możliwości większej części społeczeństwa, mała liczba lekarzy, duża odległość od miasta, wreszcie ciemnota, brak instytucji społecznej opieki lekarskiej sprawiały, że mimo niewątpliwej poprawy sytuacji w tej dziedzinie ogromna większość społeczeństwa bała się choroby i bólu jako groźby zupełnie codziennej i realnej - wszak epidemie wybuchały nagle, bez żadnej zapowiedzi, a rozwój i przyspieszenie komunikacji przeniosły je znacznie szybciej w drugiej połowie stulecia niż w pierwszej.

Siły przyrody groziły także innymi niebezpieczeństwami.

Powodzie przynosiły ruinę domów, niszczyły zasiewy lub zbiory, groziły bezpośrednim niebezpieczeństwem życiu ludzkiemu.

90 Ludwik Pasteur, fr. Louis Pasteur (1822 - 1895) – francuski chemik i prekursor mikrobiologii, profesor na uniwersytetach w Strasburgu, Lille i Sorbonie. Wielka… op. cit.

tom XI, s. 162-163.

91 Robert Koch (1843 – 1910) – niemiecki bakteriolog i lekarz, odkrywca m. in. bakterii wąglika, gronkowca, gruźlicy i cholery. Laureat nagrody Nobla (1905). Wielka… op. cit.

tom. VII, s. 196.

92 Wilhelm Conrad Röntgen (1845 – 1923) – fizyk niemiecki, pierwszy laureat Nagrody Nobla z dziedziny fizyki (1901). Wielka… op. cit. tom XII, s. 268.

93 Maria Skłodowska-Curie (1867 w Warszawie – 1934 we Francji) – polska uczona, od 1891 we Francji, pierwsza kobieta-doktor nauk na Sorbonie (1903), członek Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie (1909), laureat nagrody Nobla za wyniki badań nad promieniotwórczością (1903, wraz z mężem Pierre Curie i Henrim Becquerelem), po raz drugi w 1911 za wydzielenie czystego radu. Wielka… op. cit. tom. XIII, s. 237-238.

Pożary powstałe od pioruna lub przypadkowego zaprószenia ogniem trawiły całe miasteczka zabudowane drewnianymi domami. Pewne ulepszenia organizacyjne, a przede wszystkim postęp techniczny w dziedzinie urządzeń przeciwpożarowych zmniejszyły w drugiej połowie XIX wieku stopień zagrożenia, dotyczyło te jednak przede wszystkim wielkich miast. Na wsi duże znaczenie miał rozwój ochotniczych straży pożarnych.

Nieurodzaje przybierały często charakter klęsk. Niski stopień zmeliorowania pól, słaba technika uprawy, nie dająca możliwości łagodzenia wpływu niesprzyjających warunków atmosfery-cznych, sprawiały, że co jakiś czas wybuchały klęski głodu. Pod koniec XIX wieku rozwój rolnictwa po kryzysie rolnym przyniósł

Nieurodzaje przybierały często charakter klęsk. Niski stopień zmeliorowania pól, słaba technika uprawy, nie dająca możliwości łagodzenia wpływu niesprzyjających warunków atmosfery-cznych, sprawiały, że co jakiś czas wybuchały klęski głodu. Pod koniec XIX wieku rozwój rolnictwa po kryzysie rolnym przyniósł

W dokumencie Nauka o bezpieczeństwie człowieka i organizacji społecznych (Stron 36-56)