zdrowia osób czynnych zawodowo
2Control Of Obesity as a Potential Risk Factor for Breast Cancer an Important Element of Management in the Protection of the Working Population
1 E-mail:dorota.kaleta@umed.lodz.pl
2 Praca realizowana w ramach środków na badania służące rozwojowi młodych naukowców oraz uczestników studiów doktoranckich w Uniwersytecie Medycznym w Łodzi 502-03/6-024-0/502-64-100-18 (Research carried out as part of research funds for the development of young researchers and PhD students at the Medical University of Lodz 502-03/6-024-0/502-64-100-18).
118
Abstract: Aim of the study was the analysis of obesity among oncological patients and healthy
women. Obesity is a significant problem for public health in highly developed countries. According to the WHO, the proportion of people with obesity has tripled since 1975. In 2016, over 39% of adults were overweight and 13% were obese. Overweight and obesity may in-crease the risk of cancer: large intestine, gall bladder and hormone-dependent cancers: breast, endometrial, ovarian, prostate and thyroid cancer. Probably the impact of obesity on the in-creased risk of breast cancer is due to the inin-creased production of estrogens, whose source in the post-menopausal period is primarily fat tissue. The analysis was based on preliminary re-sults of a clinical-control study, 119 women with diagnosed breast cancer and 118 healthy women were examined. The research tool was an anonymous and voluntary questionnaire. The analysis showed that oncological patients were more likely to be overweight and obese, com-pared to the control group. Over half of cancer patients and only 16,9% of healthy women had a BMI above 25,0 kg/m2. Significantly more women from the study group (26,9%) had BMI ≥30,00 kg/m2, in the control group it was only 2,54%. The normal weight (BMI: 18,5-24,99 kg/m2) was found in 40,4% of oncological patients and 78,8% of healthy women. Limiting the overweight and obesity epidemic is one of the biggest challenges for Public Health. Balanced diet and systematic physical activity have a significant impact on reducing the risk of breast cancer.
Key words: Breast cancer, obesity, overweight, clinical-control study, risk factor.
Wstęp
Otyłość w ostatnich kilkudziesięciu latach stała się istotnym problemem dla Zdrowia Publicznego w krajach wysokorozwiniętych [Adamowicz et al. 2011, 449–459]. Jest to choroba przewlekła, charakteryzująca się zwiększoną zawar-tości tkanki tłuszczowej, powyżej 25% należnej masy ciała u kobiet i powyżej 15% należnej masy ciała u mężczyzn [Mazur-Roszak M. et al. 2010, 270–275]. W diagnostyce otyłości stosowany jest wskaźnik masy ciała BMI (ang. Body
Mass Index), obliczany ze wzoru: masa ciała (kg)/wzrost (m2). Do oceny
otyło-ści można również zastosować pomiar obwodu talii (wskaźnik zawartootyło-ści tłuszczu brzusznego). W Europie otyłość brzuszną stwierdza się wówczas, gdy obwód talii jest większy lub równy 80 cm u kobiet i 94 cm u mężczyzn [Zahor-ska-Markiewicz et al. 2007]. Według WHO na całym świecie od 1975 roku od-setek osób z otyłością potroił się. W 2016 roku ponad 39% dorosłych osób miało nadwagę, a 13% cierpiało na otyłość [WHO 2018].
Nadwaga i otyłość mogą zwiększać ryzyko zachorowania na nowotwory: jelita grubego, pęcherzyka żółciowego oraz nowotwory hormonozależne: rak piersi, endometrium, jajnika, gruczołu krokowego i gruczołu tarczowego. Ist-nieje również zwiększone prawdopodobieństwo wystąpienia: białaczki, szpi-czaka mnogiego czy chłoniaków nieziarniczych [Hjartaker et al. 2008, ss. 72– 93]. Większość badań epidemiologicznych wskazuje na związek pomiędzy
119 otyłością a zwiększonym zachorowaniem na nowotwór złośliwy piersi [Frą-czek et al. 2004, ss. 483–488; Ligibel, Strickler 2013, ss. 52–69]. Po uwzględnie-niu innych czynników ryzyka takich jak uwarunkowania genetyczne, wiek, liczba porodów, czy czas wystąpienia miesiączki i menopauzy, wykazano 3-krotny wzrost ryzyka zachorowania na raka piersi u kobiet po menopauzie, ze stwierdzoną otyłością [Montazeri et al. 2008, s. 278]. W raporcie IARC stwierdzono, że u kobiet w okresie po menopauzalnym każde dodatkowe 5 kg masy ciała, zwiększa ryzyko zachorowania na nowotwór złośliwy piersi o 5% [Wolin, Colditz 2008, ss. 995–999]. W Stanach Zjednoczonych stwierdzono, że wśród chorych na raka piersi powyżej 50 roku życia można byłoby uniknąć ok. 11–18 tys. zgonów w ciągu roku, gdyby kobiety w czasie swojego życia utrzymywały BMI < 25 kg/m2 [Petrelli et al. 2002, ss. 325–332]. Otyłość powo-duje także złe rokowania w przypadku stwierdzonego już nowotworu złośli-wego piersi. U pacjentek otyłych z rozpoznanym rakiem piersi, ryzyko zgonu w ciągu 5 lat może być 2,5 razy wyższe w porównaniu do pacjentek o prawi-dłowej masie ciała [Grodecka-Gazdecka 2011, ss. 231–238]. Mechanizmy bio-logiczne, poprzez które otyłość może zwiększać ryzyko zachorowania na no-wotwór złośliwy piersi nie zostały do końca poznane. Hipotetyczne drogi bio-logiczne obejmują zwiększenie stężenia hormonów endogennych i czynni-ków zapalenia [Renehan A.G. et al. 2008, ss. 569–578]. Otyłość i wysoka zawar-tość tkanki tłuszczowej powoduje zwiększoną produkcję estrogenów, których źródłem w okresie w okresie pomenopauzalnym przede wszystkim jest tkanka tłuszczowa. Tkanka tłuszczowa jest również narządem o dokrewnym wydzie-laniu wielu innych biologicznie czynnych substancji, m.in.: insulinopodobne-go czynnika wzrostu (IGF), hormonów płciowych, adiponektyny, angiotensy-ny, leptyangiotensy-ny, czy czynnika martwicy nowotworów α (TNF-α) [Sinicrope et al. 2011, ss. 4–7; Duggan et al. 2011, ss. 32–39]. Czynnik martwicy nowotworów (TNF-α) i interleukina 6 (IL-6) produkowane przez tkankę tłuszczową, zwięk-szają oksydacyjną aktywność NADPH, które aktywuje białkową kinazę C i NFKB, zwiększając stres oksydacyjny organizmu [Hopps, Caimi 2011, ss. 275– 282]. Zwiększone stężenie oksydantów, szczególnie reaktywnych form tlenu (ROS) i reaktywnych form azotu (RNS), przekraczające antyoksydacyjne moż-liwości organizmu prowadzi do przewlekłego stanu zapalnego [Durackowa 2010, ss. 459–469; Liou, Storz 2010, ss. 479–496]. Istnieje coraz więcej dowo-dów, że przewlekły stan zapalny jest wiodącym czynnikiem prowadzącym do rozwoju i progresji nowotworów. Również zwiększony poziom insuliny u oty-łych kobiet, a także zwiększone stężenie IGF może inicjować proces
kancero-120
genezy w piersi [Fair et al. 2007, ss. 214–219]. Insulinopodobny czynnik wzro-stu (IGF) oraz leptyna wraz z estrogenem synergistycznie oddziałują na nabło-nek gruczołu piersiowego, inicjując kancerogenezę [Grodecka-Gazdecka 2011, ss. 231–238]. Adipocyty, główny rodzaj komórek z których zbudowana jest tkanka tłuszczowa nie tylko magazynują triglicerydy, ale są także komór-kami wydzielającymi wzrostowe czynniki hormonopodobne. Kancerogenna rola adipocytów w interakcji z komórkami nowotworowymi może stymulować dodatkowo rozwój nowotworu gruczołu piersiowego [Janssens, Vandeloo 2009, ss. 159–167]. Do adipokin produkowanych przez komórkę tłuszczową obok leptyny i czynnika wzrostu hepatocytów (hepatocyte growth factor – HGF) należy również adiponektyna. Zwiększające się stężenie adiponektyny koreluje odwrotnie z ryzykiem raka piersi. Zależność taką wykazano zwłaszcza u kobiet w wieku pomenopauzalnym [Tian et al. 2007, ss. 669–677]. W odróżnieniu od leptyny stężenia adiponektyny są mniejsze u otyłych ko-biet. Adiponektyna jest parakrynnym czynnikiem hamującym wrażliwe na estrogeny linie komórkowe MCF-7 raka piersi. W badanych liniach komórko-wych MDA-MB 231 nowotworu złośliwego piersi wykazano ekspresję recepto-rów adiponektyny Adipo R1 i R2, których obecność była związana z antyproli-feracyjnymi i proapoptotycznymi efektami adiponektyny oraz hamowaniem angiogenezy w guzie [Dos Santos et al. 2008, ss. 971–977; Vona-Davis, Rose 2007, ss. 189–206]. Adipocytokiny do których należą IL-1 i leptyna, odgrywają głównie rolę w hematopoezie, reprodukcji, mechanizmach odporności, ale są również czynnikami wzrostu nowotworów [Perrier et al. 2009, ss. 259–265]. Występująca w nadmiarze wśród kobiet z otyłością leptyna tłumi ekspresję transformującego czynnika wzrostu β (transforming growth factor β – TGF-β) – supresora cyklu komórkowego, aktywuje natomiast cykliny D i G, cyklinoza-leżną kinazę 2, p21, p27, p16. Leptyna hamuje apoptozę oraz indukuje ekspre-sję antyapoptotycznych genów BCL – 2 i surwiwiny, co przyczynia się do wzrostu guza [Perera et al. 2008, ss. 221–233]. W Szwedzkim badanie epide-miologicznym stwierdzono, że otyłość istotnie wiąże się ze wzrostem ekspresji HMG-CoAR (3-hydroxy-3-methylglutaryl-coenzyme A reductase). Ekspresja HMG-CoAR korelowała z prognostycznie korzystnymi parametrami raka piersi: mniejszym rozmiarem guza, niższym stopniem histologicznym i indeksem Ki 67 (wskaźnik proliferacji guza), obecnością receptorów estrogenowych α i β [Borgquist et al. 2008, ss. 1146–1153].
121
Materiał i metody
Analizę przeprowadzono na podstawie wstępnych wyników badania klinicz-no-kontrolnego wśród 119 kobiet ze zdiagnozowanym rakiem piersi, w wieku od 30 roku życia, będących pacjentkami Oddziału Chirurgii Onkologicznej i II Oddziału Chirurgii Onkologicznej – Klinki Chirurgii Onkologicznej Wojewódz-kiego Szpitala Specjalistycznego im. M. Kopernika w Łodzi oraz oddziału Chi-rurgii Poddębickiego Centrum Zdrowia SP. Z O. O. oraz 118 zdrowych kobiet z grupy kontrolnej, bez zdiagnozowanego raka piersi, podobnych co do cha-rakterystyki do pacjentek z grupy badanej pod względem wieku i wykształce-nia. Narzędziem badawczym był anonimowy kwestionariusz zawierający py-tania dotyczące danych socjodemograficznych, antropometrycznych, stylu życia (aktywność fizyczna, dieta), historii rozrodczości, aktywności zawodowej, palenia papierosów oraz stresujących wydarzeń życiowych. Projekt badania uzyskał pozytywną opinie Komisji Bioetyki przy Uniwersytecie Medycznym w Łodzi (RNN/236/15/KE z 22 września 2015 roku). Praca zrealizowana została w ramach środków na badania służące rozwojowi młodych naukowców oraz uczestników studiów doktoranckich w Uniwersytecie Medycznym w Łodzi 502-03/6-024-0/502-64-100-18.