84
Wiedza badanych na temat wtórnej profilaktyki raka
jelita grubego
Pytania zawarte w tej części kwestionariusza ankiety miały za zadanie sprawdzenie wiedzy badanych o programach profilaktycznych w kierunku raka jelita grubego oraz ocenić chęć udziału badanych w takich programach.
Połowa badanych deklaruje znajomość programów profilaktycznych, któ-rych celem jest wczesne wykrywanie raka jelita grubego. W przypadku obu płci można zaobserwować tendencję rosnącą wraz z wiekiem. W przypadku mężczyzn najwyższy odsetek odpowiedzi twierdzących zanotowano w grupie wiekowej powyżej 60 roku życia, natomiast u kobiet w grupie wiekowej po-wyżej 50 roku życia.
Wykres 9. Częstość palenia papierosów wśród badanych kobiet w zależnościod wieku
Źr ódło: badania własne.
85 Co trzeci z badanych mężczyzn zadeklarował chęć uczestniczenia w bada-niu kolonoskopowym. Co drugi badany nie wyraził takiej chęci. Tylko 15% spośród mężczyzn biorących udział w badaniu już uczestniczyło w kolono-skopii. Byli to mężczyźni z dwóch grup wiekowych – 50–59 lat oraz powyżej 60 roku życia. Spośród mężczyzn, którzy nie wyrazili chęci udziału w profilak-tycznej kolonoskopii, jako powód podawali fakt, iż jest to badanie krępujące (33% wszystkich odpowiedzi) oraz bolesne (21% badanych).
Ponad połowa badanych kobiet (60%) zadeklarowała chęć poddania się badaniu kolonoskopowemu. Co trzecia nie wyraziła takiej chęci. Tylko 6% kobiet biorących udział w badaniu uczestniczyło już w kolonoskopii. Były to kobiety z trzech grup wiekowych – 18–29 lat, 50–59 lat oraz powyżej 60 roku życia. Spośród kobiet, które nie wyraziły chęci udziału w profilaktycznej kolo-noskopii, jako powód podawały fakt, iż jest to bolesne (25% wszystkich od-powiedzi) oraz krępujące (21% badanych).
Wykres 10. Wyrażona przez badanych mężczyzn chęć uczestnictwa w kolonoskopii w zależności od wieku
86
Opinie badanych na temat profilaktyki raka jelita grubego
Spośród badanych, 85% mężczyzn oraz 96% kobiet w przypadku wystąpienia niepokojących objawów sugerujących zachorowanie na raka jelita grubego deklaruje, że zgłosi się do lekarza.
Co drugi mężczyzna biorący udział w badaniu wyraża chęć poszerzenia wiedzy z zakresu profilaktyki raka jelita grubego, co piąty uważa, że jego stan wiedzy jest wystarczający, a co trzeci tłumaczy niechęć brakiem czasu.
Co druga kobieta biorąca udział w badaniu wyraża chęć poszerzenia wie-dzy z zakresu profilaktyki raka jelita grubego, co dziesiąta uważa, że jej stan wiedzy jest wystarczający, a co czwarta tłumaczy niechęć brakiem czasu. Wykres 11. Wyrażona przez badane kobiety chęć uczestnictwa w kolonoskopii w zależności od wieku
Źr ódło: badania własne.
Według ankietowanych najbardziej efektywnymi sposobami zachęcania do udziału w programach profilaktycznych w kierunku raka jelita grubego są: opinia lekarza pierwszego kontaktu (55% wszystkich wskazań), reklamy w telewizji – (28% wszystkich odpowiedzi). Najmniej efektywne są spotkania z pielęgniarką organizowane w miejscach pracy.
Dyskusja
Nowotwór złośliwy jelita grubego stanowi coraz poważniejszy problem zdro-wotny Polaków. Liczba nowych zachorowań stale rośnie, co wskazuje na
ko-87 nieczność ciągłej i efektywniejszej edukacji pacjentów w zakresie modyfiko-walnych czynników ryzyka zachorowania. Analiza wyników badań przepro-wadzonych wśród pacjentów POZ w Mieszewie Murowanym wskazuje, iż większą wiedzę w zakresie pierwszych objawów chorobowych posiadają ko-biety – ponad połowa z badanych potrafiła wymienić co najmniej dwa objawy raka jelita grubego. Potwierdzać to może światowy trend o większym zainte-resowaniu kobiet swoim zdrowiem [Giovannucci 2002, ss. 925934].
Najczęściej występującym objawem nowotworu złośliwego jelita grubego jest krew w stolcu. Badani pacjenci Miszewa Murowanego są świadomi tego objawu i wymieniali go najczęściej. Co piąty badany deklarował zaobserwo-wanie u siebie krwi w stolcu, lecz nie wszystkich skłoniło to do wizyty u leka-rza. Prawie 40% badanych zignorowało ten symptom. Jako najczęstsze powo-du braku kontaktu z lekarzem podawali oni strach przed diagnozą, skrępowa-nie przed lekarzem.
Profilaktyka pierwotna to przede wszystkim działania polegające na wdra-żaniu i utrwalaniu zachowań obniżających ryzyko zachorowania na daną cho-robę [Hoffman, Koper 2015, ss. 6470]. Wśród działań obniżających ryzyko zachorowania na nowotwór złośliwy jelita grubego wymienić należy: dietę zgodną z zasadami piramidy żywienia, ograniczenie picia alkoholu, rzucenie palenia papierosów, aktywność fizyczną czy włączenie do diety probiotyków [Goldin 1980, ss. 255261; Hinnebusch 2002, ss. 10121017]. W odżywianiu ważne jest ograniczenie spożycia tłuszczów pochodzenia zwierzęcego, głów-nie nasyconych oraz duże spożycie warzyw i owoców bogatych w błonnik [Król, Kapka-Skrzypczak 2011, ss. 7580; Zalega, Szostak-Węgierek 2013, ss. 4950]. Pacjenci uczestniczący w badaniu są świadomi znaczenia diety w pro-filaktyce raka jelita grubego (co trzeci badany), jednak, pomimo tej świado-mości, tylko niewielki odsetek badanych odżywia się „często” bądź „zawsze” zgodnie z zasadami piramidy żywienia. Narodowe Centrum Edukacji Żywie-niowej zaleca spożycie minimum pięciu porcji dziennie warzyw i owoców bogatych w błonnik [Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej 2017]. Ponad 90% pacjentów (zarówno kobiet i mężczyzn) biorących udział w badaniu nie spożywa zalecanej porcji owoców i warzyw, przy czym co dziesiąty badany (głównie mężczyźni) nie je ich w ogóle.
Niedostateczna aktywność fizyczna lub jej brak również stanowi ryzyko zachorowania na raka jelita grubego [Giovannucci 2002, ss. 925934; Parkin 2005, s. 74]. Uczestniczący w badaniu posiadają świadomość ważności aktyw-ności fizycznej – ponad 60% z nich wymieniło aktywność fizyczną jako
mody- 88
fikowany czynnik zmniejszający ryzyko zachorowania na raka jelita grubego. Jednocześnie, ponad połowa badanych nie podejmuje żadnego wysiłku fi-zycznego. 44% miszewskich pacjentów uczestniczących w badaniu wykonuje dodatkowy wysiłek fizyczny, i są to najczęściej ćwiczenia aerobowe: bieganie, jazda na rowerze oraz trening na siłowni.
Profilaktyka wtórna raka jelita grubego to przede wszystkim najwcześniej-sza diagnoza, czyli wykrycie nowotworu w takim stadium, które pozwala na jak najszybsze całkowite wyleczenie chorego [Stec 2006, ss. 96102, Wron-kowski, Brużewicz 2008, ss. 1724]. Służy temu badanie przesiewowe – kolo-noskopia, wykonywane bezpłatnie od 2000 roku w ramach programu Badań Przesiewowych raka jelita grubego [Program Badań Przesiewowych Raka Jeli-ta Grubego 2018]. Tylko połowa badanych wiedziała o istnieniu programów profilaktycznych w kierunku raka jelita grubego, pomimo, iż wszyscy byli pa-cjentami podstawowej opieki zdrowotnej ustawowo zobowiązanej do eduka-cji zdrowotnej pacjentów.
Podsumowanie
Pacjenci Podstawowej Opieki Zdrowotnej w Miszewie Murowanym uczestni-czący w badaniu sondażowym dotyuczestni-czącym raka jelita grubego posiadają wie-dzę ogólną na temat tej jednostki chorobowej oraz w zakresie profilaktyki pierwotnej i wtórnej. Pomimo wysokiej świadomości ich zachowania zdro-wotne nie odzwierciedlają posiadanej wiedzy w zakresie profilaktyki pierwot-nej nowotworu złośliwego jelita grubego. Podobnie, w przypadku profilaktyki wtórnej i kolonoskopii. Pacjenci wiedzą, czemu służy i jak jest ważna, lecz mają obawy przed poddaniem się temu badaniu. Być może sytuacja ta wynika z niewystarczającej edukacji pacjentów przez personel medyczny, co po-twierdza konieczność zwiększenia efektywności działań w tym zakresie.
Bibliografia
Bozin B., Mimica-Dukic N., Samojlik I., Jovin E. (2007), Antimicrobial and Antioxidant Properties of
Rosemary and Sage (Rosmarinus officinalis L. and Salvia officinalis L., Lamiaceae) Essential Oils,
“Journal of Agricultural and Food Chemistry”, nr 55, ss. 78797885.
Didkowska J., Wojciechowska U., Olasek P. (2017), Nowotwory złośliwe w Polsce w 2015 roku, Krajowy Rejestr Nowotworów Zakład Epidemiologii i Prewencji Nowotworów, Warszawa. Giovannucci E. (2002), Modifiable risk factors for colon cancer, “Gastroenterology Clininics of
89
Goldin B. R., Swenson L., Dwyer J., Sexton M., Gorbach S. L. (1980), Effect of diet and Lactobacillus
acidophilus supplements on human fecal bacterial enzymes, “Journal of the National Cancer
Institute”, nr 64, ss. 255261.
Hinnebusch B.F., Meng S., Wu J.T., Archer S.Y., Hodin R.A. (2002), The effects of short-chain fatty
acids on human colon cancer cell phenotype are associated with histone hyperacetylation, “The
Journal of Nutrition”, nr 132, ss. 10121017.
Hoffman B., Koper K. (2015), Profilaktyka chorób nowotworowych [w:] Koper A. (red.)
Pielęgniar-stwo onkologiczne, PZWL, Warszawa.
Hughes A.L., Simons C.C.J.M., Van der Brandt P.A. i wsp. (2017), Lifestyle, diet, and Colorectal
Cancer Risk According to (Epi)genetic Instability: Current Evidence and Future Directions of Mo-lecular Pathological Epidemiology, Current Colorectal Cancer Reports.
Kaminski M. F., Reguła J., Kraszewska E., i wsp. (2010), Quality indicators for colonoscopy and the
risk of interwal cancer, “The New England Journal of Medicine”, nr 362, ss. 17951803. Klimczak A., Kubiak K., Cybulska M., i wsp. (2010), Etiologia raka jelita grubego oraz bariera
anty-oksydacyjna ustroju, „Polski Merkuriusz Lekarski”, nr XXVIII, ss. 223226.
Klimczak A., Kubiak K., Malinowska K., i wsp. (2009), Badanie aktywności wybranych enzymów
antyoksydacyjnych u chorych na raka jelita grubego, „Polski Merkuriusz Lekarski”, nr XXVII,
ss. 470-473.
Król S.K., Kapka-Skrzypczak L. (2011), Nowotwory jelita grubego jako poważny problem w Polsce
i na świecie – kwestie medyczne i środowiskowe, „Medycyna środowiskowa – Enviromental
Medicine”, nr 14, ss. 7580.
Levin B. (2005), Screening in Risk Evaluation and Prevention of Colorectal Cancer [w:] Kelloff G.J., Hawk E.T., Sigman C.C. (red.), Strategies for Cancer Chemoprevention, Totowa New Jersey, ss. 287294.
Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej (2017), Jak zwiększyć spożycie owoców i warzyw?, [online] www.ncez.pl dostęp: 20.07.2018 r.
Paradowska D., Czym jest czynnik ryzyka?, [online] www.onko-med.pl, dostęp: 30.12.2017 r. Parkin D.M., Bray F., Ferlay J. i wsp. (2005), Global cancer statistics 2002, CA: “A Cancer Journal of
Clinicians”, nr 55, ss. 74108.
Program Badań Przesiewowych Raka Jelita Grubego, [online] www.pbp.org.pl, dostęp:
29.07.2018.
Rak jelita grubego: Badania profilaktyczne: Polska Unia Onkologii (r.), [online] www.puo.pl/
badania-profilaktyczne/rak-jelita-grubego, dostęp: 30.12.2017.
Stec R. (2006), Badania przesiewowe w raku jelita grubego, „Współczesna Onkologia”, nr 10, ss. 96102.
Stec R., Bodnar L., Szczylik C. (2009), Możliwości leczenia uzupełniającego w raku okrężnicy, „Współczesna Onkologia”, nr 13, ss. 5360.
Thrumurthy Sri.G., Thrumurthy S.S.D. Gilbert C.E., Ross P., Haji A. (2016), Colorectal
90
Tuchowska P., Worach-Kardas H., Marcinkowski J.T. (2013), Najczęstsze nowotwory złośliwe
w Polsce – główne czynniki ryzyka i możliwości optymalizacji działań profilaktycznych,
„Pro-blemy Higieny i Epidemiologii”, nr 94, ss.166171.
Zalega J., Szostak-Węgierek D. (2013), Żywienie w profilaktyce nowotworów. Cz. III. Diety o
właści-wościach przeciwnowotworowych, „Problemy Higieny i Epidemiologii”, nr 94, ss. 4965. Zgliczyński W.S. (2017), Palenie tytoniu w Polsce, „INFOS Zagadnienia społeczno-gospodarcze”,
nr 14, s. 2.
Zlobec I., Lugli A. (2008), Prognostic and predicitive factors in colorectal cancer, “Postgraduate Medical Journal”, nr 84, ss. 403409.
Tom XIXZeszyt 12 Część 1 ss. 91–104
Katarzyna Pasierbiak1
Szpital Poddębickie Centrum Zdrowia Sp. z o.o. Katarzyna Sygit2
Uniwersytet Szczeciński Marian Sygit3
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Kaliszu Oleh Lyubinets4
Danylo Halytsky Lviv National Medical University, Ukraine