Dyrektorzy szpitali wywiązali się z obowiązku prawnego powołania koordyna-tora OKK. Funkcję koordynatorów w badanych szpitalach pełnią lekarze ane-stezjolodzy. Taki wybór nie znajduje akceptacji anestezjologów, którzy wska-zują inne zawody jako właściwe do pełnienia funkcji. Zadeklarowano różne formy wdrożenia OKK tj. szkolenie, instruktarz, wdrożenie procedury, co świadczy o podjęciu działań zmierzających do zapoznania z tym narzędziem. Jednocześnie jednak wskazano, że nie określono na piśmie odpowiedzialności poszczególnych uczestników zabiegu. OKK, która ma pełnić funkcję narzędzia kontrolnego, funkcjonuje jako formularz, w którym dokumentowany jest przebieg zabiegu o czym świadczy fakt, że pytania dotyczące spełnienia po-szczególnych kryteriów bezpieczeństwa nie są głośno kierowane do uczestni-ków zabiegu, zaś wypełniana jest przez koordynatora często po zakończonym zabiegu.
Wykres 7. Zdarzenia niepożądane na bloku operacyjnym obserwowane przez członków zespołów operacyjnych
Źródło: Opracowanie własne.
Zespoły operacyjne wykazują dużą niewiedzę w zakresie prawidłowego przebiegu czynności wpływających na podstawowe elementy bezpieczeń-stwa, w tym potwierdzania tożsamości pacjenta celem uniknięcia wykonania zabiegu u niewłaściwej osoby lub też wykonania niewłaściwej procedury. Podobnie dużą niewiedzę respondenci wykazali w zakresie przebiegu działań zmniejszających ryzyko pozostawienia ciała obcego, czyli narzędzia lub mate-riału operacyjnego w jamach ciała. Koordynatorzy w znacznym stopniu wyra-żają brak wiedzy w zakresie przebiegu czynności, których potwierdzenie wy-konania są zobligowani udokumentować, w tym potwierdzania tożsamości i potwierdzania kompletności materiału i narzędzi operacyjnych.
Rozporządzenie w sprawie standardów anestezjologicznych nakłada na lekarzy anestezjologów obowiązek potwierdzenia tożsamości pacjenta. Re-spondenci, w tym lekarze anestezjolodzy, nie wskazują jednoznacznie przed-stawicieli tej grupy zawodowej jako wykonujących zadanie. Wyniki wskazują, że tożsamość pacjenta przed nacięciem skóry potwierdzana jest w bardzo ograniczonym zakresie i jako potwierdzający najczęściej wskazywany jest
zespół anestezjologiczny. Pomimo braku potwierdzenia tożsamości proces nie jest przerywany, wstrzymywany. Uczestnicy badania wskazali, że takie zdarzenie występuje sporadycznie. Kontrola kompletności materiału operacyjnego i na-rzędzi, jak stosowania określonych metod kontroli jest zróżnicowana.
Można wnioskować, że komunikacja w zespołach nie jest ukierunkowana na współpracę. Specjaliści poszczególnych zawodów wykonują zadania w sposób tradycyjny, koncentrując się na czynnościach własnych nie dostrze-gając bezpieczeństwa pacjenta jako wypadkowej poszczególnych czynności, zadań. OKK postrzegana jest jako formularz, który należy uzupełnić, określając go niejednokrotnie jako zbędny obowiązek. Na uwagę zasługuje fakt, że opi-nia w tym zakresie jest zależna od przynależności zawodowej. Bardziej kry-tyczny i negatywny stosunek wyrażają lekarze. Koordynatorzy artykułują nie-pokój do odpowiedzialności prawnej za treść udokumentowanych zapisów przy jednoczesnym wskazaniu braku możliwości wpływania na zastosowanie OKK zgodnie z ideą poprawy bezpieczeństwa oraz lekceważenia ich roli przez pozostałych uczestników zabiegów. Jako jedną z przyczyn negatywnego sto-sunku do stosowanej OKK wskazano negatywny stosunek do procesu kontroli realizowanych zadań, postrzegając jako niepotrzebne czynności. Przedstawi-ciele wszystkie grup zawodowych nie zgadzają się z twierdzeniem, że blok jest miejscem bezpiecznym.
Uczestnicy badania mają świadomość, że proces zabiegu operacyjnego niesie za sobą ryzyko wystąpienia zdarzeń niepożądanych. Potwierdzają wy-stępowanie różnych zdarzeń niepożądanych, których byli świadkami. Wymie-nione liczne zdarzenia zdecydowanie potwierdzają i są zbieżne z celem wprowadzenia OKK jako narzędzia poprawiającego bezpieczeństwo opieki i zmniejszania ryzyka zdarzeń wskazanych przez respondentów.
Najczęściej wymienianymi zmianami, które mogłyby wpłynąć na poprawę bezpieczeństwa w obszarze bloku operacyjnego były: zwiększenie liczby pra-cowników w zespołach operacyjnych, doposażenie w sprzęt szczególnie ane-stezjologiczny, doposażenie zestawów narzędzi operacyjnych. Wyrażano również potrzebę, konieczność przestrzegania ustalonych procedur.
W ramach działań wprowadzających OKK nie dokonano wspólnych usta-leń, co do przebiegu procesu. W procesie należy określić niezbędne zasoby ludzkie i materialne, określić zadania, przebieg proces, ustanowić odpowie-dzialności i uprawnienia oraz ustalić zasady i sposoby monitorowania i oceny. Praca zespołowa, współpraca w zespole, przełamanie barier komunikacyjnych, przełamanie stereotypów to wyzwanie nie tylko dla kierowników i
pracowni-ków systemu opieki zdrowotnej, ale przede wszystkim potrzeba, zadanie, mi-sja dla sytemu kształcenia przed dyplomowego i podyplomowego.
OKK samoistnie nie wpłynęła na poprawę komunikacji w zespole operacyj-nym, ale może być przyczyną dalszych rozważań nad organizacją pracy zespo-łowej w kontekście bezpieczeństwa pacjentów i pracowników.
Bibliografia
Barach P. (2000), Small SD Reportin and preventing medical misszaps:lessons from non- medical
near miss reporting systems, „BMJ” 320, pp. 759–763.
Ciuruś M.(2018), Pielęgniarstwo operacyjne, Makmed, Lublin.
M.S., Nolan K. (1997), Measuring the quality of helf care: state of the art, „Joint Commission Jour-nalon Quality Improvement”, 23(5), ss. 283292.
Głowacka M., Rezmerska L., Kochman D., Soleta A. (2012), Zdarzenia niepożądane w praktyce
zawodowej pielęgniarek anestezjologicznych i intensywnej opieki, „Journal of public
he-alth, nursing and medical rescue”, No. 2/2012(2231)
Key findings and recommendations on Reporting and learning systems for patient safety incidents across Europe, European Commission, Patient Safety and Quality of Care working
gro-up, May 2014, URL, [online] http://ec.europa.eu/health/patient_safety/policy/ index_en.htm, dostęp: wrzesień 2018.
Kopacz E. (2011), Komunikat w sprawie stosowania okołooperacyjnej karty kontrolnej podczas
zabiegów chirurgicznych, Ministerstwo Zdrowia, Warszawa.
Kutryba B., Kutaj-Wąsikowska H. (2012), Karta Kontrolna – niełatwe, ale istotne rozwiązanie dla
zmniejszenia ryzyka zabiegów chirurgicznych, „Medycyna Praktyczna”, nr 12.
Kutryba B., Kutaj-Wąsikowska H., Tombarkiewicz M. (2015), Zdarzenia Niepożądane, Centrum Monitorowania Jakości w Ochronie Zdrowia, Kraków.
Mikos M. (2017), Bezpieczeństwo pacjenta, ZiZ Centrum Edukacji, Kraków.
Nalepa D., Weber D., , Guz E., Mianowana V., Czekirda M. (2017), Communikation and teamwork
in the therapeutic team is the basis of High quality medical services, „Journal of
Educa-tion, Health and Sport”, 2017;7(7)eISSN 2391-8306, dostęp: wrzesień 2018.
NHS England: Never Events Reported asOccurring Between 1 April 2014 and 31 March 2015 – final update (2016), Patient Safety Domain, NHS England.
Pokorska J., Pokorski J., Nitecka E., Witczak I. (2015), Zdarzenia niepożądane i bezpieczeństwo
pacjenta – próba ujęcia holistycznego, „Problemy Pielęgniarstwa”, nr 23(4), pp. 544–550
Pokorski J. (red.) (2010), Błąd medyczny. Uwarunkowania ergonomiczne, PAN, Kraków.
Przewodnik – Postawy wprowadzenia Okołooperacyjnej Karty Kontrolnej, Adaptacja na podstawie: Implementation Manual Surgical Safety Checklist (First Edition) by World Alliance for Pa-tient Safety (2009), WHO CC Krakow at Centrum Monitorowania Jakości
w Ochronie Zdrowia, Kraków.
Report of the Reporting and learning subgroup of the European Commission PSQCWG. Rozp. MZ z 16.12.016 r. w sprawie standardu organizacyjnego opieki zdrowotnej w dziedzinie
anestezjologii i intensywnej terapii, Dz. U. 2019, poz. 2218.
Rozp. MZ z 26.06.2012 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia podmiotu wykonującego działalność leczniczą, Dz. U. 2012, poz. 739.
Rozp. MZ z 9.11.2015 r. w sprawie rodzajów, zakresu i wzorów dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania.
Testoni P. A., Sultan S., Baillie J. (2004), Can computer simulation accelerate the development of
procedural competence?, „Am J. Gastroenterol Jan”, 99(1), ss. 38–39
Ustawa z 15.04.2011r. o działalności leczniczej Dz. U. 2011, Nr 112, poz. 654.
Tom XIXZeszyt 12 Część 1 ss. 47–58
Andrzej Panasiuk1
Wydział Prawa, Uniwersytet w Białymstoku Magdalena Banach
Zakład Medycyny Społecznej, Wydział Nauk o Zdrowiu Uniwersytet Medyczny w Łodzi
Agnieszka Jóźwik
Zakład Medycyny Społecznej, Wydział Nauk o Zdrowiu Uniwersytet Medyczny w Łodzi
Irena Walecka Klinika Dermatologii,
Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego w Warszawie